Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Trị 30/03/2024 Danh sách tạp chí Hotline: 02333 852 458 Đặt báo Giới thiệu tạp chí

Tìm kiếm trên website chúng tôi

X

Viết về chiến tranh trong bối cảnh hiện nay

1. Đề tài Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng chưa lỗi thời nếu như không muốn nói vẫn còn nguyên vẹn giá trị trong văn học Việt Nam hiện nay. Bởi một điều rất dễ nhận ra là tầm vóc và giá trị yêu nước - nhân văn của các cuộc chiến tranh giải phóng đất nước và bảo vệ Tổ quốc chưa được thể hiện đủ, sâu và hay cả về không gian, thời gian lịch sử và con người Việt Nam trong các tác phẩm văn học đã có. Chắc ai cũng biết, hiện thực của quá khứ bi tráng vẫn còn được lưu giữ đâu đó với nhiều cảnh ngộ, tình huống, nhân vật vừa mang tính thời đại vừa có sự cụ thể chưa được khai thác, thể hiện hết. Bụi thời gian đã phủ không ít lớp lên quá khứ; tuy nhiên, nếu chịu khó tìm tòi và may mắn, các nhà văn vẫn có thể gặp được những vỉa mạch, phôi liệu đời sống vô cùng quý giá như ngọc báu, vàng ròng để xây dựng nên tác phẩm xứng đáng với tầm kích to lớn của các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, giành lại độc lập hòa bình thống nhất cho dân tộc và gìn giữ chủ quyền lãnh thổ thiêng liêng.

Mặt khác, sự cởi mở, thông thoáng trong đánh giá các tác phẩm văn học của Đảng cũng như độ lùi về thời gian sau các cuộc chiến đã tạo được động lực, niềm tin, cảm hứng cho người cầm bút tiếp cận sâu hơn, kỹ hơn cuộc sống để phản ánh mạnh dạn, chân thực trong tác phẩm. Đây là cơ hội rất thuận lợi cho nhà văn viết đúng bản chất, tinh thần những gì đã xảy ra trong một hiện thực ngổn ngang, đầy biến động vô cùng khốc liệt, nghiệt ngã, nhiều kỳ tích nhưng cũng lắm mất mát hi sinh của các cuộc chiến tranh yêu nước; không tô hồng hay bôi đen, không phóng đại hoặc bóp méo, có sự đa dạng, nhiều chiều.

Những bài học từ các cuộc chiến cần được lưu giữ và suy ngẫm, không chỉ cho những nhà chính trị, nhà quản lý mà cần thiết, rất cần thiết với mỗi người. Những bài học ấy đương nhiên đã có trong lịch sử, trong nhiều công trình tổng kết chiến tranh và nó cũng tiềm tàng ẩn chứa trong các bối cảnh, tình huống, nhân vật văn học. Văn học có điều kiện đến với nhiều đối tượng công dân hơn các loại văn bản chính trị, xã hội. Những tác phẩm văn chương xuất sắc có thể ám ảnh cả một đời người, nó góp phần chi phối, định hướng nhận thức và hành động của họ. Tôi tin những tác phẩm văn học ấn tượng về đề tài chiến tranh cách mạng sẽ chống được thói lãng quên tồi tệ với quá khứ, phản biện có hiệu quả sự bôi nhọ, phủ định hồ đồ đối với các cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đánh đế quốc Mỹ xâm lược hay bảo vệ biên cương, biển đảo Tổ quốc của chiến sĩ và nhân dân ta. Và cần thiết hơn là nó bồi đắp lòng yêu nước, yêu hòa bình cao cả, soi chiếu những giá trị tốt đẹp của con người trong mối quan hệ riêng chung, dân tộc và nhân loại, quá khứ hiện tại với tương lai.

Dựng nước đi đôi với giữ nước là quy luật tồn tại và phát triển của dân tộc Việt Nam. Văn học đồng hành với dân tộc và nhân dân không thể không thấm nhuần tinh thần đó. Dù ở giai đoạn lịch sử nào, thời nào thì yêu nước thương dân vẫn là tiêu chí cũng là nội dung, giá trị bất biến của văn học. Những tác phẩm lưu giữ lâu bền hàng đầu trong lòng nhân dân ta chính là những tác phẩm mang tư tưởng yêu nước thương dân sâu sắc. Khó chối cãi lại điều này. Nói như thế không có nghĩa là người viết bài này không biết tới tính đa dạng của văn học trong nội dung và nghệ thuật. Viết về lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng đương nhiên cũng rất cần sự đa dạng trong nội dung và nghệ thuật. Cần nhiều góc độ khai thác, cách nhìn và hình thức thể hiện. Một chiều, định kiến, thiên vị là những cái đã lỗi thời, đã bị vứt vào sọt rác trong văn học hiện thời.

2.

Viết về chiến tranh cách mạng cũng là viết về con người. Ta hay đối phương. Bên này hay bên kia. Đều là viết về con người cả. Với nhà văn, có thể có ngăn cách về địa lý, chính trị nhưng không có giới tuyến về con người. Người cầm bút, trước hết là người quan sát, sau đó là người suy ngẫm, người phản ánh, dự báo cuộc sống thông qua sáng tác văn học. Thông điệp của người viết được gửi gắm trong các hình tượng nhân vật hay hình tượng ngôn ngữ tác phẩm. Con người của văn học lấp lánh trong veo và dập dềnh rác rưởi, chập chờn ánh sáng và bóng tối, bát ngát thơm tho và sặc sụa xú uế... Tuy nhiên, không thể không phân biệt con người của chiến tranh chính nghĩa và con người của chiến tranh phi nghĩa; con người yêu nước và con người bán nước; con người của Tổ quốc, nhân dân và con người phản bội Tổ quốc, nhân dân; con người của sự hy sinh cống hiến và con người cơ hội hưởng thụ...

Dù bên này hay bên kia, là con người, họ có những số phận riêng gắn với số phận của dân tộc. Chiến tranh đã chi phối sâu sắc tới số phận của họ, không chỉ một người mà nhiều người, không chỉ một giai đoạn mà nhiều giai đoạn, không chỉ một thế hệ mà nhiều thế hệ. Con người bị hút vào cơn bão chiến tranh vừa chủ động vừa thụ động; trước các ngã ba thế cuộc hình như không có nhiều sự lựa chọn và bi thương là hệ quả phổ biến nhất. Có thể người chiến thắng chịu nhiều thương đau, mất mát hơn kẻ bại trận. Nỗi buồn chiến tranh là nỗi buồn của hai phía, của chung dân tộc. Sau cuộc chiến người ta thấm thía điều đó nên ta không lấy làm lạ khi yếu tố nhân văn, hòa hợp, hòa giải dân tộc đã trở thành xu hướng sáng tác, cảm thụ của nhiều nhà văn và bạn đọc bây giờ.

Sự mất mát hi sinh, những lần thất bại hay những mặt trái của đội ngũ chúng ta không còn là điều cấm kỵ hay bó hẹp trong sáng tác của các nhà văn Việt Nam nữa. Chiến tranh vốn thế, vẫn thế và mặc nhiên nó phải được phơi trải trần trụi trên mỗi trang tác phẩm. Như một đòi hỏi của lịch sử và cũng là yêu cầu tối thiểu của một tác phẩm văn học viết về chiến tranh và người lính. Chiến tranh và những người lính phải được nhìn từ nhiều phía, nhiều chiều, bao gồm cả sự trưởng thành hay vấp ngã của họ, đừng để khúc quân hành hùng sảng lấn át hay che lấp điệu hồn tử sĩ xao xác, buồn bã. Hàng vạn nấm mộ liệt sĩ nối dài từ Bắc vào Nam quá đủ để minh chứng cái giá phải trả cho nền độc lập, hòa bình, thống nhất của đất nước ta. Chiến tranh đã dựng nên nhiều đỉnh máu. Vì thế, không thế viết hời hợt hay nông cạn về chiến tranh và người lính được. Viết đúng và hay về người lính là sự tôn vinh, tri ân công bằng nhất với họ.

Mỗi tác phẩm văn học khắc họa hình tượng người lính trong chiến tranh thành công là một tượng đài tưởng niệm, ghi danh sự hi sinh dâng hiến bất tử của họ. Cũng là những bài ca mang khát vọng hòa bình, hòa hợp, hạnh phúc của nhân dân. Trong mỗi trang viết thấm nhuần tính nhân văn, vừa là truyền thống của dân tộc vừa là những giá trị phổ quát, nền tảng của nhân loại. Trong mấy năm gần đây đã xuất hiện một số tiểu thuyết và trường ca viết về chiến tranh khá ấn tượng và xúc động. Có thể kể đến các tiểu thuyết Chim én bay của Nguyễn Trí Huân, Bến đò xưa lặng lẽ của Xuân Đức, Lính trận của Trung Trung Đỉnh, Thượng Đức của Nguyễn Bảo, Thư gửi quá khứ của Nguyễn Trọng Tân, Đối chiến của Khuất Quang Thụy,Mưa đỏ của Chu Lai...; các trường ca Trường ca Biển của Hữu Thỉnh, Sông Mê Kông bốn mặt của Anh Ngọc; Trầm tích của Hoàng Trần Cương, Mở bàn tay gặp núi của Nguyễn Đức Mậu...

Viết về chiến tranh là thách thức không nhỏ với nhiều nhà văn. Bởi đề tài này đã được nhiều nhà văn khai thác và thể hiện trong hàng mấy chục năm qua từ chiến tranh qua hòa bình. Thời hậu chiến, có những đề tài khác được người đọc quan tâm hơn, đặc biệt là giới trẻ và có thể dễ viết hơn chăng? Đội ngũ nhà văn trưởng thành trong chiến tranh vốn là lực lượng cầm bút nòng cốt, chủ lực viết về chiến tranh phần đông đã cao tuổi, sức khỏe giảm sút, khả năng đổi mới và sức bật không còn nhiều. Lớp trẻ một phần ngại ngần với đề tài này, một phần vốn sống về chiến tranh ít ỏi nên không có nhiều người hào hứng. Họ viết về chiến tranh với góc nhìn, điểm nhìn, bút pháp khác với lớp nhà văn đi trước nhưng sự thiếu hụt về vốn sống vẫn là cản trở chủ yếu sự thành công của mình. Có thể nói rằng, hiện nay chưa có nhà văn trẻ nào tạo dấu ấn thực sự sâu sắc trong văn học viết về chiến tranh, đặc biệt ở hai thể loại đòi hỏi sự đầu tư dài hơi là tiểu thuyết và trường ca. Muốn dòng văn học về chiến tranh và người lính tiếp tục phát triển mới mẻ, nhất là ở hai thể loại tiểu thuyết và trường ca, theo tôi nên quan tâm tới đội ngũ nhà văn trẻ ở cả hai mặt lực lượng và chất lượng. Cần khuyến khích và tạo những điều kiện tốt nhất về sáng tác và xuất bản với những tác giả trẻ có khả năng viết về đề tài này. Từ những tác giả hạt giống đó tạo ra sự lan tỏa và nhân lên thành đội ngũ nhà văn chuyên tâm sáng tác về đề tài chiến tranh cách mạng và người lính.

Trong những năm sau chiến tranh, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân có những đóng góp đáng ghi nhận trong vai trò bà đỡ các tác phẩm viết về Chiến tranh cách mạng và Lực lượng vũ trang, đặc biệt ở hai thể loại tiểu thuyết và trường ca. Chủ động trong việc duy trì và phát hiện lực lượng cũng như tổ chức các trại viết về đề tài chiến tranh và lực lượng vũ trang là điểm nổi bật của Nhà xuất bản Quân đội nhân dân. Nhiều tiểu thuyết, trường ca đã ra đời từ đây và đi vào đời sống văn học với tư cách là những tác phẩm sống động về các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, giải phóng đất nước và bảo vệ Tổ quốc của nhân dân ta.

Mỗi tác phẩm văn học ra đời chủ yếu là do lao động nghệ thuật miệt mài, đơn lẻ của nhà văn. Không cá nhân nào và tập thể nào thay thế được quá trình lao động văn chương thầm lặng, tâm huyết của họ. Tuy nhiên, việc tạo điều kiện thuận lợi cho nhà văn sáng tác và xuất bản là vô cùng cần thiết. Mối quan hệ giữa nhà xuất bản với nhà văn là mối quan hệ cộng tác, khi nó tạo ra được cách nhìn và tiếng nói chung chắc chắn sẽ có những thu hoạch tốt về lượng và chất cho dòng văn học đề tài Chiến tranh cách mạng và Lực lượng vũ trang. Đó là hành trình dài lâu, gắn liền với sự trưởng thành của Quân đội ta đang từng bước tiến lên chính quy hiện đại. Một quân đội luôn luôn trung với nước, hiếu với dân, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng.

N.H.Q

Nguyễn Hữu Quý
Bài viết đăng trên Tạp chí Cửa Việt số 291 tháng 12/2018

Mới nhất

Bộ từ điển bỏ lại giữa rừng sâu

9 Giờ trước

Sau hiệp định Pari, 27/1/1973, chiến tranh tạm dừng, đại đội tôi đóng quân giữa bãi cát Lệ Xuyên, huyện

Đi tìm cỏ

9 Giờ trước

Nhiều lúc ngồi thẫn thờ nhìn đàn trâu bò gặm cỏ dọc triền đê chợt giật mình: Cỏ quê

Chị ấy…

10 Giờ trước

Chi hội Nhà văn Việt Nam tại Huế tổ chức một chuyến đi thực tế dài ngày tại Tổng Công

Pa Ling mùa mưa

10 Giờ trước

Tháng 11, dưới cơn mưa rừng tầm tã, chúng tôi tìm về thôn Pa Ling, xã A Vao, huyện Đakrông,

Chiều không tắt nắng

27/03/2024 lúc 16:33

Truyện ngắn của THỦY VI

Tạp chí số cũ
Câu chuyện du lịch
tư tưởng Hồ Chí Minh

Thời tiết

Quảng Trị

Hiện tại

26°

Mưa

31/03

25° - 27°

Mưa

01/04

24° - 26°

Mưa

02/04

23° - 26°

Mưa

Nguồn: Weathers Underground