22/4/2019

• Phan Tâm Lâm

hởi hành từ bản Pin của xã Hướng Sơn huyện Hướng Hóa, chúng tôi bắt đầu hành trình leo lên ngọn núi cao nhất trong số hàng trăm ngọn núi thuộc dãy Trường Sơn chạy qua Quảng Trị, đó là Voi Mẹp. Với độ cao gần 1.800 mét so với mực nước biển, dãy núi Voi Mẹp là nơi khởi nguồn của bốn con sông lớn là Thạch Hãn, Hiếu Giang, Bến Hải và Sê Băng Hiêng.

Đoàn xuất phát lúc 8 giờ sáng và phải đi qua một vùng đồi thấp, là vùng đệm giữa bản làng và rừng già. Tuy không phải leo dốc, nhưng kinh nghiệm đi rừng cho hay, mỗi khi bắt đầu leo núi, đừng bao giờ dốc sức đi quá nhanh, mà nên đi với tốc độ vừa phải để cơ thể thích nghi dần với độ cao. Để chống lại từng cơn khát và tiết kiệm nước, đôi lúc chúng tôi được người dân bản địa chiêu đãi món quả rừng ngay trên lối đi. Sau hơn một giờ len lỏi giữa lau lách, cả nhóm cũng vượt qua thử thách đầu tiên: cửa rừng.

Dù thấm mệt, mọi người chỉ được phép tạm dừng chân vài phút. Nếu nghỉ lâu, đôi chân sẽ không còn muốn bước tiếp. Dẫu đi dưới tán rừng không nắng, ai ai cũng nhẫn nại đếm từng bước chân. Trên con đường núi uốn lượn, người dẫn đường tên Hồ Ma cho hay: đầu tiên cần phải vượt qua “Dốc bốn chân” với khoảng hai giờ đồng hồ. Không có lối mòn, mọi bước chân phải bám vào gốc cây, tảng đá. Những lúc thấm mệt thì tựa vào vách núi. Đã đôi lần được nghe kể về những con đường nhiều người phải đi bằng bốn chân, nhưng không ngờ giờ đây cả nhóm lại được trải nghiệm với những dốc núi chênh vênh đến vậy.

Trên lối đi, hàng trăm loài rêu xanh phủ kín từng phiến đá. Những loài rêu nhạt hơn thì bám vào thân cây hết lớp này đến lớp khác. Nấm mọc trên những cây khô gãy đổ và bắt đầu mục ruỗng. Có những cây rừng tuy đã chết vẫn cứ sừng sững, như thách đố với thời gian.

Vượt qua một chặng đường dài hiểm trở, đầy thử thách, cả nhóm cũng lên đến độ cao 1.300 mét. Càng lên cao, không khí càng loãng. Không khí ấy làm người đi rừng có cảm giác núi rừng hùng vĩ mang vẻ đẹp chẳng cần tô điểm. Người dẫn đường Hồ Ma lại thông báo nếu đi nhanh thì tầm 4 giờ chiều sẽ gặp suối Pa Thiên. Đây là con đường độc đạo dẫn lên đỉnh Pa Thiên, để từ đó đi qua đỉnh Voi Mẹp.

Cách suối Pa Thiên khoảng một giờ đi bộ, thảm thực vật càng đa dạng, một số loài cây rừng thân khá lớn, lá dày và nhỏ. Trên những phiến đá, màu rêu cũng nhạt hơn và xen lẫn là những loài lan không tên. Và đúng như lời Hồ Ma, gần 4 giờ chiều chúng tôi đến được dòng suối Pa Thiên. Gió thổi mạnh, rừng núi chuyển mình, trời bất chợt đổ mưa. Mưa rơi trên lá với muôn vàn cung bậc thanh âm, lũ côn trùng cất tiếng đón chào, lũ chim hối hả gọi nhau tìm nơi trú ẩn. Chúng tôi vội vàng tìm đến tảng đá lớn mà cánh phu rừng thường gọi là “Đá cô đơn”. Nằm sát dòng suối, tảng đá có diện tích ước khoảng 4m2. Mọi người nhanh chóng hạ trại, nhóm lửa. Đây cũng là lúc người dẫn đường trổ tài chiêu đãi món đặc sản của rừng là những chú ếch đá có đôi chân rất khỏe, có thể nhảy xa đến gần 4 mét và nổi tiếng thơm ngon.

Màn đêm buông thật nhanh, tiếng lá cây run rẩy, tiếng côn trùng nỉ non hòa điệu cùng dòng Pa Thiên cứ chập chờn theo cả đoàn đi vào giấc ngủ.

Hơn 8 giờ sáng, ngày mới bắt đầu trên đỉnh Pa Thiên nhưng rừng núi vẫn còn âm u, sương giăng kín lối, cả nhóm vội vàng tháo dỡ lán trại được dựng vội vào chiều hôm trước để lại tiếp tục lên đường. Muốn lên đỉnh Pa Thiên thì phải đi ngược dòng suối Pa Thiên.

Suối Pa Thiên có lẽ đã từ rất lâu hôm nay mới có dịp đón bước chân người. Lòng suối với những tảng đá lớn, nhỏ xếp chồng nhau chẳng khác gì một cái thang lớn màu xanh dựng ngược lên phía trời. Có nhiều đoạn suối người đi chỉ nghe tiếng nước róc rách dưới chân những phiến đá đầy rêu. Việc đi lại hết sức khó khăn, nhất là với những ai đi rừng lần đầu. Nếu như ở độ cao dưới 500 mét, người đi rừng thường tránh bước chân trên những phiến đá có rêu vì sẽ dễ bị trượt ngã, thì ngược lại ở độ cao trên 1.000 mét lại phải tránh bước chân trên những phiến đá không rêu, vì sẽ rất dễ trượt ngã. Những phiến đá ấy trơn đến mức loài rêu cũng không thể bám được.

Ngược dòng Pa Thiên lên đỉnh ngọn Pa Thiên, chúng tôi lần lượt vượt qua hai vách đá dựng đứng cao hơn 10 mét chắn ngang lòng suối. Chạy suốt mấy cây số, rừng hai bên suối không có cây lớn, càng lên cao thân cây càng bé dần. Cây rừng dù lớn hay nhỏ đều bám đầy rêu.

Với Hồ Ma, Hồ Hưng hay Hồ Ka Te vốn sinh ra ở Hướng Sơn, từ bé đã không ít lần theo người lớn lên núi cao hái cây thuốc, săn thú nên khung cảnh núi non dưới chân Pa Thiên đã quá đỗi gần gũi, thân quen. Nhưng với những thành viên khác, chuyến đi gợi lên thật nhiều cảm xúc. Mỗi gốc cây, mỗi tảng đá, mỗi giọt nước tí tách kia đã là ngàn năm tích tụ của đất trời và cả ngàn năm sau nữa vẫn sẽ kể mãi câu chuyện của riêng mình về thời gian, về những đổi thay bất tận... Bởi vậy, khi nhìn con đường bằng đá phong kín rêu xanh, chúng tôi có cảm giác như mình đang lạc vào vườn cổ tích của tuổi thơ, trở về hòa mình cùng dòng nước mát lành của con sông quê đôi bờ thương nhớ.

Sau gần ba giờ đồng hồ ngược suối, chúng tôi cũng thoát ra khỏi cánh rừng. Đỉnh Pa Thiên hiện ra trước mắt là một vùng đất khá rộng và tương đối bằng phẳng. Thật khác là khi nhìn từ xa có cảm giác ngọn núi nhọn như một cái mũi tên thật lớn. Quần thể thực vật chủ yếu là cây bụi thấp và trúc. Anh Trần Văn Hùng, một cán bộ kiểm lâm Khu bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa cho biết, đây vốn là cánh đồng cỏ của quần thể bò tót khoảng 8 con. Bằng chứng là trên mặt đất vẫn còn nhìn thấy rõ dấu chân di thực của loài động vật quý hiếm này.

Một điều hết sức thú vị là trên đỉnh Pa Thiên hiện vẫn còn có rất nhiều cây chè. Tương truyền đây là vườn chè được quân lính của vua Hàm Nghi trồng khi nhà vua xuất hành từ Cam Lộ ra vùng đất miền tây Quảng Bình để tránh sự truy đuổi của người Pháp. Chè ở Pa Thiên mọc xen giữa những khóm trúc và những tảng đá, lá chè khá cứng, dày và có màu xanh nhạt, khi nấu uống không có vị chát đậm như chè ở vùng trung du. Theo những người đi rừng nhiều kinh nghiệm như Hồ Ma, nhờ tiếp xúc với mưa ngàn gió núi, hấp thu những gì tinh khiết của đất trời, chè ở Pa Thiên có khả năng giúp con người hồi phục sức khỏe rất nhanh. Có phải vì vậy mà người Vân Kiều ở Hướng Sơn mỗi khi có dịp ngang qua Pa Thiên đều không quên hái một ít chè mang về đãi đằng bè bạn?

Điểm cao nhất trên đỉnh Pa Thiên là một quần thể đá cuội. Những phiến đá hình thù khác nhau do thời gian đã dày công đẽo gọt. Chúng im lìm nằm cạnh nhau như đang mơ màng trong giấc ngủ của ngàn thu! Cũng đã có dăm ba người qua đây cố khắc tên mình, như muốn ký thác vào đá núi kỷ niệm về một chuyến đi hiếm có trong đời, nhưng cũng chỉ sau một thời gian ngắn, những dòng chữ lại bị xóa nhòa bởi mưa gió đất trời.

Sau khi vượt qua dãy Pa Thiên, cả nhóm quyết định cắm trại qua đêm bên một dòng suối ngay dưới chân núi Voi Mẹp. Càng về đêm, nhiệt độ càng xuống thấp.

Ngồi đợi sương tan, gần 9 giờ sáng, chúng tôi mới có thể bắt đầu chặng đường chinh phục cuối cùng lên đỉnh Voi Mẹp. Với những ai trong đoàn chưa một lần đặt chân lên đỉnh núi thì đây là một chuyến đi mang nhiều ý nghĩa trong đời. Đâu chỉ vượt qua suối sâu, núi cao hiểm trở đầy gian nan thử thách, mà quan trọng hơn là mỗi người sẽ tự vượt qua giới hạn chịu đựng của thân mình.

Sau khi vượt cả một chặng đường dài, chúng tôi bắt đầu đi sâu vào cánh rừng trúc. Những cây trúc thân nhỏ ken dày thành từng khóm phong kín lối đi. Càng lên cao gió càng thổi mạnh. Bầu trời đôi lúc đang trong xanh nhưng chỉ một thoáng mây mù đã che khuất, một không gian mờ ảo rất khó xác định hướng đi. Lúc ấy người dẫn đường phải trèo lên cây để định hướng lại đỉnh núi.

Cây rừng ở lưng chừng đỉnh Voi Mẹp ngoài họ trúc còn có một số cây thân gỗ với những chỏm lá nhỏ, thoạt nhìn cứ tưởng là cây đã chết khô. Đứng ở lưng chừng núi nhìn xuống phía chân núi là cả một biển sương trắng bồng bềnh, những đám mây vội vã lướt qua nhau và lướt qua những cánh rừng nhưng cũng vừa đủ để tạo nên những cơn mưa bụi làm đọng lại những giọt nước trên mặt lá, mặt đất càng trở nên ẩm ướt.

Trên lối đi về phía sườn phía Tây của Voi Mẹp, chúng tôi bắt gặp xác hai máy bay bị rơi từ trong chiến tranh. Vẫn còn đó vài ba khẩu súng đã hen gỉ và những mảnh áo giáp của phi công... nằm la liệt trên mặt đất.

Đường lên Voi Mẹp bây giờ như một dải lụa uốn lượn theo từng cơn gió. Một dải lụa được kết thành từ triệu triệu cây trúc quanh năm đùa vui với mây, với gió. Thể hiện tình yêu da diết với Voi Mẹp, ngọn núi được ví là nóc nhà của quê hương Quảng Trị, nơi bắt nguồn của nhiều con sông, đặc biệt là sông Hiếu, chúng tôi không quên mang theo một lá cờ Tổ quốc để cắm lên đỉnh núi. Voi Mẹp quanh năm sương giăng mây phủ, mây như quấn lấy chân người. Trong khi về phía Tây của dãy núi những đám mây như đang rất vội để bay về một nơi xa nào đó, thì ở sườn núi phía Đông từng cụm mây trắng như bị hút xuống lòng khe thẳm sâu. Đứng trên đỉnh núi có thể nghe rất rõ tiếng thác nước ầm ào vọng lại.

Ngược đỉnh Voi Mẹp không chỉ để khám phá nơi khởi nguồn của những dòng sông, mà còn là dịp để chiêm nghiệm về cuộc sống cũng cao thấp như núi và thăng trầm như những đời sông.

P.T.L

16/4/2019

• Chu Lai

âng, nếu không có chuyến đi “nịnh vợ” vào chiến trường xa của nàng thì chắc tôi đã không có dịp dừng lại ở vùng đất Quảng Trị lâu như thế, những ba ngày lận, cái rẻo đất lưng chừng giữa mà người ta chỉ đi qua, bay qua nhiều hơn là dừng lại.

Cũng phải nói thêm, sở dĩ có chuyến đi bán xuyên Việt tự hành, tức là tự lái xe lấy này là vì tôi, một gã chồng lâu nay vô tích sự về cuối đời lại có nhã ý là muốn hâm nóng lại cảm hứng văn chương của bà xã sau gần hai mươi năm bà buộc phải xa rời để chuyên tâm vào công tác chính trị quần chúng. Chắc ai cũng biết, một khi suốt ngày chỉ lo hình thành những báo cáo, tổng kết, nghị quyết, kính thưa kính gửi với một hệ thống từ ngữ chính xác, khô cứng thì cái việc trở lại với văn chuơng đòi hỏi sự phập phồng, run rẩy, lãng đãng, chớp giật là không dễ chút nào.

Vậy thì tôi mượn chuyến đi về với “một thời con gái đi qua cánh rừng” để nhằm đánh thức cảm xúc văn chương mà tôi biết vẫn còn nằm le lói đâu đó trong trái tim của bà xã, thế thôi, kể ra cũng ga lăng và kỳ công đấy chứ.

Quảng Trị, đồng khô cỏ cháy với những địa danh chỉ thoạt nghe đã thấy nao lòng: Ái Tử, Cửa Việt, Đường 9, Khe Sanh, Cồn Tiên, Dốc Miếu, Triệu Phong, Mỹ Chánh, Đông Hà, Lao Bảo… và khu Thành Cổ nằm khuất lấp bên dòng Thạch Hãn trong xanh, hiền hòa và dữ dội. Thôi, năm hết Tết đến, tôi không muốn nói lại cái ác liệt mang tầm cỡ thế giới của mảnh đất anh hùng này dẫu rằng bao lâu nay nó đã trở thành biểu tượng, thành niềm kính cẩn nghiêng mình của cả nuớc và những tấm lòng lương tri trên khắp thế giới trước ý chí, đức hy sinh, sự chịu đựng đến phi phàm của những con người trai trẻ đã biết dâng cả cuộc đời thanh xuân cho nghĩa cả.

Trong đó cái hình ảnh đẹp nhất, phi phàm nhất lại thuộc về những cô gái Quảng Trị đã có một thời, năm 72 đỏ lửa, sống và chiến đấu bên dòng sông lịch sử mà giờ đây cứ vào ngày kỷ niệm lại miên man những vòng hoa trắng trôi xuôi ra cửa biển mênh mông. Là người lính ven Sài Gòn một thuở, tôi hiểu thế nào là giá trị thẳm sâu của hình ảnh những cô gái hiện diện trong trận mạc. Trận mạc càng cuồng phong, hình ảnh các em càng dịu mềm như màu xanh, như giá đỡ, như điểm tựa nhân tình, lãng mạn cho những cánh rừng úa héo. Đến nỗi, đã có lần tự hỏi, chao ôi, nếu những năm tháng mù mịt ấy mà không có hình ảnh các cô du kích, pháo binh, cứu thương, giao liên vận những bộ bà ba, quấn khăn rằn thấp thoáng đi lại, nói cười thì cuộc chiến đấu sẽ nghèo nàn biết chừng nào.

Vâng, và vì thế, nhờ có sự nhiệt tình của Uỷ ban, của Hội cựu chiến binh tỉnh, cả một người đàn ông nhỏ con vốn đã có thời trực tiếp chiến đấu trong Thành Cổ đủ 81 ngày đêm mang cái tên chả dính dáng gì đến chiến trận cả - Thanh Bình - có khả năng đối thoại với người âm, và những ngày này chỉ lấy cái việc được phục vụ, được chuyện trò với khách thập phương tứ xứ về đồng đội của mình người còn kẻ mất làm niềm vui cuối đời, chúng tôi đã có dịp ngồi trước mặt bốn cô du kích hy hữu còn sót lại.

Cứ ngỡ, mất mát hy sinh nhiều thế, khổ đau gian nan nhiều thế, nhiều đến ngoài sức chịu đựng của con người, nhắc lại, chắc thể nào các cô, không, nói đúng hơn là các chị vì người trẻ nhất cũng đã bước qua tuổi năm mươi rồi, thể nào cũng không cầm được nước mắt. Nhưng không, lạ lùng làm sao, chỉ toàn thấy những nụ cười, những cặp mắt ánh lên và những câu nói rất duyên.

Đó là Trần Thị Diệp, nguyên xã đội phó, nay là ủy viên Ban chấp hành Hội cựu chiến binh một phường trong thị xã. Dáng người mảnh dẻ, nhanh nhẹn, nét mặt sinh động, chị là người cười nhiều nhất, tất cả những mẩu chuyện chiến đấu thông qua chị bỗng chỉ còn là những kỷ niệm thật vui.

Diệp còn kể có lần tự tay chữa trị cho một thương binh, người thương binh khỏi, lại sang sông uýnh nhau rồi mất liên lạc luôn, mãi đến sau này mới biết người ấy tên là Dương, Lê Bá Dương, làm bài thơ cứ hễ đọc lên là nghe muốn khóc và chính anh đã khởi xướng ra chuyện thả hoa trắng xuống sông mỗi năm vào ngày kỷ niệm. Rồi chị, bằng chất giọng Quảng Trị đằm nặng, giàu nữ tính đã đọc lại mấy câu thơ đúng là nghe muốn khóc thật:

Đò xuôi Thạch Hãn xin chèo nhẹ

Đáy sông còn đó bạn tôi nằm...

Đó là Nguyễn Thu Hồng, đẹp, tươi tắn, nguyên là giám đốc nhà khách Thành Cổ, hiện đang là bà chủ một đại lý nước giải khát trong ngôi nhà mặt tiền một con phố chính. Hồng bảo:

“Em cố làm ăn thu thập tiền nong mở một nhà nghỉ nhỏ để hàng năm có thể đón các anh đã chiến đấu ở đây còn sống vào ăn nghỉ miễn phí. Em biết các anh nghèo lắm, có người muốn mà không có điều kiện đi”. Rồi Hồng kể có lần một anh bị thương băng bó kín khắp người, ai cũng ngại, Hồng đã đứng ra nhận chăm sóc suốt nửa tháng…

Tôi hỏi, rồi cuối cùng hai người có yêu nhau không. Không anh ạ, Hồng trả lời nhanh, thương thôi, thương lắm, thương như thương anh trai mình chứ chiến tranh ầm ĩ như rứa, đầu óc có nghĩ được cái gì khác đâu. Sau này Hồng không có dịp gặp lại nguời thương binh ấy nữa, anh trở lại quê hay đã hy sinh ở một mặt trận nào khác rồi cũng nên. Tôi chêm vào: Nếu theo tập quán người Thái ở Tây Bắc, một khi cô gái đã nhìn thấy cơ thể của chàng trai hay ngược lại thì ắt họ phải nên vợ nên chồng. Vậy mà vẫn không thì cũng hơi lạ. Bất ngờ người cựu xã đội phó trả lời một câu rất sâu mà tôi chả nhận ra: “Mấy anh bảo, chiến tranh ác liệt, con gái đẹp cứ phải là của chung mọi người chứ của riêng ai thì buồn lòng lắm!”. Còn nguời yêu thật của Hồng là anh lính Hà Tây, mặt trận đưa anh ấy xuống sâu hơn nữa rồi hòa bình, chờ mãi cũng không thấy anh về, chắc anh nớ cũng… Chỉ một thoáng nhìn xuống rất nhanh rồi lại nhìn lên, chớp chớp, cười… Rồi làm ra vẻ bí mật, Hồng nói ngày ấy đã có dịp được chiến đấu bên cạnh một chiến sĩ rất trẻ, cao ráo, viết văn làm thơ đều hay mãi sau này đọc báo, xem truyền hình mới biết người ấy là một cán bộ cấp cao, may quá! Tôi hiểu hai chữ may quá đó là để ngầm chỉ sự khốc liệt mỗi ngày nơi đây phải ra đi vĩnh viễn cả trên trăm người mà thật may anh vẫn sống.

Đó là Trần Thị Hường, có lần trực tiếp quần nhau với cánh thủy quân lục chiến ác ôn chẳng may bị thương đứt động mạch vào gần chỗ hiểm, máu phụt ra có vòi cứ nhất định không cho băng, cuối cùng bộ đội phải đè ngửa ra, cắt béng ống quần ga-rô lại chứ không chắc lúc này: “Em còn đâu có được ngồi đây để trò chuyện với anh chị nhà văn từ Hà Nội vào”. Hường nói và cười ngọng nghịu. Lúc này chị đang là trạm trưởng thủy văn của thị xã.

Đó là y tá Mai, được gọi là hoa khôi của đơn vị và giờ đây nhìn em vẫn là người trẻ đẹp nhất trong mấy chị em ngồi kia, em bảo hồi ấy ngơ ngác lắm, mới có mười sáu tuổi, một lần phải nằm chung hầm với một nam chiến sĩ, sợ quá, cứ chân không chạy bắn sang hầm khác, hầm này cũng có nam, lại chân không chạy về, suốt đêm nằm co đầu gối lên đến tận ngực không dám ngủ. Rồi cô đọc mấy câu thơ tự làm: “Nhớ mãi về anh nơi chiến trường Quảng Trị/ Tám mốt ngày đêm chiến đấu kiên cường...”

Anh nào? Có phải là cái anh lính trẻ đã làm cho co cả đầu gối lên sát ngực ấy không? Tôi mỉm cười nhìn sang bà xã. Nàng không cười, im lặng. Tôi hiểu, với những cảnh đời này, những mẩu chuyện này nàng đã trải qua, đã dạn dày, đã thấu hiểu quá nhiều nên làm sao còn có thể cười được.

Và đó là Nguyễn Thị Thu, cô gái cùng bố chồng chèo đò đưa bộ đội qua sông, đưa thương binh trở về có ngày lên đến bốn, năm chuyến dưới lưới lửa dày đặc. Giờ đây Thu ngày ngày phải ra sông xúc hến mang ra chợ bán để có được mười, mười lăm ngàn nuôi hai con còn đi học và người chồng đang nằm bệnh. Hỏi những ngày ấy có sợ không, có nghĩ đến cái chết không khi mới tròn mười sáu tuổi? Lại một câu trả lời bất ngờ nữa: “Không sợ đâu, chỉ sợ phải lên tivi, lên báo thôi.”

Vâng, một thời chiến tranh một thời hòa bình, thời nào người phụ nữ cũng có nhiều lo toan, vất vả nhất. Nhưng không một lời than vãn, một chút ủ ê, nói về chuyện cũ đắm say, sôi nổi như nói về một thời đẹp đẽ nhất. Và để bây giờ, nếu cuộc sống có điều gì vất vả không trọn vẹn, mỗi lần gặp nhau lại chỉ cười. Và thi thoảng nếu có nước mắt lại là nước mắt nhớ thương đồng đội chứ không phải những giọt lệ buồn phiền cho trái ngang hiện tại.

Đó là bản lĩnh, là nhân cách, là phẩm chất và cũng là cội rễ văn hóa ẩn sâu trong trái tim lành hiền và rất đỗi kiên trung của các cô gái vùng sông Thạch Hãn. Nụ cười của các cô đã vượt lên bão giông, nếu ngày trước nụ cười ấy đã làm mềm đi bom đạn thì hôm nay lại làm dịu đi mọi ngổn ngang, nhọc nhằn trong cuộc sống.

Nụ cười Quảng Trị. Nụ cuời Việt Nam.

C.L

25/3/2019

• Châu La Việt

Đã có những thời gian dài sau khi mẹ tôi không còn nữa, thú thực tôi đã không dám nghe Tân Nhàn hát. Cứ bật tivi hay cầm tờ báo lên, thấy tên chị là tôi liền vội tắt. Là bởi từ tên gọi, từ âm hưởng giọng hát, cho đến những bài chị thường hát, làm tim tôi lại nhói lên vì nhớ mẹ. Tất cả từ chị như đều gợi lên người mẹ thân yêu của tôi.

... Năm ấy mẹ tôi đã ngoài 70, đã từ Hà Nội chuyển vào sinh sống ở Sài Gòn, cũng đã rất yếu rồi. Nhất là trái tim mẹ thường hay bị đau, nên chúng tôi đã chọn một ngôi nhà rất yên tĩnh cho mẹ, lại kề ngay bên một bệnh viện quân đội để khi cần có thể tiện chạy chữa cho mẹ. Và cũng để mẹ tôi được thảnh thơi, yên tĩnh, xa lánh cái ồn ào xô bồ của cuộc sống bên ngoài. Đến ngay cả tivi mẹ tôi cũng rất ít xem. Thế mà rồi có một buổi tối, mẹ tôi lại bật tivi. Không phải để xem thời sự mà để theo dõi một cuộc thi âm nhạc mang tên gọi Sao Mai. (Từ sâu thẳm lòng mình, mẹ vẫn quan tâm, vẫn yêu nhiều lắm những tài năng nghệ thuật trẻ. Thanh Lam, Hồng Nhung, Phan Huyền Thư… vẫn nhắc nhớ với tôi nhiều về sự tận tụy của cô Tân Nhân với những mầm non nghệ thuật nhiều năm trước đây, khi mẹ tôi có thời gian làm ở Ban ca nhạc thiếu nhi Đài Tiếng nói Việt Nam, phụ trách hướng dẫn nghệ thuật, nói nôm na là đi dạy hát cho các cháu trong đội Sơn ca của Đài, của Cung văn hóa thiếu nhi Hà Nội…)

Có một giọng hát “Xa khơi” làm mẹ tôi hết sức chú ý, như uống từng lời cháu hát. Bởi bài hát đã quá ruột thịt với mẹ tôi chăng, hay bóng dáng cô bé ấy gợi nhớ thời thanh xuân của mẹ? Mắt mẹ tôi như lung linh lên ẩn giấu rất nhiều niềm vui trong đó khi Ban giám khảo xướng tên cô là người đoạt giải nhất cuộc thi. Và điều đặc biệt hơn, ngay trên sân khấu lộng lẫy, trước ống kính truyền hình có cả triệu người xem, với một niềm xúc động vô biên, cô gái ấy bỗng nhắc đến tên mẹ tôi, khi tâm sự bởi rằng mẹ cô chỉ là một người công nhân nghèo làm gạch dưới chân một ngọn núi ở Kim Bảng Hà Nam, nhưng bởi yêu tiếng hát của nghệ sỹ Tân Nhân, nên khi sinh con gái, chị đã đặt tên con là Tân Nhàn, gợi nhớ tên người nghệ sỹ mà bà yêu thích. Và đến cuộc thi này, cô gái mang tên Tân Nhàn ấy cũng đã hát bài “Xa khơi” gắn liền với tên tuổi nghệ sỹ Tân Nhân, cũng là bài hát cô đã nằm lòng suốt tuổi ấu thơ… Tôi thầm cám ơn Tân Nhàn bởi qua tâm sự của cô, tôi mới hiểu ra rằng: Dù mẹ tôi đã gặt hái nhiều vinh quang trên con đường nghệ thuật, nhưng đây là lần đầu có một vinh quang giản dị như thế này. Có một người yêu tiếng hát của bà, đã lấy tên bà đặt tên cho con gái của mình. Thời ấy đã có mấy nghệ sỹ được vinh quang như thế nhỉ? Nước mắt trào ra trên má tôi. Còn trên gương mặt của mẹ tôi, chỉ một nụ cười se sẽ, một cái nhìn đầy trìu mến lên màn ảnh truyền hình đang rực rỡ hình ảnh cô bé mang tên Tân Nhàn. Tôi biết với mẹ tôi như thế là xúc động lắm, là vui lắm. Bà thốt lên với tôi: “Con bé dễ thương quá. Nó có giọng hát rất đẹp, giàu nhạc cảm. Lên sân khấu cũng xinh xắn. Không biết nó đang học ai ở Nhạc viện nhỉ? Có thầy tốt thì nó sẽ đi rất xa.” (Những thầy cô giáo dạy ở Học viện Âm nhạc Quốc gia ngày ấy phần lớn đều là bạn nghệ thuật thân thiết của mẹ tôi, như các nghệ sỹ Hồ Mộ La, Mỹ Bình, Trần Hiếu, Trung Kiên, Lê Gia Hội…)

Cuộc thi bế mạc đã lâu, tivi đã tắt. Nhưng dường như mẹ tôi vẫn còn đang thao thức. Mẹ cầm tay tôi nhắn nhủ: “Có dịp ra Hà Nội, con nhớ tới thăm và chuyển lời cảm ơn của mẹ tới người mẹ của cháu Tân Nhàn nhé, cảm ơn tình cảm của chị ấy với tiếng hát của mẹ, cảm ơn vì gia cảnh của chị ấy rất khó khăn mà vẫn quyết cho con gái theo con đường nghệ thuật. Thêm nữa, nếu có thể thì con gọi điện chuyển lời chúc mừng của mẹ tới cháu Tân Nhàn. Nói với cháu rằng, với đà này, nếu tiếp tục tu dưỡng học tập tốt, cháu sẽ đi xa trên con đường nghệ thuật. Con cũng nói với cháu nếu có dịp vào Sài Gòn, cô Tân Nhân mời cháu lại nhà chơi nhé”.

Bởi có nhiều bạn bè làm nghệ thuật, nên ngay ngày hôm sau, tôi đã xin được số điện thoại của giải nhất Sao Mai Tân Nhàn, và vâng lời mẹ, tôi đã gọi điện cho cô gái ấy. Có lẽ bởi đang lâng lâng niềm vui chiến thắng trong một cuộc thi âm nhạc lớn, lại nhận được lời chúc mừng và thăm hỏi từ người nhà của chính thần tượng nghệ thuật của mình, nên giọng cô gái trẻ ấy rất vui và xúc động: “Vâng. Cháu cũng mong một ngày gần đây vào biểu diễn ở TP. Hồ Chí Minh, nếu như có điều kiện, cháu sẽ xin phép đến thăm cô Tân Nhân ạ…” (Thật ra ngày ấy tôi có biết đâu, cháu còn là một cô sinh viên trẻ, nghèo, có dịp vào TP. HCM kể như... đi nước ngoài. Vừa khó có dịp, mà được đi vào cũng khó đi đây đi đó như ý muốn).

Nhưng dù vậy, khi nghe tôi nói lại mong muốn ấy của cháu, mẹ tôi rất vui. Sáng sáng mẹ tôi thường dậy rất sớm, tự tay quét lá trước sân nhà, rồi đi chợ mua một bó hoa tươi về cắm vào lọ hoa như sẵn sàng chờ khách quý. Chiều chiều mẹ tôi lại ngồi bên đàn piano, đã tưởng phủ bụi nhiều ngày vì mẹ ít dùng tới, để rồi lại hát lên những bài hát thuở thanh xuân của mình, để rồi hy vọng vào một buổi đẹp trời nào đó, nếu có dịp cháu Tân Nhàn vào Sài Gòn, mẹ tôi sẽ có dịp gặp cháu, cô ca sỹ trẻ mà tự lúc nào đã trở thành tình yêu lớn, niềm hy vọng nghệ thuật lớn của một người nghệ sỹ già đã vào lúc xế chiều…

Đáng tiếc một thời gian ngắn sau, mẹ tôi bị đột quỵ và rồi ra đi. Một cuộc gặp gỡ với người ca sỹ trẻ mẹ tôi quý trọng, yêu mến đã không kịp diễn ra.

Thú thực giờ đây, tôi vẫn không quên được những bông hoa mẹ thay mỗi ngày để lúc nào cũng tươi, cũng đẹp, những buổi chiều mẹ cứ đăm đắm nhìn ra cửa trông chờ một tiếng chuông reo, trông chờ người ca sỹ trẻ xinh xắn ấy sẽ bước vào, người nghệ sỹ già sẽ ôm lấy tài năng nghệ thuật trẻ mà hôn nồng nàn, hai thế hệ sẽ ngồi bên cây đàn cùng ca hát, mẹ sẽ trao gửi cho cháu những kinh nghiệm nghệ thuật và những kinh nghiệm đường đời. Và cũng có thể sẽ trao tặng cháu một món quà nhỏ của cuộc đời nghệ sỹ thanh đạm, với mong muốn giúp cháu thêm một chút hỗ trợ nhỏ ở buổi đầu từ một miền quê nghèo ra đi theo con đường nghệ thuật…

Đến hôm nay, tôi vẫn thầm cảm ơn Tân Nhàn những ngày tháng ấy, tiếng hát và những tâm tình của cháu về mẹ tôi trên sân khấu lúc cháu đăng quang đã mang lại niềm vui, đã xoa dịu trái tim vốn đau yếu của mẹ tôi, đã mang đến sức sống và tình yêu cuộc đời cho mẹ tôi lúc xế chiều. Mười ba năm đã trôi qua, dù mẹ tôi không còn nữa, và dù cuộc gặp năm xưa như mong muốn của mẹ tôi bất thành, nhưng hẳn mẹ tôi sẽ rất vui khi người ca sỹ mẹ từng yêu quý, hy vọng, hôm nay đã trở thành một ngôi sao, một giọng hát xuất sắc của dòng hát dân gian mà năm xưa mẹ tôi hằng suốt cuộc đời theo đuổi. Tiếng hát của Tân Nhàn là tình yêu lớn của nhiều thế hệ. Như năm xưa bao thế hệ yêu quý, ngưỡng mộ tiếng hát “Tân Nhân với Xa khơi”, thì hôm nay cũng nhiều thế hệ yêu quý, ngưỡng mộ “Tân Nhàn với Xa khơi”. Tân Nhàn cũng là Phó chủ nhiệm Khoa Thanh nhạc của Học viện Âm nhạc Quốc gia, đào tạo được nhiều tài năng nghệ thuật trẻ, trong đó có những giọng hát đã đoạt được giải thưởng quốc tế…

Chỉ còn một lời dặn của mẹ tôi mà nhiều năm qua tôi vẫn chưa làm được, ấy là một dịp nào đó ra Bắc, sẽ tìm tới cái xóm nhỏ nằm dưới chân núi thuộc huyện Kim Bảng tỉnh Hà Nam, tìm một người phụ nữ tên Tảo là công nhân đóng gạch của một xí nghiệp đã rất yêu nghệ thuật, rất yêu tiếng hát Tân Nhân, để rồi khi chị sinh ra đứa con gái duy nhất đã đặt tên là Tân Nhàn.

Dứt khoát mùa xuân này ra Bắc, tôi sẽ tìm đến chị, cảm ơn tình cảm đẹp đẽ của chị với người mẹ thân yêu của tôi, và cảm ơn chị đã sinh ra, đã nuôi dưỡng cho đất nước một giọng hát, một nghệ sỹ, một tài năng nghệ thuật tuyệt vời là Tân Nhàn.

C.L.V