Trong 15 năm, trên cương vị là đội phó rồi đến đội trưởng Đội quy tập hài cốt liệt sỹ 584, Đại tá, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Trần Hữu Lưu đã cùng với đồng chí, đồng đội khảo sát, quy tập được 2.168 hài cốt liệt sĩ. Rót bát nước chè xanh mời khách, Đại tá Trần Hữu Lưu lắng đọng tâm tư: “Đất nước hòa bình, thống nhất đã 45 năm, nhưng vẫn còn hàng ngàn đồng đội đang nằm lại giữa núi rừng đại ngàn trên đất bạn Lào. Đó là điều làm tôi trăn trở nhất. Nhiều người vợ, người mẹ… đang ngày đêm đau đáu chờ tin chồng, con. Nhiều đồng chí đi tìm liệt sĩ đã anh dũng hy sinh, trở thành liệt sĩ ngay giữa thời bình”.
Giữa cái nắng chói chang của những ngày hè, tôi tìm đến nhà Đại tá, Anh hùng LLVT nhân dân Trần Hữu Lưu ở Đội 10, thôn Huỳnh Công Đông, xã Trung Nam, huyện Vĩnh Linh. Có lẽ do những năm tháng gian khổ chiến đấu trên đất bạn Lào cũng như hành trình 15 năm đi tìm đồng đội đã làm anh già đi so với tuổi 60 của mình. Dẫu vậy, phong thái anh vẫn đậm chất lính, bình dị mà hào phóng, nét kiên nghị trong ánh mắt cùng nụ cười hiền lành luôn hiện hữu trên gương mặt thân thiện và phúc hậu. Với niềm khao khát được trở thành người chiến sĩ để tiếp nối truyền thống vẻ vang của quê hương Vĩnh Linh anh hùng, tháng 2 năm 1982, theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, anh tình nguyện lên đường nhập ngũ. Sau khi hoàn thành khóa huấn luyện tân binh, anh được biên chế vào Sư đoàn 968, làm nhiệm vụ quốc tế ở đất bạn Lào. Đến tận bây giờ, trong sự nghiệp binh ngũ, đối với anh, những năm tháng sống trên đất bạn là những năm tháng đẹp nhất của đời người chiến sĩ.
Đại tá, Anh hùng LLVT Trần Hữu Lưu (trái) và tác giả
Trong những năm tháng ấy, anh cùng đồng đội phải xa Tổ quốc, quê hương, xa gia đình, xa bạn bè thân thiết, xem nhiệm vụ trên đất nước bạn như nhiệm vụ của chính Tổ quốc mình. Dù có gian khổ bao nhiêu, những người lính quân tình nguyện Việt Nam vẫn không ngại, hy sinh vẫn không sờn lòng, quyết tâm một lòng đoàn kết keo sơn gắn bó hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Những năm tháng chiến đấu ấy thật khó quên những tưởng đã đi vào ký ức thế nhưng như một mối duyên nợ lớn với đất nước bạn Lào anh em, tháng 10 năm 1996, anh được Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Quảng Trị quyết định bổ nhiệm cương vị Đội phó Đội 584 làm nhiệm vụ quy tập hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện Việt Nam hy sinh trên đất nước bạn Lào. Lúc cầm quyết định trên tay mà lòng anh bồi hồi xúc động và cũng trĩu nặng nỗi lo. Xúc động vì được trở lại chiến trường xưa, được gặp lại bà con dân bản, được tìm kiếm, quy tập đồng chí, đồng đội đang nằm lại nơi rừng thiêng, nước độc. Điều mình làm được sẽ góp phần làm vơi đi nỗi đau của những người mẹ, người vợ ngày đêm đau đáu trông chờ... Lo vì ở quê nhà, vợ phải tảo tần sớm hôm trong khi nay ốm mai đau, các con thơ dại, bệnh tật. Việc nước, việc nhà, nghĩa tình đồng đội cứ dồn lên trong tâm trí. “Nhưng đối với tôi đã từng trải qua những năm tháng xa quê hương, xa Tổ quốc, thấu hiểu được sự mong chờ của những người lính nên tôi nghĩ có lẽ các liệt sĩ cũng vậy. Chính điều đó đã thôi thúc trái tim tôi vượt lên hoàn cảnh khó khăn của gia đình, lên đường làm nhiệm vụ với một tâm nguyện: Làm tất cả những gì có thể để tìm kiếm, cất bốc được nhiều nhất hài cốt các liệt sĩ. Nếu không hoàn thành nhiệm vụ, mình là người có lỗi với đồng đội đã hy sinh”.
Trở lại chiến trường xưa không phải trong vai trò người lính cầm súng làm nhiệm vụ quốc tế, nhưng nhiệm vụ mới cũng không ít khó khăn, thách thức. Anh cùng đồng đội phải lội suối, băng rừng, vượt ngàn khó khăn, hiểm nguy đi tìm đồng đội đã nằm lại nơi đất khách quê người mà vong linh vẫn thiết tha mong chờ được về lại đất mẹ yêu thương. Chiến tranh đã đi qua hơn một phần ba thế kỷ cùng với sự tác động của thiên nhiên nên việc tìm kiếm, quy tập mộ liệt sĩ là rất khó, đặc biệt việc quy tập hài cốt liệt sĩ trên đất bạn Lào lại càng khó khăn gấp bội. Rừng Lào mênh mông, địa bàn tỉnh Savannakhet chủ yếu là rừng rậm chen lẫn rừng tre, nứa. Các phần mộ liệt sĩ còn lại chủ yếu nằm ở những địa bàn hiểm trở, xa khu dân cư. Những người trực tiếp mai táng chôn cất liệt sĩ nay đã già yếu, thậm chí nhiều người đã mất, nên việc tìm kiếm, đối chiếu thông tin hết sức khó khăn.
Địa vật, địa hình và thời tiết, khí hậu trên đất bạn Lào cũng là thách thức lớn cho công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ. Mùa khô, trời nắng như đổ lửa, khắp các suối khe đều cạn kiệt nước. Có những lúc phải hành quân cả ngày trời mới tìm thấy nước uống ở những khe suối sâu, đầy xác súc vật, nhưng cán bộ, chiến sỹ vẫn phải dùng nước để nấu cơm, sinh hoạt... Nhiều lần không tìm thấy nước, anh em phải chặt cây rừng vắt lấy nước uống để bảo toàn tính mạng, như ở khu vực Phù Xeeng He, La Hạp, Phu Cà Tôn...
Mùa nắng là thế, đến mùa mưa thì đối mặt với những cơn mưa triền miên, xối xả, không thể nào mở mắt ra được. Sau trận mưa, tất cả các khe suối đều ngập nước, địa hình bị chia cắt hoàn toàn. Có những lúc lương thực, thực phẩm bị cạn kiệt, cả đội vừa đào củ, lấy rau rừng, măng đắng ăn tạm qua ngày vừa động viên tinh thần chờ nước rút mới tìm đường về. Rồi những trận sốt rét rừng hoành hành, nếu không đủ sức khoẻ thì chỉ non tháng hành quân đã phải rời khỏi đơn vị, chuyển vị trí công tác khác. Khó khăn gian khổ là vậy nhưng mọi người không một ai lùi bước vẫn băng rừng mà đi, vượt đèo mà đến, với một quyết tâm làm cách nào đó để tìm kiếm để đưa các anh hùng, liệt sỹ về với quê nhà, về với đất Mẹ yêu thương.
Một khó khăn không nhỏ nữa đến với anh và đơn vị, đó là sự chống phá của kẻ địch. Năm 2002, tại địa bàn Pha Lu, không muốn cho bộ đội đến quy tập mộ liệt sỹ, kẻ địch đã tuyên tuyền, kích động hăm dọa nhân dân không được cho bộ đội Việt Nam vào bản. Ai tiếp xúc với bộ đội sẽ bị chúng trừng trị, ai chỉ nơi chôn cất hài cốt liệt sỹ cho bộ đội sẽ bị ma bắt, bị trời phạt, phải chịu ốm đau, bệnh tật, trồng rau rau héo, trồng lúa lúa không trổ hoa, đi đêm thì gặp ma, đi ngày thì gặp hổ và phải chịu nghèo hèn suốt đời... Một bộ phận người nghe lời hăm dọa của địch, cán bộ, chiến sỹ hỏi họ không trả lời. Từ cụ già đến các em nhỏ cứ lạnh lùng trước những cử chỉ thân thiện hỏi han của cán bộ, chiến sỹ. Không sao vào được bản trong khi cán bộ, chiến sỹ cần phải được nghỉ ngơi vì lúc bấy giờ nhiều đồng chí đang bị sốt rét, cán bộ, chiến sỹ cần phải có thông tin để tìm kiếm. Anh đã tổ chức họp Chi bộ để xác định quyết tâm hành động và sau đó phân công trách nhiệm cho từng người trên cương vị là một cán bộ dân vận: Nói ít, làm nhiều, cố gắng tiếp cận với nhân dân tuyên truyền, tổ chức dọn dẹp vệ sinh, tắm rửa, cắt tóc cho các em nhỏ, chăm sóc cho những người ốm đau... Từ đó nhân dân hiểu ra và tiếp xúc với cán bộ, chiến sỹ, hết lòng giúp đỡ và tham gia quy tập được rất nhiều hài cốt liệt sỹ.
Quá trình tiến hành quy tập cán bộ, chiến sỹ của đội đã không quản nhọc nhằn, tranh thủ thời gian ngoài giờ, những ngày nghỉ, dành hàng ngàn ngày công giúp nhân dân làm đường, tu sửa hàng trăm ngôi nhà cho các gia đình chính sách, những người neo đơn hoặc những đối tượng gặp hoàn cảnh khó khăn. Tổ chức phát rẫy, làm nương, gặt lúa, trỉa ngô giúp đỡ nhân dân. Đặc biệt, cán bộ, chiến sỹ của đội đã tổ chức khám chữa bệnh, cấp thuốc miễn phí cho vài chục ngàn người, cứu sống nhiều người bệnh đang trong cơn nguy kịch để lại tình cảm tốt đẹp trong lòng nhân dân các bộ tộc Lào. Được bạn tin dân mến nên từ chỗ nghe lời người xấu mà kỳ thị, dân bản đã hết lòng giúp đỡ cán bộ, chiến sỹ của đội trong quá trình tìm kiếm và tạo điều kiện cho nơi nghỉ, bảo vệ cán bộ, chiến sỹ. Có những lúc tình hình hết sức căng thẳng, cán bộ, chiến sỹ của đội sau khi tìm được hài cốt, chưa biết làm cách nào để đưa hài cốt liệt sỹ về nơi tập kết vì sợ địch phục kích, nhờ kinh nghiệm, anh đã vận động nhà sư chùa Chăm Pha Mon ở Mường Phìn giúp đỡ và nhà sư đã tình nguyện ngồi trên mui xe tránh địch phục kích để cán bộ, chiến sỹ đưa hài cốt về được an toàn. Nhiều gia đình đã bỏ qua sự sợ hãi, bỏ qua phong tục tập quán cho cán bộ, chiến sỹ đưa hài cốt liệt sỹ về tại gia đình để hương khói, giữ gìn.
Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, nhiều người đã để lại một phần máu xương của mình trên đất bạn Lào, vì vướng phải mìn đo địch cài lại, phải mang trong mình căn bệnh sốt rét kinh niên cùng nhiều tổn thương về sức khỏe khác. Có đồng chí đi tìm liệt sỹ và đã trở thành liệt sỹ ngay giữa thời bình như đồng chí Phạm Viết Hòa hy sinh ngày 8/3/1997, tại bản Văng Hày, Xê Pôn khi chuyển hài cốt vượt sông về vị trí tập kết; đồng chí Trương Quang Thanh hy sinh ngày 11/4/2005, tại bản Khăm Mạ Y, Mường Phìn bị cây rừng gãy đổ đè lên khi đang cất bốc hài cốt liệt sĩ.
Ngày 11 tháng 11 năm 2010, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết ký Quyết định số 1939/QĐ-CTN phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cho anh vì đã có thành tích đặc biệt xuất sắc trong chiến đấu và phục vụ chiến đấu… Năm 2019, anh có quyết định nghỉ hưu và tạm ngừng công việc của người đội trưởng nhưng tôi biết, thẳm sâu bên trong cuộc sống đời thường của người anh hùng có bao nhiêu thứ phải lo toan. Nỗi đau hậu chiến dai dẳng vì anh cũng bị nhiễm chất độc màu da cam trong quá trình chiến đấu, người con thứ hai bị ảnh hưởng chất độc màu da cam từ anh nên sinh ra bị thiểu năng trí tuệ... Những lời nhắn gửi của người thân các liệt sĩ vẫn còn đó. Nào đã phải tìm hết, quy tập hết những xương cốt chiến sĩ ta đưa trở về đất Mẹ yêu thương. 15 năm cho hành trình đi tìm đồng đội của Anh hùng LLVT nhân dân Trần Hữu Lưu sẽ mãi là câu chuyện đẹp viết thêm vào trang truyền thống tốt đẹp “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam, làm sáng lên tình nghĩa keo sơn gắn bó, tinh thần đoàn kết của hai nước Việt - Lào anh em trong điều kiện mới, nhiệm vụ mới.
N.C.H
