Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Trị 20/03/2024 Danh sách tạp chí Hotline: 02333 852 458 Đặt báo Giới thiệu tạp chí

Tìm kiếm trên website chúng tôi

X

Tân Nhân, sau mười mùa xuân "đi xa"

Nhắc đến ca sĩ Tân Nhân, người yêu âm nhạc đều nhớ đến bài hát “Xa khơi” nổi tiếng của Nguyễn Tài Tuệ mà cho đến nay, chị là nghệ sĩ biểu diễn thành công nhất. Với riêng tôi, Tân Nhân là “bà con xa”, lại ít có dịp gặp nhau, vậy mà cảm thấy rất gần gũi. Lâu rồi, vẫn chưa quên ánh mắt long lanh sáng và tiếng chào “cậu ạ” êm mát như tiếng gió lướt nhẹ qua dòng sông hiền hòa ở quê nhà trong lần gặp vợ chồng Tân Nhân ở Hà Nội.

Lúc đó, tôi mới chỉ biết Tân Nhân là vợ nhà báo Lê Khánh Căn mà thân phụ anh Căn lại là anh rể của tôi. Họ Lê Khánh và họ Nguyễn Khắc tuy thuộc hai xã của huyện Hương Sơn (Hà Tĩnh), nhưng từ cổng nhà tôi có thể nhìn thấy xóm nhà họ Lê Khánh qua một cánh đồng, nên quan hệ rất thân thiết, gắn bó. Điều “rắc rối” là chị tôi - tức chị Nguyễn Thị Vàng, chị ruột bác sĩ Nguyễn Khắc Viện - lại không phải là mẹ đẻ Lê Khánh Căn, do thân mẫu anh Căn qua đời rất sớm, sau đó chị tôi mới về làm dâu họ Lê Khánh. Kể cũng thật… vô duyên vì “bà con xa” như thế mà lâu nay, mỗi khi nghe trầm trồ “hát Xa khơi thì chưa ai vượt được Tân Nhân”, tôi lại nói, nhỏ giọng thôi, nhưng không giấu được vẻ tự hào: “Tân Nhân gọi mình bằng cậu đó!”

Nói vậy, cũng chính là tôn vinh đẳng cấp nghệ thuật biểu diễn “Xa khơi” của nghệ sĩ Tân Nhân. Nhắc chuyện bà con “rắc rối” một chút với Tân Nhân để càng thấm cuộc tình thậm “rắc rối” mà chính Tân Nhân đã chịu đựng nhiều năm ròng. Chuyện ấy thì sau này tôi mới biết, nhất là khi người nữ lại sinh trưởng tại một vùng quê giàu truyền thống cách mạng và gian khó là Quảng Trị, trong một gia đình có cậu ruột là chủ tịch tỉnh; hơn thế, bản thân từng tham gia hoạt động cách mạng rất sớm khi đang học Trường Đồng Khánh Huế, rồi tham gia Đoàn Văn công mặt trận Bình Trị Thiên khói lửa do Đình Quang và Bửu Tiến lãnh đạo. Làm sao có thể “ồn ào” chuyện một nghệ sĩ như thế lại “tình tang” và có con riêng với một người đã mãi rời xa đội ngũ kháng chiến, về sống ở bên kia chiến tuyến?

Bây giờ, nhiều bạn đọc đã biết người ở “bên kia chiến tuyến” ấy là nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ và “kết quả” mối tình éo le Tân Nhân - Hoàng Thi Thơ là cậu bé Lê Khánh Hoài, cái tên khai sinh mang họ nghĩa phụ, sau trở thành nhà báo với bút danh mang họ mẹ Trương Nguyên Việt, và cũng là nhà văn Châu La Việt - bút danh được ghép từ các địa danh gắn bó với những kỷ niệm sâu đậm của hai người (Châu Phong - Sông La - Cửa Việt). Như thế, Châu La Việt với tôi, họ hàng càng xa, nhưng Việt vẫn gọi tôi bằng “Ông” một cách nghiêm chỉnh và thân thiết, nhất là khi Việt biết tôi từng tham gia xây những chiếc cầu lớn trên đường số 7 cheo leo ở miền Tây xứ Nghệ đi lên mặt trận Thượng Lào mà ít năm sau, chính nơi đây, Châu La Việt đã trải qua những cuộc chiến sinh tử. Chính nhờ những bài ký cùng hai tập sách mà Châu La Việt góp phần biên soạn về cuộc đời của Tân Nhân mà tôi đã có dịp “gặp lại” người nghệ sĩ “cháu họ xa” nổi tiếng “đi xa” vừa tròn mười mùa xuân, với cả những niềm đau thầm lặng, những khoảng chìm khuất không phải ai cũng biết...

Trong hồi ký chỉ mấy chục trang, sau khi nhắc bài thơ “Xuân chết trong lòng tôi” mà Hoàng Thi Thơ viết truy điệu “cô bạn đồng hương” vì tưởng cô đã hy sinh trong một trận càn ở Thừa Thiên lúc cô theo đoàn văn công biểu diễn ở đây, Tân Nhân chỉ dành mấy dòng kể “sự tích” mối tình dang dở của mình: “Xót xa thay, đó là một mối tình bất hạnh. Trong chuyến về thăm nhà vùng tạm chiếm, anh bị kẹt lại và từ đó chúng tôi mãi mãi cách chia. Cháu Hoài, kết quả của mối tình mà chúng tôi tưởng rằng rất đẹp đẽ ấy, hơn nửa cuộc đời mới biết mặt cha và bao năm sống trên đất Bắc phải mang trong lý lịch của mình là con một nhạc sĩ ngụy”*.

Như thế, thật ra Tân Nhân chỉ mới nói đến sự tủi nhục của người con, đồng thời cũng là điều bất hạnh vì đất nước chia cắt của nhiều gia đình khác, mà chẳng hề thốt lộ nỗi đau thầm lặng từng vò xé trái tim mình. Biết mấy nhẫn nhịn và bao dung ở tấm lòng người mẹ ấy!

Chuyện xưa đã qua gần 70 năm, người trong cuộc không giãi bày, mấy ai hiểu thấu? Mới đây, năm 2016, nhà văn - nhà báo lão thành Phan Quang, nguyên là Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam - người anh, người bạn đồng hương của Tân Nhân và cả Hoàng Thi Thơ, người hiếm hoi chứng kiến một phần nỗi đau ấy của Tân Nhân, trong bài viết dài đến 13 trang (sách “Nghệ sĩ Tân Nhân & Xa khơi” - NXB Văn học, 2017) đã cho chúng ta biết thêm nhiều chi tiết thú vị về cuộc đời người nghệ sĩ rất thân thiết với ông, thậm chí khi Tân Nhân vừa “vượt cạn” một mình ở vùng quê xa huyện Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh, ông đã đạp xe đến thăm. Trong bài, có đoạn:“Ngày nay, chuyện một cô gái sinh con đầu lòng khi chưa chính thức kết hôn, thậm chí đứa trẻ sinh ra rồi sẽ không biết ai là bố của mình, gần như là “chuyện thường ngày ở huyện”, nhưng sáu, bảy mươi năm về trước, đó là chuyện tày trời, nhất là đối với một người con gái đang tuổi nữ sinh, thuộc dòng dõi gia đình cách mạng, đã được kết nạp vào Đảng, lại xảy ra tại một vùng đất coi trọng tập tục cổ truyền là Nghệ Tĩnh. Gia đình thầy giáo ví dặm mở rộng lòng nhân hậu, đưa cô gái có bầu về nhà mình tại một vùng quê yên bình cách xa sông Lam cả trăm cây số… nói với bà con xóm giềng: Con nớ chồng đang chiến đấu trong Nam…”

Tuy vậy, chừng ấy chỉ diễn tả được một phần nhỏ, rất nhỏ tình cảnh Tân Nhân lúc đó. Có lẽ là do bài viết đã quá dài, chứ ngòi bút nhà văn lão luyện và sự trải đời của một người sống xuyên hai thế kỷ như anh Phan Quang, dễ dàng hình dung được tất cả. Thời ấy, trong hoàn cảnh tương tự như Tân Nhân, do không chịu nổi tủi nhục trước búa rìu dư luận và sự lên án của cơ quan, đoàn thể, đã có những bà mẹ đành phải “bỏ” thai nhi, thậm chí phải trầm mình xuống sông, xuống giếng. Cho dù ưu ái cô nữ sinh tài sắc quê Gio Linh đến mấy, thì đoàn thanh niên cứu quốc, chi bộ một trường học nổi tiếng không chỉ ở Nghệ Tĩnh đã dễ gì “tha tội” cho Tân Nhân. Bao nhiêu nước mắt đã đầm đìa “chăn đơn gối chiếc” trong những đêm trắng dưới mái nhà trọ xã Bạch Ngọc bên thượng nguồn sông Lam ấy?... Chính Tân Nhân, trong bài thơ “Nhớ nghe con” đã viết: “Con sinh ra là một giọt lệ đau…” Và theo hồi ký “Áo tím đồi sim” (NXB Trẻ, 2007) của dược sĩ Phan Thị Thu Quỳ, nguyên Giám đốc Xí nghiệp Dược phẩm Trung ương 25, năm 1950 là học sinh Bình Trị Thiên ra học Trường Huỳnh Thúc Kháng, từng mê bài thơ “truy điệu” Tân Nhân của Hoàng Thi Thơ và hâm mộ bộ ba nghệ sĩ - học sinh lớp trước của trường là Trọng Bằng - Hoàng Thi Thơ - Tân Nhân… thì chị cũng như học sinh đảng viên các trường trung cấp, trường văn hoá cấp 3 đã phải về Thanh Chương dự “đợt chỉnh huấn toàn Đảng cho học sinh năm 1951. Học cũng căng thẳng mà kiểm thảo cũng căng thẳng. Khó nhất là tự tu, tự khai khuyết điểm… phải nghĩ cho ra, mà không nói có khuyết điểm là không thành khẩn…”. Trong “không khí” rực lửa đấu tranh ấy, cô nữ sinh Gio Linh phạm tội “tày đình” làm sao thoát khỏi bị đem ra “mổ xẻ”!...

Có thể sẽ có người nói: “Nhắc chi ngày xưa đó để xé buồn lòng ta”. Nhưng nhắc lại “mối tình bất hạnh” xa xưa ấy của Tân Nhân không chỉ để hiểu thấu những đau khổ mà chị đã trải, mà để… cảm ơn cuộc đời còn có những con người nhân hậu - thầy giáo ở làng biển Cẩm Xuyên thì đã đành mà cả các “đồng chí” Trường Huỳnh Thúc Kháng năm xưa nữa - với lòng bao dung và biết quý trọng nhân tài. Và nhờ thế, chúng ta mới có “Xa khơi” như một “tượng đài âm nhạc” (chữ của tác giả Vĩnh Linh trong cuốn sách đã dẫn). Cũng nhờ thế mới còn có nhà văn Châu La Việt hôm nay! Đúng như lời anh Phan Quang khi chia tay với Tân Nhân ở làng biển Cẩm Xuyên năm xưa: “Après la pluie, le beau temps!” (Sau mưa, trời lại nắng!)

Lại còn một khía cạnh quan trọng nữa cần phải nói thêm: chính là qua “mối tình bất hạnh”, Tân Nhân càng chứng tỏ bản lĩnh mạnh mẽ và nhân cách trong sáng của mình. Có thể nói, ở vào hoàn cảnh éo le như Tân Nhân, người yếu đuối, chắc hẳn đã gục ngã, thậm chí phải quyên sinh. Nhưng cô nữ sinh đơn chiếc ấy đã đương đầu với hoàn cảnh khắc nghiệt. Tôi đã mấy lần thăm quê ngoại bằng đò dọc trên dòng sông trong vắt, mê say đôi bờ đẹp như tranh ấy, nhưng nay hình dung cái đêm cô nữ sinh phải lặng thầm trốn bạn bè thầy cô, “bước chân xuống thuyền, nước mắt như mưa” mà mắt tôi cũng nhòe ướt. Tiếng sóng nước vỗ mạn thuyền hẳn đã hơn một lần “cuốn hút” cô… Chỉ một gang tay, chỉ một tích tắc là có thể thoát khỏi mọi khổ ải, dằn vặt, hối hận, oán trách… Nhưng không! Cái sinh mệnh nhỏ bé vừa được nới vòng dây mà cô đã thắt buộc bao ngày tháng để che giấu bớt điều tai tiếng, bỗng quẫy đạp, gợi nhắc tình mẫu tử. Từ Bạch Ngọc, thuyền xuôi đến Châu Phong (Đức Thọ), thời đó muốn tới vùng biển Cẩm Xuyên thì chỉ còn cách cuốc bộ về thị xã Hà Tĩnh, rồi theo Quốc lộ 1 vào Cẩm Xuyên… Nghị lực và đôi chân của cô bé điệp viên thành Huế từng trèo qua U Bò, Ba Rền ra Nghệ Tĩnh ngày nào đã giúp người mẹ trẻ đơn thân vượt mọi khó khăn, nặng nhọc trên những chặng đường tìm đến chốn nương thân xa lạ, với quyết tâm sắt đá bảo vệ đứa con đến cùng. Vì đó là kết quả của một tình yêu đẹp đẽ, chứ chẳng có chi là tội lỗi. Và cô tin, sẽ đến ngày bố con được gặp nhau. Nhưng thế cuộc trớ trêu, ai ngờ, mãi hơn nửa thế kỷ sau, điều đó mới đến. Và phải hơn chục năm nữa, vợ chồng Châu La Việt, vâng lời mẹ, mới có điều kiện vượt trùng dương đến dâng hương trên mộ người nhạc sĩ tài hoa nhưng không may mắn được yên nghỉ tại cố hương bên những người thân thiết nhất của mình. Những quãng cách thời gian tính bằng thập kỷ, nửa thế kỷ ấy gợi nỗi đau chia cắt không chỉ của bộ ba Hoàng Thi Thơ - Châu La Việt - Tân Nhân. Dù sao, người hát “Xa khơi” cũng đã có dịp gặp lại mối tình đầu khi cả hai đã ở tuổi xế chiều và điều mong ước cuối cùng như là một di chúc, một sự bảo lãnh mà chị đã đem danh dự một nghệ sĩ Ưu tú và cả sinh mệnh chính trị gửi đến Bộ Văn hoá - Thông tin đề nghị cho phổ biến những nhạc phẩm giàu lòng yêu quê hương xứ sở của Hoàng Thi Thơ cũng đã được thực hiện. Thì ra, người nghệ sĩ tuy phải sống xa quê hương nhưng vẫn chung thủy với nhân dân, đất nước và Tân Nhân, dù rất mực thương yêu kính trọng Lê Khánh Căn, vẫn thể hiện lòng thủy chung với mối tình đầu tiên.

Như thế, “mối tình bất hạnh” thời trẻ của Tân Nhân có thể gọi là một “bi kịch lạc quan” như tên một vở kịch quen thuộc với thế hệ người hát “Xa khơi” nổi tiếng. Cũng đáng gọi là “lạc quan” khi người tình cũ coi như mất tích bởi một vết chia cắt không phải ai cũng vượt qua được thì Tân Nhân gặp lại người “đồng chí” mà từ thời còn là nữ sinh Đồng Khánh, cô đã xem là “những thần tượng cao vời” (cùng với các tên tuổi về sau đều nổi tiếng như nhạc sĩ Trần Hoàn, chị Lê Thị Kinh, nhà văn Nguyệt Tú…) Trong khi Tân Nhân còn “chưa hoàn hồn sau lần qua sông đầu tiên” thì chính nhà thơ Tố Hữu đã nhiệt tình vun vô rồi ra tay “tổ chức” tiệc cưới vào một ngày xuân Hà Nội còn đầy khó khăn sau 9 năm chống Pháp, với “món” ngon nhất là… mấy bài hát của chính cô dâu. Kể cũng là chuyện thú vị khi đứa con thứ hai của Tân Nhân trở thành con rể của nhà thơ Tố Hữu.

Tân Nhân từng kể lại nỗi niềm hát “Xa khơi” khi “đứng bên bờ Bắc nhìn về bờ Nam còn thấy ngọn thông làng Mai Xá của tôi. Nơi ấy có nhà tôi, bà con ruột thịt của tôi đã 15 năm xa cách, thương nhớ… Tất cả sống động, khiến tim tôi rung lên, từng đường gân thớ thịt chan hòa theo tiếng hát…” Có lẽ phải nói thêm rằng chính sự từng trải - cả mối tình đầu bất hạnh đau thấu gan ruột, nhưng tình mẫu tử không bao giờ vơi cạn, lẫn niềm tin vào ý chí và sự hướng thiện của đồng bào nơi vùng quê đầy nắng gió - đã tạo nên tình cảm cũng như nội lực cho người nghệ sĩ thăng hoa khi cất tiếng hát “Xa khơi”, bài ca mỗi khi nghe lại, tôi vẫn xúc động đến nổi da gà.

Còn Lê Khánh Căn, nhiều người đã biết ông là cây bút chính luận cự phách ở báo Nhân Dân với bút danh Hồng Chuyên, về sau phụ trách Đài Phát thanh Giải phóng, nhưng các chức vị “chính thống” ấy không triệt tiêu được gen nghệ sĩ tiếp nhận từ thân phụ là “y - sĩ - Đông Dương” Lê Khánh Đồng, trước 1945, từng lên sân khấu Hà Nội biểu diễn, khi về hưu có ý định táo bạo là thay các điển tích Hán Việt trong Truyện Kiều để “phục vụ” bạn đọc trẻ… Cái gen ấy ẩn náu mãi trong nhà báo Lê Khánh Căn cho mãi đến lúc anh qua đời, con cái mới biết bố đã thầm lặng bao năm ròng viết tiểu thuyết sử thi “Huế ngày ấy” ngay trong tòa soạn báo Nhân Dân. Châu La Việt với sự giúp đỡ của nhà văn Nguyễn Bình Phương, nay là Tổng biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội, đã “cứu chữa” chồng bản thảo dày cộp úa vàng ấy thành cuốn sách dày gần 700 trang và NXB Quân đội nhân dân đã in năm 2006. Đây mới chỉ là tập I, khép lại ở trang 663, với nỗi day dứt của Vân về Long - một trí thức Huế đến với cách mạng trên “con đường đau khổ” mà cô từng yêu: “Long bây giờ ở đâu? Liệu có ai biết đích xác hay không?” Một cuộc tình dang dở, một bộ tiểu thuyết trường thiên mới có chặng đầu, nhưng có thể thấy thấp thoáng hình bóng Hoàng Thi Thơ - Tân Nhân qua hai nhân vật Long và Vân.

Nghe Châu La Việt kể, mẹ anh quá cảm động và sung sướng đã rơi nước mắt khi ôm cuốn sách - “đứa con” tinh thần đầu lòng “vạm vỡ” và duy nhất của người chồng yêu thương đã đi xa, tôi bỗng nhớ đến “một giọt lệ đau” hơn nửa thế kỷ trước, khi Tân Nhân sinh đứa con đầu lòng nơi làng biển Cẩm Xuyên giữa ngày hè lộng gió khơi xa…

Không phải là tất cả, nhưng có thể nói, mối tình bất hạnh dang dở Hoàng Thi Thơ - Tân Nhân không chỉ góp “sóng ngầm” làm nên sức lay động bao con tim với “Xa khơi” mà còn là chất liệu ban đầu tạo nên tiểu thuyết sử thi “Huế ngày ấy”. Thì ra, không phải tiếng cười mà tiếng khóc, lệ tuôn, buồn đau mới là nguồn cội của nghệ thuật. Cũng không phải là tất cả, nhưng đó là quy luật tạo nên những tác phẩm lớn để đời. Truyện Kiều là thế và biết bao tác phẩm lớn của nhân loại đều như thế. Điều kỳ diệu là những tác phẩm ấy cũng như “Xa khơi” lại có sức nâng đỡ con người, gợi nhắc con người hãy biết sống nhân nghĩa và hướng thượng, cho xứng với danh hiệu CON NGƯỜI viết hoa!

Tân Nhân, sau mười mùa xuân “đi xa”, càng lộng lẫy và đằm thắm hình ảnh một NGHỆ SĨ, một CON NGƯỜI chân chính.

N.K.P

________________

* Những dòng in xiên trong bài đều trích từ sách “Nghệ sĩ Tân Nhân & Xa khơi” – Hồi ký & Thơ (NXB Văn học, 2017)

Nguyễn Khắc Phê
Bài viết đăng trên Tạp chí Cửa Việt số 280 tháng 01/2018

Mới nhất

Khu kinh tế thương mại xuyên biên giới chung Lao Bảo - Densavan: Từ ý tưởng đến hiện thực

18/03/2024 lúc 00:07

TCCVO - Chiều 15/3, tại thị trấn Lao Bảo, huyện Hướng Hóa, UBND tỉnh Quảng Trị và Ủy ban chính quyền tỉnh Savannakhet (Lào) phối hợp tổ chức Hội thảo “Khu kinh tế thương mại xuyên biên giới chung Lao Bảo - Densavan: Từ ý tưởng đến hiện thực”.

Liên hoan dân vũ chủ đề: "Nữ công Công đoàn viên chức tỉnh Quảng Trị tự tin, tỏa sáng"

16/03/2024 lúc 06:02

Chào mừng kỷ niệm 114 năm ngày Quốc tế phụ nữ (08/3/1910 - 08/3/2024), 1984 năm Khởi nghĩa Hai Bà Trưng; Hướng đến kỷ niệm những sự kiện lớn của quê hương đất nước; kỷ niệm 95 năm ngày thành lập Công đoàn Việt Nam (28/7/1929-28/7-2024), Sáng ngày 07/3/2024, Công đoàn viên chức tỉnh tổ chức Liên hoan dân vũ trong nữ Công chức, viên chức, người lao động (CCVCLĐ) năm 2024 với chủ đề “Nữ công Công đoàn viên chức tỉnh Quảng Trị tự tin, tỏa sáng”.

Phát huy vai trò “báo chí kiến tạo, báo chí giải pháp”

15/03/2024 lúc 07:05

TCCVO - Sáng ngày 13/3/2024, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy chủ trì phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông, Hội Nhà báo tỉnh tổ chức hội nghị giao ban công tác báo chí tháng 1 và 2 năm 2024 và định hướng một số nhiệm vụ trọng tâm tuyên truyền trong thời gian tới. Đồng chí Hồ Đại Nam, UVBTVTU, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy chủ trì hội nghị.

Tiếp tục xây dựng đội ngũ nghệ sĩ đoàn kết, nhiệt huyết, tâm huyết và sáng tạo để có nhiều tác phẩm chất lượng phục vụ Nhân dân

15/03/2024 lúc 06:10

(TCCVO) Sáng ngày 14/3/2023, Phân hội Nhiếp ảnh Quảng Trị và Chi hội Điện ảnh Việt Nam tỉnh Quảng Trị tổ chức gặp mặt nhân kỷ niệm 71 năm ngày truyền thống Nhiếp ảnh và Điện ảnh Việt Nam (15/3/1953 - 15/3/2024). Đến dự có Nhà thơ Nguyễn Văn Dùng - Bí Thư Đảng đoàn, Chủ tịch Hội VHNT tỉnh cùng đông đảo hội viên tham dự.

Mùng hai

14/03/2024 lúc 17:37

Truyện ngắn của VÕ ĐĂNG KHOA

Tạp chí số cũ
Câu chuyện du lịch
tư tưởng Hồ Chí Minh

Thời tiết

Quảng Trị

Hiện tại

26°

Mưa

21/03

25° - 27°

Mưa

22/03

24° - 26°

Mưa

23/03

23° - 26°

Mưa

Nguồn: Weathers Underground