17/7/2019

• Đông Hà

ỗi vùng đất đi qua, điều khiến người ta nghĩ đến là vẻ đẹp của danh lam thắng cảnh, nhưng thứ để nhớ lâu, lại là hương vị của những tháng ngày thơ dại. Vì thế, Đông Hà của tôi những năm đầu 90 của thế kỉ trước không có nhiều hoa mộng để làm thơ, nên thế hệ chúng tôi tự trồng hoa cho mình, tự thêu thùa lên mỗi ngày nắng gió trên mảnh đất chang nắng những vẻ đẹp của tuổi hoa hoa niên, vào những nơi mình ghé qua trong mỗi ngày sống, thở và yêu của mình.

Đông Hà có một điểm kỳ lạ, là sau những ngày giải phóng, dường như lớp người cũ đã biến mất đâu đó trong bụi đỏ bay mù. Cột mốc 1989 thành lập lại tỉnh, chúng tôi ngơ ngác về theo cha mẹ, chỉ được nghe tên những địa danh nhắc đến đã thấy hốt hoảng không dám đến đó một mình. Con đường lên Dốc Ma rờn rợn, nơi ngã ba đường Chín nhiều huyền thoại về những chuyến hàng lậu với bao son phấn đêm đêm ra đứng chờ người. Đó là đám xe quá cảnh vung tiền mua vui với rượu ngoại thuốc lá bay vun vút qua cả mùa đói kém. Đó là những con đường leo lét không bóng đèn đường lũ muỗi vo ve hằng đêm trong câu nói “Muỗi Đông Hà ma Cửa Việt” của những ai đã từng ngủ đêm dưới mái nhà trọ nghèo nàn xứ này.

1989. Thành lập lại tỉnh. Lũ chúng tôi, những đứa trẻ đang lớn lên, theo cha mẹ về lại quê hương, tự động làm thành một thế hệ mới lớn tiếp lên trên mảnh đất đã bị xới tung một lớp đạn bom giờ như trỗi mình hồi sinh lại.

Và tuổi hoa niên của lớp trẻ đang lớn lên ấy không có hoa bằng lăng hay phượng vĩ, không mùi hương hoa sữa hay bất cứ thứ gì khả dĩ dệt nên những tấm mộng yêu đương của tuổi mới lớn. Chúng tôi chỉ có gió Lào thổi bạc mặt, có những con đường đất đỏ oằn lưng đạp xe bị gió thổi bạt tưởng chừng gãy cả ghi đông ngày đi về hai buổi. Chúng tôi có nhiều bụi bặm và cũng lắm háo hức. Dường như, cái khổ, cái nghèo, cái khô khan nắng hạn không làm cho tình yêu cuộc sống mất đi vẻ màu nhiệm. Chúng tôi hăm hở dựng nên những chốn đi về đẹp cho thế hệ chúng tôi.

Và một trong những nơi đó, tất nhiên, là mùi vị cà phê hương nồng theo suốt kí ức cho những ai đã từng thả hồn mình theo từng bóng dáng ai kia của một thời mới lớn. Một trong những quán cà phê theo suốt chúng tôi thời đó có tên là Cheo Leo. Thực ra quán không có tên, chỉ là một quán nhỏ làm bằng tre, lợp mái tranh, nằm cheo leo trên mép đường Hùng Vương, giờ là Nhà thiếu nhi tỉnh. Mái quán nhỏ xíu thôi, nhưng được làm thật kì công, có cái cửa sổ đan bằng khung tre hình ô rô thật điệu đà ngay lối đi lên. Ở đó chỉ vừa kê đủ cái bàn nhỏ xíu và hai chiếc ghế. Ngồi nhìn xuống đường thấy xe cộ ngược xuôi, mà bất cứ ai đi lên, người ngồi đó cũng sẽ quan sát thấy từng nhất cử nhất động. Vì vậy, ít ai ngồi đó vì ngại không dám nhìn người, cũng là ngại bởi người đi dưới lên sẽ thấy mình. Nên nghiễm nhiên, chỗ ngồi đó như được đặt riêng cho tôi, một con nhóc lớp 9 sớm biết uống cà phê và chưa hề biết ngại ngần trước ánh mắt thiên hạ. Thị xã lại nhỏ, nên chỗ ngồi không cần đặt biển, cũng mặc định riêng cho con bé tóc xù. Đặc biệt, quán là nơi lưu trú của giọng ca Khánh Ly với những bản tình ca Trịnh Công Sơn buồn thanh nhã. Tôi đã ngồi nghe trong chiều mưa rơi, tiếng người hát thốt lên như lời tình tự nói thay nỗi niềm của những người trẻ tuổi tha thiết với cuộc đời nhưng lại bị chính cuộc đời bỏ rơi. Thời ấy, chúng tôi thường tự lớn lên trong sự bỏ rơi vô tình của cha mẹ. Họ mải mê thời cuộc kiến thiết quê hương. Lũ chúng tôi cũng tự lớn bằng chính tâm hồn mình mỗi ngày mà đôi khi không kịp với hình hài bên ngoài. Nên vĩnh viễn, tâm hồn đó đã vướng víu những vết sẹo mà chỉ có âm nhạc của Sơn giúp xoa dịu.

Cheo Leo là một trong những nơi nuôi dưỡng đời sống tâm hồn chúng tôi với mùi hương cà phê, với thanh âm nhạc Trịnh và màu mưa xuyên qua làn bụi đường làm nên một màu hồng đặc trưng rất đỗi Đông Hà.

Thời gian rồi cũng phai phôi. Mọi thứ không còn nguyên chỗ cũ. Những đứa trẻ chúng tôi giờ đây cũng đã cũ khi về thăm từng con phố. Gốc phượng đã trổ bao mùa bông. Tàng cây đã thay bao mùa lá. Đông Hà đã kịp thêm nhiều thứ để có thể thêu hoa dệt mộng. Nhưng mùi hương cà phê nơi cửa sổ ô rô bằng tranh quán Cheo Leo thuở ấy, làm sao quên được trong đời.

Khi nhớ về Đông Hà, tôi vẫn còn nguyên cảm giác về những món ăn nơi đó. Không cầu kỳ tinh tế như người Huế, cũng không rộng rãi hào hoa kiểu phóng khoáng dư dật Nam bộ, người Đông Hà làm đồ ăn rất thật thà. Chỉ là những thứ có trong vườn nhà, dưới bờ ao bờ ruộng, trong khoảng ruộng quãng sông, có gì ăn nấy. Nên hàng quán bán đồ ăn những năm đầu 90 lập lại tỉnh, cũng đơn giản thật thà như vậy.

Thế hệ chúng tôi, những năm tuổi mới lớn, nhiều người đã từng ít nhất một lần đến Hẹn. Đó là quán chè nhỏ, nằm trong khu vườn giản dị ở con đường đất đỏ nhỏ chút xíu, giờ là đường Lê Quý Đôn. Khu vườn có những gốc cây mít, cây ổi và đẹp nhất là những gốc khế dịu dàng. Buổi tối, Hẹn không có nhiều đèn xanh đỏ, chỉ thắp lên những bóng nhỏ hồn nhiên tỏa sáng từng vòm cây. Quán chỉ bán chè, nhưng thời ấy, bọn mới lớn chúng tôi đến đó như một nơi gặp gỡ, hò hẹn. Chỉ một ly chè nhỏ nhưng khách có thể ngồi cả buổi tối không sợ chủ quán phiền hà. Chủ quán cũng biết ý, đi ăn chè chỉ là cái cớ, lấy đây làm nơi hẹn hò mới quan trọng hơn, nên bao giờ cũng chuẩn bị mỗi bàn một ca nước trà đá to bự, loại một lít. Những buổi tối trời trong, ngồi dưới gốc cây khế ngó lên tầng trời xanh thẫm, những ngôi sao xa xôi nhấp nháy tinh nghịch, những bông khế hiền từ thả xuống vai, xuống bàn màu tím nhạt, tất cả đã dựng lên thành một không gian dịu dàng nuôi dưỡng tâm hồn những đứa trẻ mới lớn ở mảnh đất nhiều thép dây gai hơn hoa hồng.

Trước khi làm một người lớn thật sự, tôi đã giả-vờ-lớn-một-cách-thành-thật biết bao lần nơi góc quán này. Bao giờ cũng vậy, từ ngoài cổng bước vào, đi qua hàng rào được xén bằng chè tàu, bông trang và vài thứ cây cỏ linh tinh trổ hoa một cách cực nhọc dưới lối đi, tôi chọn cho mình chỗ ngồi nhỏ dưới vòm cây đan lại, chỉ vừa đủ kê hai chiếc ghế. Ngồi ở đó những chiều gần tối, cả khu vườn thật yên tĩnh. Tôi có thể nghe được tiếng lách tách của bọn côn trùng rượt đuổi nhau dưới lớp lá khô, nghe thanh âm vọng ra từ nhà bếp những cử chỉ đầm ấm của một gia đình, nghe tiếng đập của loài dơi về tổ. Những thanh âm thật giản dị gợi lên trong tôi những hình ảnh êm đềm của đời sống. Ở đó có chị chủ quán thật hiền, có anh chủ quán luôn cười không nói, có những người khách đến rồi đi thật yên ắng.

Người Đông Hà hồi đó hình như ít nói và nói nhỏ hơn bây giờ. Ký ức quán xá trong tôi là những gương mặt quen thuộc cứ đến, ngồi, rồi lặng lẽ đi. Hẹn là một quán quen được đặt tên bởi những người khách như thế. Không biển hiệu, không pano. Hình như, lúc ban đầu, ngay cả chủ quán cũng không biết tên quán mình là Hẹn. Chỉ là những lời hẹn hò vu vơ tuổi mới lớn dành cho nhau, mà sau thành tên cho một chốn đi về. Rồi ngay cả khi chốn cũ đã đổi thay, những người cũ cũng đã kịp giữ trong mình một ký ức đẹp về những tháng ngày đã từng được sống.

Giờ về Đông Hà nhiều khi không còn nhận ra đường quen lối cũ. Tôi vui khi bắt gặp trên những khu phố mới hình ảnh đám trẻ ríu rít trước những hình ảnh trẻ trung năng động của thời công nghệ 4.0. Nhưng những khi muốn tìm lại mình, tôi vẫn về lại nơi này như một lập trình ký ức được cài đặt tự động. Có những sớm chủ nhật, lái xe một mạch 70 cây số, về ngồi nơi góc quán cà phê có hai cô chủ đang loay hoay bên quầy pha chế, tôi nghe xa vắng ùa về.

Tamarind là quán cà phê có cây me to nhất thành phố, đủ che bóng mát để những người cũ của thị xã ngày xưa tìm về, ghé ngang chút đầu ngày rồi sau đó hòa vào tấp nập, chút cuối ngày để im lặng thả trôi những mệt mỏi rất đời. Tamarind mới ra đời chừng vài năm, nhưng mang dáng dấp hơi ấm của người xưa, từ hai cô chủ nhỏ bước ra từ ngày cũ.

Tôi thích ngồi bên trong khung cửa sổ, chỗ kê bộ bàn salon bốn ghế cổ điển huyền thoại thời bao cấp, nhưng cũng đôi khi, tôi buộc phải bước qua bàn khác, vì hình như đó là chỗ ngồi quen thuộc của cô chủ nhỏ thứ nhất. Đó cũng là nơi cô ngồi lựa những nhánh lá thêm vào bình hoa, nhặt những thứ tưởng chừng bỏ đi để thêm vào ngày mới. Nơi cô lựa ký ức mình để đem ra đãi mọi người.

Nên về ngồi Tamarind, tôi tưởng mình đang về giữa những ngày đang cũ. Về đó, tôi thấy bạn bè mình trong hình hài khác, nhưng vẫn vẹn nguyên một góc nhìn, một ánh mắt, một tâm hồn xưa ấy. Tamarind giữ lại bông hoa khô dại, treo vách tường, để mỗi lần mệt mỏi với bộn bề công việc ngoài kia, bước vào đây, người ta dễ dàng chạm mắt vào cái cũ, mà khơi dậy nỗi bên trong của mình thức lại, để được sống bình yên.

Và cuộc đời, dù hành trình thăm thẳm đến đâu, nếu có một gốc me, để lúc mỏi gối chồn chân hoặc tâm hồn khô khát, bạn ngồi xuống, thật dễ chịu biết bao.

Vậy chần chừ nữa làm chi, hãy mở cửa bước ra, trồng một cây me, để những năm tháng về sau, khi bạn có trở thành một người già đi chăng nữa, đó vẫn là nơi tỏa bóng mát chở che bạn trong cuộc đời.

Đ.H

16/7/2019

• Đào Tâm Thanh

BÚT KÝ dự thi

ới ngày nào, cô thạc sĩ nông học đam mê đất đai, nước nôi, cây cỏ đã đi cả ngàn cây số vào Quảng Trị gặp tôi chỉ để tìm một câu trả lời: “Dấu tích chiến tranh ở đâu anh, sao em không thấy? Sự tàn phá khốc liệt của chiến tranh ở đâu? Đâu là vành đai trắng? Trong suốt cuộc chiến tranh chống Mỹ, Quảng Trị, Cam Lộ quê anh là nơi bị tàn phá đến 200%, vậy mà bây giờ, cuộc sống còn an hòa và trù mật hơn cả miền trung du cực bắc quê em nữa là sao?...”. 

Lần đó, tôi đã không trả lời em. Biết nói gì với em khi để cắt nghĩa được câu hỏi đó, người và đất quê tôi đã phải đi trọn hơn một phần tư thế kỉ, đổ ra không biết bao nhiêu mồ hôi, công sức, máu xương, can trường và bền bỉ hết thế hệ này đến thế hệ khác để làm cho đất đai trở về vẹn nguyên sự tơi xốp, lành lặn, mỡ màu; cho cuộc sống hồi sinh và giàu có, thịnh vượng từ đất.

Tôi đã đọc cho em nghe một đoạn trong bút ký “Hành lang của người và gió” của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường: “Nắng táp vào mặt tôi từng chiếc lưỡi nóng bỏng, như thể đâu đó giữa không trung, những con quái vật thời tiền sử đang phun lửa xuống mảnh đất khô khốc vùng hỏa tuyến. Gió tràn qua những ngôi làng đất bazan vùng Gio Linh, dấy lên những đám bụi đỏ mịt mùng. Dưới sức thiêu đốt của gió, tre già nổ ran như tiếng súng giao tranh trải khắp một vùng mênh mông dưới chân Dốc Miếu…”. Em đã rưng rưng nước mắt khi hình dung quê tôi ngày mới bước ra khỏi cuộc chiến tranh khốc liệt và đã trắc ẩn thốt lên, đúng y như câu gan ruột mà nhà thơ Chế Lan Viên đã bật ra từ đáy lòng khi thăm khu chợ nghèo của quê hương Cam Lộ sau ngày giải phóng: “Cực đến thế, thương quá đi thôi!”.

Bây giờ, nhân dịp ba mươi năm tỉnh Quảng Trị lập lại, em vào thăm quê tôi. Tôi đưa em đi suốt dặm dài vùng đất Cam Lộ và tự hào khoe với em xưa nay nơi tôi và em đang đứng đây đã từng có những đặc sản vang danh khắp trong Nam, ngoài Bắc như bắp, lạc, hồ tiêu, mật ong, gỗ rừng trồng… Ngoài một ít đất ruộng màu mỡ ven sông Hiếu, Cam Lộ vốn là vùng bán sơn địa, do đó có thể thấy trong công cuộc tái cơ cấu ngành nông nghiệp hiện thời, “bản đồ” sản vật của Cam Lộ, ngoài giữ lại thế mạnh về cây hồ tiêu, cây lâm nghiệp, còn được bổ sung thêm cây dược liệu. Đây là những loại cây trồng tỏ ra rất thích hợp và chỉ có thể gia tăng chất lượng sản phẩm nếu được trồng trên địa hình đất đai khô cằn, khí hậu khắc nghiệt.

Là một thạc sĩ nông học, hẳn em biết rõ cách đây 10 năm, Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa X) tại Hà Nội đã bàn và quyết định nhiều nội dung quan trọng, trong đó đã ra Nghị quyết số 26-NQ/TW “về nông nghiệp, nông dân và nông thôn”. Có thể khẳng định, Nghị quyết số 26-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn là một nghị quyết đầy đủ nhất, toàn diện nhất, tạo điều kiện quan trọng để thúc đẩy lĩnh vực “tam nông” ở nước ta có bước phát triển hiệu quả và bền vững. Ông Lê Huy Ngọ, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn trong một lần trả lời báo chí đã có nhận định: “Tam nông là nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Nói thì dài dòng vậy nhưng tựu trung của ba vấn đề này chỉ là nông dân. Nông dân thì làm nông nghiệp và sống ở nông thôn. Trong một nước nông nghiệp và có tới 73% dân số là nông dân như Việt Nam, nông dân vẫn luôn là “hậu phương”, là nền tảng tạo ra sự ổn định về chính trị. Chỉ khi giải quyết được vấn đề nông dân thì các vấn đề khác mới có cơ may giải quyết. Chỉ khi nông dân được xác định là trung tâm của một chính sách, thì chính sách ấy mới có thể phát huy hiệu quả”.

Trong công cuộc đổi mới đất nước, nền nông nghiệp Việt Nam đã đi những bước vững chắc và thu được những thành tựu quan trọng. Từ “khoán 100” đến “khoán 10”, từ giao quyền sử dụng đất ổn định, lâu dài cho nông dân, để nông dân “tự suy nghĩ trên luống cày của mình” đến thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn và triển khai tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới… Đó là một chuỗi chính sách đầu tư trọng tâm, trọng điểm, đồng thời là thông điệp thể hiện quyết tâm chính trị của Đảng và Nhà nước ta tiếp tục chăm lo cho lĩnh vực nông nghiệp, nông dân, nông thôn, có tác dụng động viên lớn lao người nông dân vững vàng trên lĩnh vực sản xuất nông nghiệp đầy khó khăn, thách thức, góp phần tạo nền tảng ổn định xã hội và tiếp tục thu được những thành tựu to lớn hơn nữa trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa quê hương, đất nước.

Riêng đối với tỉnh Quảng Trị, từ năm 2008, Tỉnh ủy đã ban hành Chương trình hành động số 72-CTHĐ/TU thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 7 (khóa X). Điều đáng ghi nhận là sau 10 năm thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW, nền nông nghiệp của tỉnh đang phát triển toàn diện theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Điểm nổi bật nhất trong phát triển nông nghiệp những năm gần đây đó là tỉnh đã kiên trì thực hiện mục tiêu cơ cấu lại ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, phát triển bền vững gắn với xây dựng nông thôn mới. Nhờ đó, mức tăng trưởng trong nông nghiệp hằng năm đạt 2,5 - 3%, chiếm tỷ trọng 20,74% cơ cấu kinh tế; đảm bảo an ninh lương thực, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho cư dân nông thôn. Sản lượng lương thực có hạt bình quân giai đoạn 2016 - 2018 đạt 26,4 vạn tấn. Đã tập trung phát triển 6 cây và 2 con chủ lực, ngoài rừng kinh tế còn có cây cao su, hồ tiêu, cà phê, lúa chất lượng cao, cây dược liệu, cây ăn quả; con bò và con tôm. Hình thành một số mô hình “liên kết 4 nhà”, chuỗi liên kết giá trị, mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ mới từng bước được áp dụng trong sản xuất nông nghiệp, góp phần nâng cao năng suất và giá trị trên một đơn vị diện tích canh tác. Đã hình thành sự liên kết giữa Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn với Tập đoàn Đại Nam - Nhà máy sản xuất phân bón Obi-Ong biển, xây dựng và phát triển thương hiệu gạo hữu cơ Quảng Trị, với quy mô 250 ha, tổng sản lượng gần 900 tấn lúa hữu cơ. Thành lập các HTX sản xuất hồ tiêu hữu cơ và vùng sản xuất hồ tiêu hữu cơ tại Vĩnh Linh; đầu tư công nghệ nhà màng, tưới tiết kiệm, thủy canh để sản xuất dưa lưới, rau xà lách, dưa hấu… ở Vĩnh Linh, Hải Lăng; phát triển vùng nguyên liệu gắn với chế biến cà gai leo, chè vằng, đinh lăng, bột nghệ, bột sắn dây… tại Cam Lộ, tinh bột sắn tại Hướng Hóa.

Đối với quá trình phát triển cây dược liệu trở thành hàng hóa ở Cam Lộ, tuy “sinh sau đẻ muộn” nhưng hiện đã có bước tiến đáng ghi nhận. Sự “đi tắt, đón đầu”, mạnh dạn áp dụng hiệu quả những tiến bộ kỹ thuật đã giúp cho quá trình đi từ thủ công, thử nghiệm đến sản xuất theo công nghệ cao, chế biến sâu, có mặt trên thị trường được rút ngắn đi nhiều. Trong số những người tiên phong đưa cây cà gai leo ở Cam Lộ trở thành hàng hóa có vợ chồng Lê Hồng Nhạn, những người bạn của tôi.

Tôi kể cho em nghe câu chuyện về vợ chồng Lê Hồng Nhạn là bạn học, đồng trang lứa với tôi. Nhạn quê gốc Vĩnh Linh, làm dâu Cam Lộ, là cán bộ làm công tác dân vận thuộc Huyện ủy Cam Lộ. Hai vợ chồng đều là cán bộ nhà nước, luôn tận tụy với cương vị được giao.

Ngoài giờ làm việc, vợ chồng Nhạn có niềm đam mê lập vườn, trồng cây, đúng với bản chất cần cù thương khó của con em xuất thân từ ruộng vườn. Những năm trước, huyện Cam Lộ có chủ trương chuyển đổi đất rừng có độ dốc dưới 15% sang trồng các loại cây khác có giá trị kinh tế cao hơn. Gia đình Nhạn có 5 ha đất rừng tại thôn An Mỹ, xã Cam Tuyền, Cam Lộ đang trồng keo lá tràm, tiếp nhận chủ trương của huyện, vợ chồng bàn nhau rục rịch chuyển đổi. Với suy nghĩ, điều kiện sống của con người hiện nay đang chịu tác động tiêu cực trước những nguy cơ thực phẩm bẩn, lạm dụng rượu bia, ô nhiễm môi trường… cần làm ra sản phẩm sạch, có tác dụng hạn chế bệnh tật, bồi bổ sức khỏe để có thể phát triển hiệu quả và bền vững, vợ chồng Nhạn nghĩ ngay đến cây cà gai leo. 

Tìm hiểu trên internet, Nhạn thấy một số địa phương ở huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi, điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu có nét tương đồng với Cam Lộ, đặc biệt vùng gò đồi hoang hóa, cằn cỗi lại đặc biệt phù hợp với sự phát triển của cà gai leo bởi loại dược liệu này không đòi hỏi nhiều công chăm sóc, rất dễ phát triển trên đất cằn lại có nhiều công dụng quý. Ngoài tên cà gai leo (có nơi gọi là cà gai dây, cà vạnh, cà quýnh, cà lù, gai cườm…), loài cây này còn có tên khoa học là Solanum hainanense. Theo kinh nghiệm dân gian, cà gai leo được dùng làm thuốc, chữa một số bệnh. Từ năm 1980 đến nay, các nhà khoa học Việt Nam đã có nhiều công trình nghiên cứu và chứng minh loài thảo dược này có tác dụng tích cực đối với việc hỗ trợ điều trị bệnh về gan, hạ men gan, giải độc gan, giải rượu, dùng thường xuyên rất có lợi cho sức khỏe. Nhiều hộ dân ở Nghĩa Hành chỉ với 1,5 sào đất, trong vòng 1 năm, mỗi gia đình thu về trên 17 triệu đồng sau khi thu hoạch xong 2 lứa cà gai leo. Có những gia đình có diện tích đất nhỏ, chỉ tận dụng khoảng đất rẫy rộng chưa đến nửa sào để trồng cà gai leo nhưng vẫn thu được 5 triệu đồng/năm.

 Cũng nhờ kết nối thông tin, Nhạn biết được từ những công trình nghiên cứu về dược liệu cà gai leo của Viện Dược liệu Trung ương và Trường Đại học Dược Hà Nội, Công ty TNHH Tuệ Linh là đơn vị tiên phong phát triển dược liệu này và là công ty đầu tiên triển khai xây dựng vùng nguyên liệu cà gai leo tại xã Hành Trung, huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi. Thời điểm đó, kỹ sư Nguyễn Đức Tuệ, Giám đốc Công ty CP ĐT&PT dược liệu Ngọc Linh đứng ra liên kết với Công ty TNHH Tuệ Linh, một công ty bào chế cây cà gai leo để bao tiêu sản phẩm cho người dân, đầu tư xây dựng xưởng sơ chế, đóng gói, trồng và bảo tồn cà gai leo. Tìm hiểu trên lý thuyết và liên hệ với kỹ sư Tuệ, được anh Tuệ nhiệt tình tư vấn, hướng dẫn, hỗ trợ, vợ chồng Nhạn đã vào Quảng Ngãi tham quan và xác lập quyết tâm gắn bó làm ăn lâu dài với cây cà gai leo trên đất Cam Lộ.

Với ý định ban đầu là trồng cây cà gai leo và nhập nguyên liệu thô cho Công ty Ngọc Linh, Nhạn đã mua thử 1 kg hạt giống với giá 35 triệu đồng về ươm trong một vườn ươm, mong có được cây giống để bắt tay vào trồng cho kịp vụ. Tuy nhiên, do chuẩn bị vườn ươm chưa chu đáo, thiết kế không đạt chuẩn, lại gặp mưa dài ngày, cây nảy mầm không đạt chất lượng, 41 triệu đồng (cộng cả chi phí làm vườn ươm) mất trắng ngay khi vừa xuống giống. Nhạn cho biết, để có thể trồng trên diện tích 1 ha cà gai leo cần tới 100.000 cây giống, riêng chi phí khâu giống đã là 150 triệu đồng. Nhận thấy giống là khâu quyết định đến chất lượng cây trồng, Nhạn rút kinh nghiệm, từng bước đầu tư xây dựng nhà kín, nhà vòm có hệ thống phun sương trên diện tích 1.000 m2. Nhờ chuẩn bị kỹ càng, áp dụng đúng kỹ thuật, cây giống phát triển rất tốt, lên đẹp, nhiều người đến tham quan đều có nhận xét rất khả quan. Tuy nhiên, khi đưa cây giống ra trồng, gắng lắm cũng chỉ phủ xanh được 1 ha, 4 ha còn lại không có giống!

 Được sự hỗ trợ của Công ty Ngọc Linh (Quảng Ngãi) cấp bù giống để gieo trực tiếp trên đất, gia đình Nhạn vừa nỗ lực làm giống cho kịp thời vụ, vừa đẩy nhanh tiến độ làm đất. Nhạn cho biết, quy trình ươm hạt trong bầu, có mái che, cần tưới nước thường xuyên để đảm bảo độ ẩm trong bầu cây; sau một tháng ươm, cây cao khoảng 5 - 7 cm thì đem trồng, khoảng cách trồng 2 hàng cách nhau 30 cm, cây cách cây 20 cm, giữa hai hàng cây có ống tưới, cứ 20 cm có 1 van tưới nhỏ giọt (1,8 lít nước/van/giờ); hai hàng tiếp theo cách hai hàng trước 70 cm. Mật độ cây trồng 10 bầu/m2, thời gian trồng từ tháng 9 - 10 hoặc những tháng đầu năm mới. Cây cũng có thể trồng bằng cách giâm cành hoặc từ hạt, nhưng trồng từ hạt vẫn tốt nhất vì cho bộ rễ khỏe. Từ đây, gia đình Nhạn đã tạo được vườn giống quy mô 5 tầng, tự chủ nguồn giống, tự lấy hạt giống để gieo ươm.

 Song song với việc chuẩn bị giống, trên diện tích 5 ha, cây keo lá tràm được khai thác, san ủi để tạo mặt bằng; tạo 3 hồ chứa nước; khoan 6 giếng khoan để dự trữ nguồn nước, nhưng chỉ 3 giếng có nước, rồi dựng hàng rào bao quanh, quy hoạch vùng chuyên canh cây cà gai leo trên vùng gò đồi thôn An Mỹ, xã Cam Tuyền. Đặc biệt, cây cà gai leo do gia đình Nhạn trồng chỉ sử dụng phân hữu cơ với khối lượng 1ha dùng 70m3 phân chuồng cộng với 70 kg chế phẩm sinh học ủ trước một tháng, kết hợp xử lý mầm bệnh trong đất. Nhận thấy cây dễ bị nhiễm sâu bệnh, mùa mưa thường hay bị rệp sáp, bọ cánh cứng (bọ 28 chấm), mùa hè bị sâu cuốn lá, vàng lá, nên Nhạn cho dùng chế phẩm sinh học để trừ diệt. Bên cạnh đó, Nhạn đã vào làm việc với một công ty ở TP. Hồ Chí Minh về hệ thống tưới tiết kiệm. Về mùa hè, nhận thấy nguồn nước khó khăn, Nhạn đã dùng màng phủ nông nghiệp phủ trên những luống cây để giữ ẩm, chống côn trùng, cỏ dại, nghiên cứu ứng dụng công nghệ tưới hiện đại của Israel, tưới nhỏ giọt đến tận từng gốc cây để tiết kiệm nước.

 Ngày 10/12/2015, gia đình Nhạn bắt tay vào trồng cây cà gai leo trên diện tích 5 ha. Qua trồng thử nghiệm, điều kiện thời tiết, khí hậu tại Cam Tuyền rất tốt cho cây cà gai leo sinh trưởng, chất lượng dược liệu vượt trội. Cà gai leo sau 6 - 7 tháng trồng, đảm bảo đúng độ tuổi là có thể thu hoạch và thu hoạch trong 2 năm, mỗi năm từ 2 đợt, năng suất từ 5 - 7 tấn/ha/năm. Nhạn chia sẻ, cây cà gai leo có thể phát triển tốt trên đất phù sa, đất đỏ bazan và cho năng suất cao nhưng dược tính không bằng trồng trên những vùng đất gò đồi cằn cỗi, khắc nghiệt. Hay nói cách khác, hàm lượng hoạt chất của cây cà gai leo ở những vùng đất màu mỡ chỉ bằng 1/3 so với cây trồng trên đất khô cằn như ở vùng gò đồi xã Cam Tuyền. Với diên tích 5 ha, gia đình Nhạn thu hoạch được trên 30 tấn nguyên liệu gồm cành, lá. Khi cây đã xanh tốt, Nhạn cho công nhân cắt phơi khô nhập cho Công ty Ngọc Linh tại Quảng Ngãi. Một tín hiệu vui là 1 ha cà gai leo trong vụ đầu tiên đã cho lãi khoảng 60 triệu đồng.

Qua quá trình sản xuất, nhận thấy nhập thô nguyên liệu nảy sinh nhiều bất cập, phụ thuộc vào thị trường, giá cả, gia đình Nhạn quyết tâm tìm hiểu kỹ thuật để tiến hành nấu cao cà gai leo. Sau khi tập tành nấu thủ công, thấy chất lượng không đồng đều, để nâng cao giá trị canh tác, nguyên liệu của cây trồng, vào đầu năm 2016, gia đình Nhạn đầu tư các trang thiết bị lò hơi cấp nhiệt, kèm theo đó là hệ thống nồi chiết, nồi cô chân không (3 lớp) bằng inox, buồng sấy bằng nhiệt hơi… nhằm đưa sản phẩm thảo dược cà gai leo hoàn thiện đến với người tiêu dùng gồm thân lá khô, cao sệt, cao bột hòa tan… Do có lợi thế là quy trình trồng, quản lý, chăm sóc, thu hoạch và đưa vào chiết xuất ngay nên cà gai leo đảm bảo độ tươi, giữ được tinh chất, màu sắc đặc trưng, thơm ngon hơn những nơi khác. Với mức giá bán ở thị trường hiện nay là: 100.000 đồng/kg thân lá khô đóng gói, 195.000 đồng/hộp cao sệt 100 gam, 240.000 đồng/hộp cao bột hòa tan, mỗi héc ta trồng cà gai leo sẽ đạt doanh thu 400 triệu đồng/năm, sau khi trừ các chi phí, còn lãi trên 150 triệu đồng/ha/năm, cao gấp 4 - 5 lần so với trồng lúa, gấp 15 lần trồng keo lấy gỗ.

Ngày 10/7/2016 gia đình Nhạn tổ chức ra mắt sản phẩm mang tên cà gai leo An Xuân với dây chuyền sản xuất có công suất từ 5.000 - 7.000 hộp/tháng, gồm sản phẩm cao sệt, cao bột hòa tan. Trên bao bì cà gai leo An Xuân có thông tin truy xuất nguồn gốc, đăng ký nhãn hiệu, bảo hộ thương hiệu sản phẩm. Sản phẩm sau đó đã đoạt giải A sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu của huyện Cam Lộ, mới đây đã đoạt giải Nhì sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu của tỉnh Quảng Trị; được công nhận top 100 thương hiệu mạnh đất Việt năm 2018. Mô hình ứng dụng công nghệ tiên tiến của gia đình Nhạn không những được mở rộng trên địa bàn huyện Cam Lộ mà nhiều đoàn tham quan cũng như các hộ gia đình trong và ngoài tỉnh (Quảng Bình, Hà Tĩnh, Bắc Ninh, Thừa Thiên Huế…) đến học tập, đưa mô hình về ứng dụng tại địa phương. Các đoàn tham quan có dịp đi qua trên tuyến đường Hồ Chí Minh cũng thường ghé vào để tận mắt trải nghiệm quy trình sản xuất và mua sản phẩm cà gai leo An Xuân.

 Tôi hỏi Nhạn, vì sao lại là An Xuân mà không phải cái tên khác, Nhạn chân thành: “Gia đình em đang gieo trồng, làm ra sản phẩm từ đất đai và sức lao động của người dân thôn An Mỹ và thôn Tân Xuân, Cam Lộ. Em đặt tên sản phẩm tâm huyết của mình là An Xuân cũng để tri ân mảnh đất đã tạo điều kiện cho gia đình em thỏa ước nguyện được làm ăn ngay chính trên quê hương mình. Thêm nữa, An Xuân trước sau vẫn gói ghém ước vọng của mọi người, luôn được bình an, thanh xuân mãi mãi. Em rất vui mừng vì dù mới ra mắt trong thời gian ngắn nhưng sản phẩm của An Xuân đã được các cơ quan chức năng ghi nhận, khen thưởng. Và điều hạnh phúc hơn nữa là hầu hết khách hàng phản hồi tốt về các sản phẩm của An Xuân, công nhận hiệu quả của sản phẩm. Thời gian tới em sẽ làm thêm nhiều sản phẩm mới từ cà gai leo để đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng với mong muốn An Xuân sẽ là thương hiệu vững chắc trong lòng mọi người ”.

 Những lần đi về trên vùng gò đồi Cam Lộ, tôi thường dẫn em ghé qua nơi vợ chồng Nhạn lập nghiệp từ loài cây dược liệu đượm thơm mùi nắng gió quê nhà. Thuở trẻ con, chúng tôi cũng thường đi qua nơi này, những con đường lúp xúp sim mua, thơm mùi hoa chạc chìu và bạt ngàn cà gai leo xen lẫn cây mắm nêm, cây vằng, cây ngái… Không thể ngờ rằng nửa thế kỷ sau, những loài cây hoang dại đó đã giúp người dân quê tôi đổi đời.

 Tôi đọc cho em nghe câu thơ của Trần Nhuận Minh: “Đi hết một vòng đời, lại gặp mình thuở nhỏ” như vận vào công việc phục sinh cây cà gai leo nhọc nhằn và cao cả của vợ chồng bạn tôi trên vùng đất quê hương. Còn em, khi từ vùng gò đồi Cam Lộ trở về trong một chiều chang chang nắng, em đã nói với tôi rằng, con người là hoa của đất và chính mồ hôi, công sức, trí tuệ của người dân quê anh đã lặng thầm làm cho đất nở hoa…

Đ.T.T

10/7/2019

• Hồ Nguyên Kha

ừ nước Pháp xa xôi, Huy gửi email cho tôi với một loạt yêu cầu cần phải đáp ứng trong chuyến trở về quê sau gần 20 năm theo đuổi sự học và lập thân trên xứ người. Đang làm cố vấn đầu tư cho một công ty lớn ở thành phố Montpellier năng động nên Huy muốn tìm hiểu, nắm bắt về những tiềm năng, lợi thế của tỉnh nhà, mà cụ thể hơn là những công trình, dự án đã và đang triển khai.

Bây giờ nếu Huy về Quảng Trị, tôi sẽ đưa Huy lang thang trên những triền cát của vùng biển Hải Lăng, mai này sẽ hiện hữu một cảng biển tầm cỡ khu vực trong Khu kinh tế Đông Nam kéo dài từ Mỹ Thủy ra tận Cửa Việt. Theo định hướng phát triển, Đông Nam Quảng Trị là khu kinh tế tổng hợp, là một trong những trung tâm về công nghiệp chế biến nông - lâm - thủy sản, sản xuất điện năng, dịch vụ cảng biển; du lịch, thương mại - dịch vụ; phát triển đô thị và những ngành kinh tế khác gắn với Hành lang kinh tế Đông Tây (EWEC). Trước mắt sẽ triển khai một số hạng mục cơ bản về kết cấu hạ tầng và phát triển các ngành, lĩnh vực trên quy mô gần 12.000 ha; đầu tư xây dựng các hạng mục luồng mở vào cảng để xây dựng cảng Mỹ Thủy cùng hạ tầng khu công nghiệp và các khu chức năng khác; xây dựng hoàn thiện Khu du lịch Cửa Việt... Ước tính tổng vốn đầu tư cho Khu kinh tế Đông Nam trong giai đoạn 1 là khoảng 28.000 tỉ đồng.

Hiện nay, một dự án được khởi động ráo riết, đang kỳ vọng là dự án “mở hàng” tại Khu kinh tế Đông Nam đó là Dự án Nhà máy nhiệt điện BOT Quảng Trị 1 do Công ty Điện lực quốc tế Thái Lan (EGATI) đầu tư có tổng công suất 1.320 MW gồm 2 tổ máy được triển khai theo hình thức BOT. Dự án được xây dựng với tổng diện tích khoảng 402 ha; tổng mức vốn đầu tư khoảng 55.093 tỉ đồng. Hiện nay, UBND huyện Hải Lăng đã hoàn thành việc đo đạc, cắm mốc, kiểm đếm xong tài sản trên toàn bộ khu đất, tập trung đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng. Khu tái định cư đang triển khai xây dựng với hệ thống đường giao thông nội bộ và các hạng mục khác như đường vào khu tái định cư, hệ thống thoát nước, hệ thống điện. Đây là nhà máy nhiệt điện than đầu tiên ở Quảng Trị, khi đi vào hoạt động sẽ đáp ứng nhu cầu cấp điện cho lưới điện khu vực và hệ thống lưới điện quốc gia; thu hút nhiều nguồn vốn đầu tư nước ngoài, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng và tạo động lực lớn thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh.

Rảo chân hết trên vùng biển Hải Lăng mang dự cảm tốt lành về những công trình dự án đang “vào tầm ngắm” của các nhà đầu tư, tôi sẽ đưa Huy trở về với những triền cát trắng Gio Linh nơi bạn đã sinh ra lớn lên. Tôi nhớ mới ngày nào bạn và tôi phải cuốc bộ giữa bời bời cát trắng lên trường huyện học cấp 3 hay những chiều cùng lăn lốc theo những đồi cát mênh mông cùng sự đói nghèo đeo bám mãi. Nhưng khoảng thời gian gần 20 năm Huy lập thân, lập nghiệp trên đất Pháp còn tôi vẫn bám trụ với từng trảng cát quê hương, chứng kiến sự đổi thay đáng kể của quê nhà. Hiện nay những trảng cát năm xưa chính là “địa bàn” lý tưởng cho những dự án điện mặt trời. Với tiềm năng đó, Công ty cổ phần LICOGI 13 đã đầu tư 1.200 tỷ đồng xây dựng nhà máy trên diện tích đất 58,6 ha tại xã Gio Hải và Gio Thành, công suất thiết kế 49,5 MWp, sản lượng điện 67.960 MWh/năm. Bằng sự nỗ lực của nhà đầu tư dự án đã phát điện vào tháng 5/2019. Ngoài ra, trên vùng cát trắng Gio Linh còn có 5 dự án điện mặt trời đã được Bộ Công thương phê duyệt bổ sung quy hoạch với tổng công suất 250 MW và 4 dự án đang nghiên cứu đề xuất với khoảng 180 MW sẽ mang lại những cơ hội khai thác nguồn năng lượng mặt trời trên miền cát trắng Gio Linh. Theo Quy hoạch phát triển năng lượng tỉnh Quảng Trị giai đoạn đến 2020, tầm nhìn đến 2030 sẽ có 3 vùng quy hoạch với tổng diện tích 6.707 ha, gồm các xã phía Bắc của huyện Hướng Hóa là điện gió và vùng biển Gio Linh đang sở hữu tiềm năng về điện mặt trời. Theo đó, Bộ Công thương đã phê duyệt đến năm 2020 Quảng Trị có 45 dự án nhà máy điện gió trên địa bàn Hướng Hóa với tổng công suất 110 MW. Trong đó, Nhà máy điện gió Hướng Linh 2 do Công ty CP Tổng công ty Tân Hoàn Cầu làm chủ đầu tư đã chính thức hòa lưới điện quốc gia tháng 5/2017 là minh chứng sinh động về khả năng khai thác nguồn năng lượng sạch trên địa bàn.

Không dừng lại ở mức tìm hiểu về những công trình dự án đang triển khai, trong email Huy còn quan tâm đến tuyến giao thông đã được kết nối trên EWEC. Rõ ràng đường 9 là con đường huyết mạch giữ vai trò kết nối với các nước trên hành lang nhưng còn Cửa khẩu quốc tế La Lay từ khi được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đầu tư xây dựng hạ tầng sẽ tạo thuận lợi cho việc kết nối, giao lưu hàng hóa thông suốt với nhiều nước, nhiều tỉnh trong khu vực, đặc biệt là với Lào và Thái Lan cũng như các tỉnh Đông Bắc Campuchia. Do đó, mục tiêu xây dựng khu vực Cửa khẩu quốc tế La Lay thành động lực phát triển mới của tỉnh Quảng Trị, là cầu nối quan trọng trên EWEC, tăng cường hoạt động kinh tế thương mại và củng cố quốc phòng - an ninh giữa hai nước Việt - Lào, xây dựng mối quan hệ hợp tác, hữu nghị ngày càng bền chặt hơn. Nhu cầu vốn đầu tư hạng mục trung tâm cửa khẩu gắn với các hoạt động chức năng của cửa khẩu giai đoạn 2015 - 2020 khoảng 2.300 tỉ đồng. Khi việc đầu tư xây dựng hoàn chỉnh khu vực cửa khẩu, kỳ vọng đến năm 2020 tổng giá trị tăng thêm của các ngành sản xuất, dịch vụ đạt khoảng 300 tỉ đồng, thu ngân sách đạt 200 tỉ đồng.

Nhưng để đạt được mục tiêu đó, cần phải tích cực khơi thông nguồn vốn đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ và hiện đại ở khu vực cửa khẩu, biến hành lang đường bộ thành hành lang kinh tế. Thực tế trong thời gian qua hàng hóa qua Cửa khẩu La Lay đã tăng lên, góp phần tăng thêm nguồn thu ngân sách nhà nước nhưng để thuận lợi hơn cho việc vận chuyển hàng hóa thì việc mở tuyến đường bộ từ La Lay về cảng Mỹ Thủy là rất cần thiết nhằm kết nối hành lang thông suốt từ Tây sang Đông của tỉnh. Việc đầu tư xây dựng Khu kinh tế Đông Nam, mà hạt nhân là cảng biển Mỹ Thủy sẽ trở thành cửa ngõ thu hút nguồn hàng từ các tỉnh Trung và Nam Lào, Đông Bắc Thái Lan và Campuchia qua Cửa khẩu quốc tế La Lay, Lao Bảo xuất đi các nước khác vì Quảng Trị có lợi thế rút ngắn lộ trình giao thông, kết nối thành một trục giao thông với nhiều tỉnh trên EWEC. Từ đó dòng chảy hàng hóa hai chiều trên tuyến Quốc lộ 9 sẽ gia tăng, kết nối Khu kinh tế Đông Nam với các trung tâm kinh tế khu vực Nam Lào và Đông Bắc Thái Lan. Khi đó, Cảng Mỹ Thủy trở thành cửa ngõ ra Thái Bình Dương của các quốc gia trên EWEC nên rất được các nhà đầu tư Thái Lan và các nước trên EWEC quan tâm.

Rõ ràng tuyến giao thông động lực La Lay - Mỹ Thủy kết nối rừng với biển “Vách núi với biển biếc liền nhau” hứa hẹn sẽ tạo sự đột phá mới, “đi trước một bước” nhằm xâu chuỗi và hối thúc các hợp phần khác trong Khu kinh tế Đông Nam, mà cảng biển Mỹ Thủy sẽ là dự án hạt nhân để Quảng Trị “chào hàng” với bè bạn trên EWEC. Và khi đó, tôi tin rằng từ nước Pháp xã xôi, Huy sẽ “cầm nắm” được các thông tin về cảng biển Mỹ Thủy, về tuyến đường bộ thông thương trên hành trình EWEC, về những công trình điện mặt trời đang rạo rực chuyển mình trên vùng cát trắng quê hương. Tất cả sẽ xóa nhòa ranh giới ngăn cách về không gian địa lý, để những ham muốn khám phá, tìm hiểu cơ hội hợp tác đầu tư của những người Việt xa xứ như Huy trở thành hiện thực.

H.N.K