Dòng họ Hoàng Công (thôn An Trú, xã Triệu Tài, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị) là một trong những dòng họ có mặt từ buổi đầu thành lập làng, đến nay đã trải qua 19 thế hệ. Ông Hoàng Văn Hậu - Trưởng Ban khuyến học huyện Triệu Phong cho biết: “Hiếm có dòng họ nào đầu tư cho việc học hành của con cháu như họ Hoàng Công. Đây là dòng họ có truyền thống lâu đời về tinh thần hiếu học và các hoạt động khuyến học.”
Mô hình khuyến học “chú, bác dạy con, cháu” trong nhà thờ họ
Từ những năm 90, để động viên con em trong họ đỗ đạt đại học, cao đẳng, các vị trưởng tộc họ Hoàng Công đã tặng cho con em khi thì chiếc áo sơ mi, khi thì cây bút hoặc dăm ba cuốn vở. Tuy không giá trị bao nhiêu nhưng lại có tác dụng khích lệ động viên con em rất nhiều. Do đó, đến năm 2007, họ đã thành lập Ban khuyến học, được hội khuyến học cấp tỉnh trao quyết định công nhận. Ban khuyến học hoạt động với các mục tiêu như: luôn động viên con cháu trong họ đến lớp đúng độ tuổi, xây dựng được phong trào học tập tốt, phấn đấu có nhiều cháu học giỏi; quyết tâm không để cho một cháu nào trong họ phải bỏ học vì điều kiện kinh tế; tạo điều kiện cho người lớn học tập bằng nhiều hình thức; tất cả gia đình trong họ đạt gia đình hiếu học và gia đình văn hóa.
Từ ngày thành lập đến nay, trải qua 11 năm, Ban khuyến học họ Hoàng Công đã đạt được các mục tiêu trên và vẫn luôn duy trì tinh thần hiếu học trong dòng họ. Đặc biệt, với tâm niệm muốn bồi dưỡng, củng cố và nâng cao kiến thức cho con em trong họ, tận dụng nguồn nhân lực sẵn có, Ban khuyến học đã thành lập các lớp học phụ đạo ngay trong không gian nhà thờ họ.
Thầy Hoàng Công Hiền (giáo viên, nay đã nghỉ hưu), Trưởng Ban khuyến học họ Hoàng Công là người đã nêu ý tưởng và triển khai thực hiện mô hình lớp học ý nghĩa này. Thầy Hiền cho biết: “Nguồn nhân lực giảng dạy trong dòng họ khá lớn vì có nhiều người là giáo viên, có chuyên môn tốt. Trong khi đó, nhu cầu học thêm của con cháu rất cao. Do vậy, tôi đã mạnh dạn đề xuất ý tưởng mở lớp học ngoại khóa ngay tại nhà thờ họ.”
Hai lớp học thêm miễn phí đã được tổ chức vào mỗi cuối tuần dành cho học sinh tiểu học và trung học cơ sở. Giữa không gian trang nghiêm của nhà thờ họ, người đứng lớp trong vai vế là ông, là bác, là chú để giảng dạy cho con cháu mình. Khi khoảng cách thầy trò được xóa nhòa, các em tập trung lĩnh hội kiến thức hơn, không ngần ngại để trao đổi những bài toán khó. Trong không gian lớp học đặc biệt, các em còn được dạy về truyền thống cha ông, được chia sẻ những bài học đạo đức, cách đối nhân xử thế. Thầy Hoàng Công Chính (hiện là giáo viên trường THCS Triệu Trung) - một trong những giáo viên đứng lớp phụ đạo trong những ngày đầu tiên đến nay tự hào cho biết: “Lớp học đã thu lại kết quả khả quan khi dòng họ có nhiều thế hệ học sinh chăm ngoan và có thành tích học tập tốt, năm nào cũng có em đạt giải cao ở các kỳ thi học sinh giỏi huyện, tỉnh và quốc gia.” Từ năm 2007 đến nay, họ Hoàng Công đều đặn phát thưởng trung bình cho 30 em học sinh giỏi các cấp mỗi năm, trong đó có 3 - 5 học sinh giỏi cấp tỉnh, 4 - 5 em là sinh viên đạt loại giỏi mỗi năm. Tỷ lệ học sinh đỗ đại học đạt trên 50%.
Công trình Nhà văn hóa, tủ sách dòng họ và quỹ khuyến học
Nhận thấy hiệu quả của mô hình lớp học phụ đạo, bằng sự ủng hộ và đóng góp của con em trong họ, họ đã xây dựng công trình Nhà văn hóa dòng họ Hoàng Công. Với diện tích 90m2, chung khuôn viên với nhà thờ họ, Nhà văn hóa được xây dựng năm 2013 với kinh phí lên đến 600 triệu đồng. Trong đó, con em thành đạt trong dòng họ tài trợ 350 triệu, số còn lại là do bà con trong họ đóng góp. Nhà văn hóa được xây dựng với mục đích làm nơi để mở rộng các lớp học phụ đạo, làm thư viện của dòng họ và phục vụ các hoạt động văn hóa khác trong họ. Khi Nhà văn hóa được đưa vào sử dụng, có thêm hai lớp phụ đạo được chiêu sinh dành cho con em trong họ và con em các gia đình chính sách trong thôn.
Hằng năm, Ban khuyến học đều tổ chức đại hội, tổng kết những thành tựu và nêu phương hướng, nhiệm vụ trong năm học mới. Trong những dịp này, con cháu trong họ ở xa về thăm quê hay các doanh nghiệp và bà con trong họ tham dự đều phấn khởi trước thành tích học tập của con em và tính hiệu quả của công tác khuyến học. Nhờ vậy, công tác gây quỹ khuyến học nhận được sự ủng hộ lớn của đông đảo con dân trong họ. Đến nay, nguồn quỹ khuyến học của họ Hoàng Công đã huy động được hơn 120 triệu.
Từ nguồn quỹ này, hằng năm họ tổ chức trao phần thưởng cho các cháu đạt thành tích cao trong học tập, dâng hương báo công với tổ tiên nhằm động viên, khích lệ tinh thần học tập của các cháu. Theo đó, trong dịp Chạp mộ mồng 9, mồng 10 tháng 7 âm lịch hằng năm, lễ báo công tôn vinh thành tích học tập của con cháu được diễn ra trang trọng. Mỗi cháu khi thi đỗ vào đại học hoặc đạt danh hiệu học sinh giỏi các cấp sẽ nhận được phần thưởng trị giá năm trăm ngàn đồng. Đặc biệt, họ còn tổ chức lễ vinh quy bái tổ trang nghiêm khi các cháu bảo vệ thành công luận án thạc sĩ hoặc tiến sĩ. Ngoài ra, quỹ khuyến học còn hỗ trợ kinh phí học tập cho con em có hoàn cảnh khó khăn.
Để huy động nguồn quỹ lớn và xây dựng công trình khuyến học giá trị như thế thật không đơn giản. Thầy Hiền chia sẻ: “Phải hoạt động công tác khuyến học hiệu quả. Con cháu về, nhận thấy hiệu quả và có ích cho con em trong họ thì tự khắc họ sẽ ủng hộ”. Bên cạnh đó, Ban khuyến học dòng họ luôn đề cao tinh thần đoàn kết kỷ cương trong dòng họ, dựa vào hội đồng trưởng tộc, ý kiến chỉ đạo của hội khuyến học xã, chi bộ Đảng kết hợp với chi hội khuyến học, các đoàn thể trong thôn. Ban khuyến học luôn tự nhủ hoạt động phải có hiệu quả, phải có lòng đam mê và tâm huyết.
Nhờ được động viên, khuyến khích kịp thời, truyền thống hiếu học của dòng họ Hoàng Công luôn được duy trì và phát triển. Tính riêng trong năm học 2016 - 2017, họ có 25 con em đạt học sinh giỏi các cấp, trong đó 3 em đạt học sinh giỏi cấp huyện, 3 em đạt học sinh giỏi cấp tỉnh và 4 em sinh viên đại học chính quy đạt loại giỏi. Họ hiện có 2 tiến sĩ, 9 thạc sĩ và 75 cử nhân đang học tập, làm việc ở trong và ngoài tỉnh. Với những thành tích nổi bật, họ Hoàng Công đã được Hội khuyến học tỉnh, Hội khuyến học huyện trao tặng Bằng khen Dòng họ có thành tích xuất sắc trong phong trào hiếu học liên tục trong nhiều năm; Bằng khen của Huyện ủy Triệu Phong trong hội nghị tổng kết 5 năm thực hiện phong trào dân vận khéo năm 2013; Bằng khen của UBND tỉnh Quảng Trị về thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua Dân vận khéo giai đoạn 2009 - 2013. Đặc biệt, cũng trong năm 2013, họ được bầu là đại biểu dự Đại hội tuyên dương gia đình hiếu học, dòng họ hiếu học, cộng đồng hiếu học do Trung ương hội khuyến học tổ chức. Tại Đại hội khuyến học toàn quốc lần III - năm 2013, họ Hoàng Công được nhận bằng khen của Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, bằng khen của Trung ương Hội khuyến học Việt Nam. Chia sẻ kỷ niệm này, thầy Hoàng Công Hiền vẫn lấp lánh niềm vui và tự hào: “Năm đó, cả nước có 27 dòng họ xuất sắc được tuyên dương, trong đó có dòng họ Hoàng Công, thôn An Trú, xã Triệu Tài, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.” Bên cạnh đó, thầy Hiền được chọn là một trong 14 gương mặt đại diện để dự buổi gặp mặt với Chủ tịch nước Trương Tấn Sang.
Trong không gian của Nhà văn hóa họ, ngoài những bằng khen thành tích được treo trang trọng khắp nơi, tôi đặc biệt chú ý đến hai tủ sách lớn với số lượng hơn 3.000 đầu sách. Từ sách văn học, lịch sử, triết học đến sách về ngoại ngữ, tin học, khoa học kỹ thuật đều được trưng bày phục vụ nhu cầu đọc, tìm hiểu và bổ sung kiến thức cho các em học sinh. Thầy Hiền cho biết thêm, đối với những người lớn tuổi, không có điều kiện ngồi trên ghế nhà trường, thông qua các dịp giỗ chạp, họ vận động các bác đến học tập tại Nhà văn hóa. Khuyến khích bà con đến sinh hoạt, đọc sách, bổ trợ thêm kiến thức, tự nâng cao trình độ, phát huy lời dạy của Bác Hồ: “Người có học mới có tiến bộ. Càng học càng tiến bộ.” (Đời sống mới. 1947. Hồ Chí Minh toàn tập, t5, tr99).
Qua đôi lần chuyện trò, tôi hiểu sự thành công trong công tác khuyến học của họ Hoàng Công là nhờ lòng tâm huyết, sự nỗ lực của những người làm khuyến học như thầy Hiền, thầy Chính. Ngoài ra, họ Hoàng Công đạt được những thành tích trên còn nhờ sự đồng lòng, nhất quán của bà con trong họ. Họ đã xác định vai trò và tầm quan trọng của sự học, xây dựng truyền thống hiếu học và luôn khuyến khích tinh thần hiếu học từ chính gia đình, mở rộng ra dòng họ, làng xã và địa phương. Anh Hoàng Công Tuấn, hiện là chuyên viên Văn phòng UBND tỉnh Quảng Trị, một người con của họ Hoàng Công, cũng chính là người đầu tiên được họ tổ chức lễ vinh quy bái tổ khi hoàn thành luận văn thạc sĩ vào năm 2008. Anh Tuấn chia sẻ, cả ba anh em trong gia đình anh đều có bằng thạc sĩ và vinh dự được họ tổ chức lễ vinh quy bái tổ rất trang trọng. “Tôi đặc biệt xúc động khi được họ tổ chức vinh danh trang trọng trong nhà thờ họ. Qua đó, tôi biết sự nỗ lực của bản thân được ghi nhận, động viên và cảm thấy trách nhiệm của mình là cần cố gắng hơn nữa để không phụ lòng họ tộc, phấn đấu làm rạng danh họ Hoàng Công.” - Anh Tuấn chia sẻ thêm - “Với góc độ là con dân trong họ, tôi và các em thường xuyên tham gia đóng góp các hoạt động của Ban khuyến học họ, phát động, tham gia đóng góp vào tủ sách, tìm kiếm những đầu sách bổ ích để bổ sung vào thư viện của họ”.
Lật thử cuốn sách Khuyến học (tác giả Fukuzawa Yukichi) được đặt trang trọng trong tủ sách của họ Hoàng Công, tôi rất ấn tượng với câu: “Mọi người sinh ra đều bình đẳng, nếu có khác biệt là do học vấn”. Tôi tin rằng nỗ lực, tâm huyết và trăn trở giữ lửa khuyến học ở dòng họ Hoàng Công đã và sẽ giúp con cháu trong họ học hành tấn tới, biết nhận ra điều hay lẽ phải và cố gắng phấn đấu hơn mỗi ngày.
D.A
