Bút ký dự thi
|
B |
ạn hỏi tôi, làm ra được hạt lúa trên đất Quảng Trị có gì vất vả hơn so với những nơi khác? Tôi trả lời không chỉ vất vả hơn mà còn nặng nhọc hơn, lao khổ hơn, nhiều mồ hôi, có cả máu, nước mắt và sự trăn trở hơn.
Tôi không muốn nhắc lại một thời Quảng Trị bị chiến tranh tàn phá đến 200%, nhưng trong thẳm sâu ký ức, những năm tháng sau ngày quê hương mới giải phóng, làm ra được hạt lúa có khi đánh đổi cả một đời người. Thời đó, trong suốt cuộc phục sinh nhọc nhằn và cao cả biến cỏ hoang thành đồng ruộng trong vô vàn bom đạn còn sót lại đã đặt ra rất nhiều thách thức. Người nông dân Quảng Trị ra đồng, bên cây cuốc là cây thuốn sắt, bên dao rựa phát quang là nắm cờ đỏ đại ngay. Người nông dân lập tức trở thành người lính công binh thực thụ, lần tìm vật nổ ngay trước rãnh cày mới vỡ. Mãi mãi không bao giờ quên cảnh vào vụ mới, hàng đoàn người sắp hàng ngang vung vồ đập đất, bụi tung trắng cả cánh đồng. Một chiếc vồ định mệnh vung lên. Một tiếng nổ xé toang ban mai tĩnh mịch. Nhiều người dân làng ngã xuống. Máu tươi trộn với đất nâu trong đau thương nhưng kiêu hãnh làm sao!
Không chỉ từng là nơi chiến địa ròng rã hơn hai mươi năm đạn bom chà qua xát lại, Quảng Trị nổi tiếng bởi vùng đất có khí hậu khắc nghiệt với đủ các loại hình thiên tai tàn phá hằng năm, từ bão tố, lũ ngập, lũ quét, hạn hán, rét đậm, rét hại, lở đất, mất đồng… Dải đồng bằng hẹp như lá lúa nằm kẹp giữa một bên là vùng gò đồi choãi ra tận bể, một bên là miên man cát trắng kéo dài từ Hạ Cờ, Chấp Lễ, Vĩnh Linh đến cuối nguồn Ô Lâu, Mỹ Chánh, Hải Lăng. Làm được bát cơm đầy trên vùng đất khó, người Quảng Trị phải nỗ lực gấp nhiều lần so với những nơi bờ xôi ruộng mật. Cũng không có gì ngạc nhiên sau ba mươi năm xây dựng và phát triển, nông nghiệp Quảng Trị đã để lại nhiều dấu ấn đậm đà nhất trong công cuộc đổi mới do có sự chăm chút, lo toan của cả hệ thống chính trị và mỗi một người nông dân. Một nền kinh tế “giá trị” đã dần thay cho “sản lượng”, đã có sự dịch chuyển từ tư duy “bát cơm đầy” - nhiều sản lượng sang “bát cơm ngon” - mang lại nhiều giá trị, đặc biệt là lợi nhuận hợp lý cho nông dân. Như vậy, trong nông nghiệp Quảng Trị đã có sự kết hợp giữa quyết tâm chính trị và bài toán kinh tế để có cơ sở hoàn thành ba nhiệm vụ quan trọng là cung cấp lương thực, thực phẩm cho xã hội, cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp và nông sản cho xuất khẩu. Một số liệu để chứng minh sự chuyển dịch đáng quan tâm này, năm 2018 tỉnh Quảng Trị hoàn thành đạt và vượt mức 24/24 chỉ tiêu kế hoạch đề ra. Nỗ lực đáng ghi nhận là nền kinh tế của tỉnh đã bắt kịp đà tăng trưởng của cả nước, tốc độ tăng trưởng đạt 7,12% so với năm 2017 (kế hoạch: 7-7,5%), cao hơn tăng trưởng một số tỉnh liền kề trong khu vực miền Trung. Trong đó, mức tăng trưởng cao nhất từ trước đến nay thuộc về lĩnh vực nông nghiệp với chỉ số ấn tượng: 5,56%. GRDP bình quân đầu người năm 2018 ước đạt 43,6 triệu đồng (kế hoạch là 42 triệu đồng). Cơ cấu kinh tế tiếp tục chuyển dịch đúng hướng. Tái cơ cấu nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới được đẩy mạnh theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, phát triển bền vững.
Trong câu chuyện về “bát cơm ngon”, tôi muốn kể cho bạn nghe hành trình của hai người trẻ luôn nặng lòng, trăn trở với cây lúa trên đất nghèo Quảng Trị. Trong sản xuất nông nghiệp, việc áp dụng những điều mới mẻ thường luôn gặp trở lực từ những thói quen tư duy cũ. Phần lớn người nông dân làm ruộng và bằng lòng với kết quả của mình thông qua kinh nghiệm, nhưng kinh nghiệm vốn được xây dựng bằng những kiến thức cũ và rất dễ xung đột với cái mới. Quá trình cơ cấu lại nông nghiệp, sản xuất nông nghiệp theo hướng hữu cơ, bền vững, thân thiện với môi trường bắt đầu từ việc tuyên truyền, vận động, xây dựng mô hình để dần thay đổi nhận thức và tập quán sản xuất của người nông dân theo hướng hiệu quả, tiến bộ. Quá trình vận động này diễn ra rất lâu dài, khó nhọc, cần sự vào cuộc tích cực của các ban, ngành chức năng và chính quyền địa phương, trong đó không thể không kể đến sự đóng góp thầm lặng, hiệu quả của những người trẻ mà tôi kể ra dưới đây.
Ốc đảo Duy Phiên, Dương Xuân, Hà La của xã Triệu Phước, Triệu Phong nằm lọt thỏm giữa ba bề sóng nước. Những thửa đất bờ xôi ruộng mật thuở khai thiên lập địa, qua biến thiên dâu bể dần ngập sâu trong nước mặn. Tưởng như chỉ có thể bỏ đất cha ông mà tha phương cầu thực bởi bát cơm lưng lẻo không thể làm ấm lòng người ở lại. Vậy nhưng, người nông dân trên cù lao này đã tự cứu lấy mình khi bị trời làm khó. Họ đã tìm ra và giữ gìn cho đến hiện thời giống lúa canh tác được trên đất ngập mặn, cho hạt sây đều, đỏ đắn, căng mọng như từng giọt máu đông kết lại, rưng rưng trên từng nhành lúa. Tự hạt lúa, đã có thể giới thiệu về mình một cách khiêm cung, từ tốn và đĩnh đạc về đức tính can trường của con người và vùng đất này. Tiềm ẩn bên trong hạt gạo chiêm đỏ ấy là cái khí lực của làng quê thuần hậu, hơi thở mạnh mẽ, sâu bền của cuộc chinh phục thiên nhiên, của cuộc sống cần lao mà dân làng đã xây đắp và hun đúc từ thế hệ này qua thế hệ khác... Và họ đã gọi hạt gạo trên vùng đất ngập mặn quê mình với cái tên thanh nhã mà sang trọng: Gạo huyết rồng!
Giữa những ngày cuối năm, tôi tìm về cù lao Xuân - Phiên - Hà. Mưa lây rây như sương khói khắp đồng xa, đồng gần. Vào cử này, thóc giống lúa chiêm vùng ngập mặn đã được ngâm ủ chu đáo. Đất lên luống, dẻo quấn lại dưới từng rãnh cày, ngon như một nồi bánh đúc. Chờ khi hạt lúa nảy mầm, người nông dân đem ra trưa mạ rải đều, thúc thêm phân tro, che chắn hướng gió, dựng những con bù nhìn ngộ nghĩnh để đuổi chim chóc đến cắn phá. Mạ lên chừng gang tay là đã có thể nhổ, bó, bưng, bê ra tận ruộng. Ruộng được cày ải, bừa ướp, đâu vào đấy. Tay vung bó mạ, vung đến đâu, cấy hết mạ đến đó. Chừng áp Tết, khi trên đường làng lao xao tiếng người đi chợ tỉnh sắm sanh, ấy là lúc việc đồng áng coi như hoàn tất.
Sáu tháng dằng dặc huyết rồng an nhiên với đất, với trời, chấp nhận mưa dầm, nắng hạn, dưới chân phèn bủa đặc quánh, nước ngập mặn chát đến từng nách lá, trên ngọn, gió lào hầm hập quạt lửa. Do có nguồn gốc từ lúa hoang, huyết rồng có sức sống bền bỉ lạ thường. Bản năng sinh tồn đã khiến cho thân cây vống lên cao lớn át hẳn cỏ dại, lại cứng cáp nên có thể làm nản lòng các loài côn trùng gây hại cho lúa. Vì những đặc tính tự nhiên này, việc sử dụng phân bón, thuốc diệt cỏ và thuốc trừ sâu trong quá trình canh tác được hạn chế đến mức tối đa, đem lại một sản phẩm nông nghiệp sạch, phù hợp với xu thế tiêu dùng hiện nay.
Một lão nông thôn Duy Phiên cho biết, cả vùng Xuân - Phiên - Hà này có khoảng 30 ha đất ruộng trồng cây lúa đỏ. Mặc dù năng suất không cao, chỉ chừng 2 tấn/ha, thời gian canh tác dài, nhưng bù lại, chi phí để sản xuất loại lúa này rất thấp, giá bán khá hấp dẫn, tầm 7.500 đồng/kg, hơn nhiều so với các loại giống lúa khác. Vả lại, trên vùng đất ngập mặn, nếu không canh tác cây lúa gạo đỏ, thì cũng bỏ trắng cho cỏ mọc...
Nhiều năm qua, cũng như nhiều địa phương khác, ở Triệu Phong, sự xuất hiện của các giống lúa năng suất cao, thời gian gieo trồng ngắn đã lấn át và làm mất dần giống lúa huyết rồng vốn năng suất thấp, gieo trồng dài ngày. Cho đến gần đây, khi gạo huyết rồng được người tiêu dùng quan tâm lựa chọn vì có giá trị dinh dưỡng cao, tốt cho sức khỏe, giá bán gấp 2 - 3 lần gạo trắng thông thường, thì giống lúa này đã gây chú ý đối với những doanh nhân nặng lòng với nông nghiệp.
Anh Hồ Xuân Hiếu, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Tổng công ty Thương mại Quảng Trị cho biết, trong một lần đi qua đất lúa Triệu Phong, anh tình cờ phát hiện có nơi còn đang thâm canh loại lúa trên vùng ngập mặn. Qua khảo sát, đây chính là giống huyết rồng với đủ các yếu tố đặc trưng như hạt dài màu đỏ sậm, cơm mềm, thơm, nhai có vị ngọt và bùi, khi trồng ở vùng đất khắc nghiệt nước ngập sâu, chua phèn thì hạt lúa rất mẩy, màu đỏ nâu, bẻ đôi hạt gạo vẫn còn màu đỏ bên trong, khi nấu chín thơm ngậy. Đây chính là loại gạo càng ngày càng có nhiều người chọn ăn vì những ưu thế vượt trội của nó, đồng thời các hãng sữa trong và ngoài nước cũng dùng gạo huyết rồng để làm bột dinh dưỡng cho trẻ em.
Với kinh nghiệm thương trường dày dạn, anh Hiếu lập tức cho triển khai việc khảo sát, thu mua loại gạo này, trung bình một mùa từ 20 - 30 tấn. Sau khi khuyến cáo nông dân thu hoạch theo kiểu truyền thống, lúa được đưa lên chà vỏ tại nhà máy chế biến sao cho chỉ áo trấu bị loại bỏ, sau đó tiến hành sàng sảy, chọn hạt và đóng gói, tuyệt đối không dùng chất bảo quản. Một bì gạo huyết rồng có trọng lượng 2 kg, có nhãn mác rõ ràng, giá bán 40.000 đồng, bắt đầu thâm nhập vào thị trường trong và ngoài tỉnh và được thị trường đón nhận. Anh Hiếu cho biết: “Sắp tới, chúng tôi sẽ phối hợp với Viện công nghệ sinh học để xây dựng đề án phục tráng, nâng cao năng suất cây lúa đỏ vùng ngập mặn này để tiến tới sản xuất hàng hóa”.
Và từ vụ chiêm năm đó, người dân vùng ốc đảo xã Triệu Phước ra đồng với một niềm tin về cây lúa đỏ mà mình đang gieo trồng, chăm chút. Hạt gạo huyết rồng sẽ giúp cho thu nhập của người dân khá lên nhờ vào sự vào cuộc tích cực và mở hướng tiêu thụ ổn định của Công ty Cổ phần Tổng công ty Thương mại Quảng Trị. Họ tự hào vì đất quê qua ngàn năm tang điền thương hải vẫn dày dặn ấp ủ để hương lúa luôn thơm tho từ bấy đến giờ…
Mới đây trong một sáng cuối tuần cà phê góc đường Trần Hưng Đạo - Đông Hà, Bùi Đức Huy, một người trẻ bộc bạch với tôi: “Em vừa soạn một mâm cơm gạo mới, thắp hương mời các anh hùng, liệt sĩ ở Nghĩa trang liệt sĩ quốc gia Đường 9 chia vui với vợ chồng em nhân kết thúc một vụ mùa thuận hòa…”. Trò chuyện cùng Huy, việc đồng áng nông vụ cứ lấn dần vào từng chia sẻ miên man thời cuộc và tôi cũng dần cảm nhận ra rằng, đất đai, lúa má dễ thường đã ám ảnh Huy từ bấy đến giờ...
“Đang yên đang lành…” là câu mở đầu mà Huy chia sẻ với tôi về bước ngoặt có tính quyết định khi từ công việc đầy tính khoa học và cảm hứng sáng tạo của một thạc sĩ, kiến trúc sư, giám đốc một công ty tư vấn xây dựng khá tiếng tăm trên địa bàn Đông Hà sang lĩnh vực hoàn toàn trái với sở học thâm sâu của mình là bán phân, trồng lúa, làm gạo hữu cơ… cực nhọc, lao lực và đầy bất trắc. “Ba năm trước, gia đình em cùng gia đình cậu sang Singapore đón Tết. Cậu là người dành hơn nửa cuộc đời mình để nghiên cứu và là người phát minh ra công nghệ phân bón hữu cơ Ong biển, là Tổng Giám đốc Nhà máy sản xuất phân bón Ong biển, Tập đoàn Đại Nam, luôn tâm huyết với quá trình tái cơ cấu nền nông nghiệp theo hướng hữu cơ bền vững. Trong suốt chuyến đi, hai cậu cháu chia sẻ rất nhiều về vấn đề con người phải thoát ra như thế nào giữa sự bủa vây muôn trùng của “lúa bẩn”, “thịt bẩn”, “rau bẩn”, “cải hai luống, lợn hai chuồng”… và chính sự tâm huyết của cậu đã “truyền lửa” cho em. Sau chuyến đi đó, em đã dần nung nấu quyết tâm sẽ làm ra cho được hạt lúa sạch, nông sản sạch ngay trên chính quê hương Quảng Trị để góp phần đảm bảo sức khỏe cho cộng đồng và cả những người nông dân quê mình bằng việc thúc đẩy sản xuất nông nghiệp theo hướng hữu cơ. Mọi người có thể từ chối rất nhiều tiện ích, nhưng ai cũng cần ăn để sống. Được dùng gạo sạch, thức ăn sạch lại là nhu cầu chính đáng và đặc biệt quan trọng đối với mỗi một người, dù họ ở nơi đâu trên thế giới này. Nhu cầu thiết thực đó đang đặt ra cho ngành nông nghiệp hiện thời rất nhiều thách thức. Kể từ sau chuyến đi đó, em dành ra nhiều năm theo cậu lên Tây Nguyên, Nam Trung Bộ trồng thanh long, cà phê, tiêu, về Long An trồng lúa với phương thức canh tác chỉ bón phân hữu cơ Ong biển và tưới nước. Nhìn thấy được việc tăng năng suất, chất lượng, đảm bảo sự thanh sạch cho cây trái đến môi trường sống của các ruộng vườn sử dụng phân bón hữu cơ Ong biển đã làm cho em càng thêm đam mê và quyết tâm sản xuất nông nghiệp sạch trên quê hương mình”, Huy thổ lộ.
Để nông dân Quảng Trị biết đến phân bón Ong biển, vợ chồng Huy đã đầu tư số vốn hơn 3 tỷ đồng đứng ra làm đại lý, nhập về 300 tấn phân bón, trong đó dành 50 tấn để nông dân dùng thử. Để nông dân tiếp cận dần với phương thức canh tác mới, tạo sự chuyển biến về thói quen từ bón phân hóa học, phun thuốc trừ sâu, thuốc kích thích tăng trưởng vô tội vạ đến bón phân hữu cơ, không dùng hóa chất độc hại là cả một quá trình cam go. Tiếp đó là nỗ lực kết nối để giữa tháng 3 năm 2017, Sở Nông nghiệp và PTNT Quảng Trị ký biên bản ghi nhớ hợp tác với Tập đoàn Đại Nam - Nhà máy sản xuất phân bón Ong biển về việc hỗ trợ tỉnh Quảng Trị tái cơ cấu nền nông nghiệp theo hướng hữu cơ bền vững. Mô hình đầu tiên là cây lúa hữu cơ, xây dựng các vùng sản xuất chuyên canh chỉ sử dụng phân bón hữu cơ Ong biển và nước tưới, tuyệt đối không sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật và hóa chất kích thích tăng trưởng. Công ty “bao” năng suất 5 tấn/ha và thu mua toàn bộ lúa tươi, trả tiền ngay tại chân ruộng cho nông dân.
Để từng bước hiện thực hóa dự định của mình, tháng 4 năm 2017, Công ty CP Nông sản hữu cơ Quảng Trị ra đời, Bùi Đức Huy đảm trách cương vị Phó giám đốc, đặt trụ sở trên đường Trần Hưng Đạo, Đông Hà. Từ đây, công ty đẩy mạnh liên kết với các địa phương vùng đồng bằng trong tỉnh sản xuất lúa hữu cơ. Hè thu 2017 là vụ đầu tiên triển khai sản xuất lúa liên kết trên diện tích 90 ha. 1 ha đầu tư 27 triệu đồng tiền phân bón và công ty “bao” năng suất 5 tấn, mua lúa tươi tại ruộng với giá 7.000 đồng/kg. Đổi lại, nông dân phải cam kết không dùng thuốc bảo vệ thực vật và các loại hóa chất khác, hộ nào vi phạm sẽ chịu phạt tiền 30 triệu đồng/ha. Từ đây, câu cam kết bền chặt giữa doanh nghiệp và nông dân ra đời: “Tiền tươi, thóc sạch”.
Vụ đông xuân 2017 - 2018, toàn tỉnh Quảng Trị tăng diện tích lúa hữu cơ lên 158,6 ha, định hình mô hình sản xuất lúa hữu cơ chất lượng cao dùng hoàn toàn bằng phân bón hữu cơ vi sinh Obi-Ong biển, không dùng phân bón vô cơ và thuốc bảo vệ thực vật. Doanh nghiệp ký kết hợp đồng với nông dân để sản xuất, cho nông dân ứng trước phân bón hữu cơ Obi-Ong biển, cuối vụ khấu trừ qua sản lượng lúa thu mua. Đáng mừng là vụ đông xuân vừa qua, năng suất lúa tươi bình quân đạt 55 tạ/ha, cho thu nhập bình quân 44 triệu đồng/ha, cá biệt nơi cao đạt 80 tạ/ha, cho thu nhập 64 triệu đồng/ha. Công ty thu mua ngay tại chân ruộng 8.000 đồng/kg, trong lúc giá thị trường chỉ xấp xỉ 6.000 đồng/kg. Sau khi trừ chi phí giống, phân bón, làm đất, thu hoạch cho lãi bình quân 26 triệu đồng/ha, nơi có năng suất cao cho lãi 38 triệu đồng/ha, cao hơn sản xuất lúa đại trà từ 6 - 18 triệu đồng/ha. Như vậy, qua hai vụ sản xuất với gần 250 ha lúa liên kết theo hướng hữu cơ, với tổng sản lượng thu được hơn 1.360 tấn, tổng thu nhập của mô hình là 9,4 tỷ đồng, lãi toàn mô hình qua hai vụ trên 4,8 tỷ đồng. Giá trị thu nhập bình quân trên 1 ha lúa hữu cơ/2 vụ là 80 - 90 triệu đồng. Mỗi ha canh tác lúa hữu cơ, nông dân có lãi 26 - 38 triệu đồng/ha/vụ, tương đương 52 - 76 triệu đồng/ha/2 vụ, cao gấp đôi so với sản xuất lúa đại trà.
Bây giờ, từ một thạc sĩ, kiến trúc sư sắc nhạy, tài hoa, Huy đã mặc nhiên trở thành một nông tri điền, luôn canh cánh bên lòng nỗi bận tâm “nước, phân, cần, giống” và mơ ước đơn sơ: “Ruộng cấy ta mong cơn mưa/ Ruộng gặt ta mong ngọn nắng” như trong câu thơ của nhà thơ Hoàng Phủ Ngọc Tường.
“Tính ra vụ này, em bỏ ra 8 tỷ đồng để mua trên 1.000 tấn lúa, qua công đoạn xay, phơi, sấy được chừng 630 tấn gạo, đóng gói, bảo quản trong kho lạnh và bán ra. Nông dân bán lúa xong là xoa tay nghỉ ngơi, còn em thu mua lúa xong, làm sao cho lúa thành gạo, gạo thành cơm trong mỗi bếp nhà là còn ngổn ngang bao nỗi lo. Hè thu 2017, vừa xuống vụ chưa lâu, rầy lưng trắng, bệnh lùn sọc đen đã phủ khắp đồng. Lại phải cấp tốc huy động nhân lực về với dân, khuyến cáo dân tuyệt đối không dùng thuốc bảo vệ thực vật, kiên trì chăm bón để cho cây có sức đề kháng mạnh mẽ mà vượt qua sâu bệnh. Vụ đông xuân 2017 - 2018 cũng vậy, sâu bệnh bùng phát, em cùng nhân viên ngày đêm bám trụ trên đồng, sát cánh cùng nông dân cứu lúa. Nhờ ơn trên phù hộ mà năm nay mưa thuận gió hòa, nông dân được mùa vui một, em có thêm niềm vui nhân đôi vì ý nguyện làm lúa sạch của mình đã dần thành hiện thực”, Huy chân tình.
Huy chia sẻ với tôi về quá trình xây dựng thương hiệu nông sản Quảng Trị; xây dựng nhà máy chế biến sản xuất gạo hữu cơ Quảng Trị và nhà máy xử lý chất thải, sản xuất phân bón hữu cơ vi sinh; nhà máy chế biến sâu từ các sản phẩm gạo hữu cơ Quảng Trị như mỹ phẩm, rượu, thực phẩm, nấm rơm... với tất cả sự quả quyết có từ nội lực và tinh thần bên trong. Vậy nhưng, là người sinh ra từ nông thôn, tôi rất xúc động và tâm đắc với sự đánh giá của Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị Nguyễn Đức Chính: “Quy trình sản xuất lúa chất lượng cao, an toàn, theo hướng hữu cơ đã đem lại nhiều lợi ích. Trước hết là đảm bảo sức khỏe cho con người; tạo ra lợi nhuận cao hơn cho người nông dân. Bên cạnh đó, góp phần cải thiện môi trường sinh thái trên đồng ruộng, phục hồi độ phì nhiêu của đất đai canh tác nông nghiệp, đây là điều hết sức quan trọng đối với vùng nông thôn Quảng Trị”.
Đáng mừng hơn là Gạo hữu cơ Quảng Trị mặc dù mới có mặt trên thị trường trong thời gian ngắn nhưng đã trở thành thương hiệu được người tiêu dùng quan tâm, đã được đưa vào phân phối tại các chuỗi siêu thị lớn khắp cả nước. Huy chia sẻ: “Vợ em tự tay thiết kế bao bì, logo và viết bài quảng bá thông qua mạng xã hội facebook để Gạo hữu cơ Quảng Trị đến được với mọi nhà, trở thành món quê đặc sắc nếu ai có dịp ghé thăm Quảng Trị. Qua bao gian khó, vợ chồng em rất mừng vì hạt gạo thấm bao mồ hôi, nước mắt của người nông dân trên đất nghèo Quảng Trị, được gieo trồng trên đất ruộng từng nhuộm thắm máu đào bao thế hệ cha anh ngã xuống vì cuộc sống thanh bình hôm nay đã được bạn bè khắp nơi lựa chọn, tin dùng”.
Đêm, về quê nghỉ lại, nghe đồng đất rền rả tiếng côn trùng, tiếng con cá, con tôm búng nước nơi đầu ruộng, “dàn đồng ca của ruộng đồng” lại cất lên trong bình yên và sâu lắng, tôi lại nhớ đến những người bạn trẻ của tôi. Và tôi cũng tin rằng, đất đai, ruộng đồng qua bao vật vã căng mình bởi sự can dự của hóa chất, tồn dư độc hại rồi cũng sẽ dần hoàn nguyên bởi sự dấn thân, nỗ lực và nuôi dưỡng khát vọng sống đẹp, sống tốt, chan hòa và nương tựa với thiên nhiên như Hồ Xuân Hiếu, Bùi Đức Huy và những người nặng lòng với nền nông nghiệp quê nhà hôm nay.
Đ.T.T
