|
T |
ôi có vài ba lần được “tháp tùng” các đoàn khách các tỉnh bạn Lào như Khăm Muộn, Xalanvan, Xavanakhet về thăm Quảng Trị. Bởi thói quen quan sát của nghề nghiệp làm báo nên nhiều khi đâm ra… bất lịch sự. Song cũng vì vậy mà trong cái thằng tôi hay lãng mạn đôi lúc chợt ao ước trở thành nhà kinh doanh. Đấy là một lần theo đoàn của ông Bunnhăng Voolachit, Bí thư Tỉnh ủy, kiêm Tỉnh trưởng Xavanakhet, lúc chiêu đãi tại khách sạn Đông Trường Sơn, ngồi cùng tôi là anh chàng cầm Camera của đoàn bạn. Biết bạn rất quý các món hải sản bởi miền đất lục địa hoàn toàn không có một ki-lô-mét bờ biển nào để bói cho ra một con tôm hùm hay mực ống, nên tôi tế nhị đẩy đĩa mực xào thơm phức đến gần anh bạn Lào, mắt Noong Kheng (tên anh bạn) sáng lên ra chiều biết ơn. Lẽ ra tôi không nên để thái độ quan sát cách ăn mực quá ngon lành của Noong Kheng một cách quá chăm chú thì hay hơn. Đang ăn, bất chợt Noong Kheng ngẩng lên, thấy tôi nhìn chăm chăm, anh chàng lúng túng, tôi đùa với Noong Kheng bằng tiếng Anh (bởi không biết tiếng Lào):
- Noong Kheng ăn ngon quá, tôi muốn trở thành nhà kinh doanh các đặc sản biển trên đất Lào, Noong Kheng nghĩ sao?
- Tuyệt quá, nhưng phải bán rẻ hơn cho Noong Kheng đấy nhé. Chứ lương của Noong Kheng một tháng không đủ một bữa tiệc hải sản thế này đâu!
Tất nhiên là tôi hiểu rõ điều đó hơn cả Noong Kheng vì chính ngay tại đất Đông Hà này, chỉ cách biển có vài cây số, có nhà máy Đông lạnh hẳn hoi mà được ăn một con tôm, con cua cho ra hồn cũng không phải là chuyện dễ. Ngoài số hải sản được chế biến ở các xí nghiệp đông lạnh, phần lớn được các nhà hàng, khách sạn bao tiêu, và sau đó “chém” cắt cổ mà người ta vẫn ăn: Ba mươi lăm ngàn một con cua biển, bốn chục ngàn một con tôm hạng vừa, ba chục ngàn một đĩa mực tươi… Câu chuyện tôm, cua, cá, mực có lẻ nhiêu khê đến đâu cũng chỉ dừng lại ở đó cùng với mơ ước trở thành một “Seafood busincssman” (Nhà kinh doanh đặc sản biển) trong câu đùa với anh bạn Lào nếu như những vận hội mới chẳng ùa đến mảnh đất này làm thức dậy bao nhiêu ước mơ, bao nhiêu hoài bão của không ít người.
Đấy là một buổi sáng đẹp trời, từ cái bến cá nép mình bên mí nước Cửa Việt của Triệu An, nhìn qua bên kia mênh mang sông nước và những con thuyền 33-45CV của Gio Việt đang gối ngủ sau chuyến khơi xa, ông bạn vong niên của tôi- một “lão ngư” tận chân tơ kẻ tóc - Đã khoát tay chỉ vào cái cơ ngơi nhà xưởng của xí nghiệp chế biến thủy sản Cửa Việt mà bảo:
- Nếu có tiền thì đâu đến nỗi “ra ri”, không biết răng Trung ương đã quên béng cái cảng Cửa Việt này chớ nếu biết đầu tư cho “hắn” sẽ không thua bất cứ cảng biển nào dọc miền Trung này đâu.
Ông bạn già của tôi đã hơi quá lời khi nói vậy bởi quá yêu mến cái quê xứ biển giã này chứ so ra thì Cửa Việt sao có thể bằng Cửa Hàn ở Đà Nẵng. Nhưng so với Cửa Lò, Hòn La, Thuận An… thì Cửa Việt nào đâu thua kém?
Và ông bạn già của tôi đã không phải đợi lâu - Đường 9 chứ không phải ai khác đã kéo cái nhìn “kinh bang tế thế” của các nhà lãnh đạo về tận Cửa Việt. Mà không về sao được khi nơi cuối cùng biên giới Việt - Lào, cửa khẩu Lao Bảo được nâng cấp thành Cửa khẩu Quốc tế. Sau sự kiện đó, đường 9 được chọn làm đường xuyên Á. Xa lộ A3 sau khi đi qua Myanma - Thái Lan - Lào sẽ vào Việt Nam qua đường 9. Và vì những lẽ đó, nhu cầu hình thành một cảng biển làm cửa ngõ thuận lợi nhất cho đường 9 thông ra hành lang Thái Bình Dương đã được điểm danh: Cảng Cửa Việt.
Về chuyện xây dựng cảng các đồng nghiệp của tôi đã nói nhiều ngay trong số báo này.
Tôi chỉ xin nhắc qua một chút như thế bởi với một vùng nguyên liệu dồi dào, một bến cá quần chúng đã từng sôi động trong mùa đánh bắt vừa qua sẽ tìm thấy một vận hội mới trong việc xây dựng Cửa Việt thành một cảng biển có tầm vóc. Điều đáng nói là để cho nguồn nguyên liệu phong phú, dồi dào cá, tôm, cua, mực ấy tạo đà cho chính kinh tế biển Quảng Trị “phất” lên mới là chuyện bội phần gay cấn hiện nay. Hôm tôi về Cửa Việt, xe của Xí nghiệp Đông lạnh IV Sài Gòn đang ra “nuốt trọn” mực của ngư dân đánh bắt vào bởi giá mua của họ quá “hấp dẫn” so với giá thủy sản Đông lạnh Đông Hà, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng. Các cán bộ thu mua của XNĐL Đông Hà, XNĐL Cửa Tùng, XNĐL Sông Hương, Công ty Thủy sản Thừa Thiên - Huế, Công ty TNHH Đông An (QN-ĐN) ngán ngẫm nhìn nhau. Cơ chế thị trường mà! Khổ thay cho cái anh nhà nghèo, con bài cạnh tranh không thể là chuyện “sĩ”, ông Hồ Ngọc Tình, quyền Giám đốc XNĐL Đông Hà trước tình hình thế đó đã đẩy giá thu mua mực lên cao hơn giá của Sài Gòn chút ít, chỉ vậy thôi mà “suýt’ đứt hơi (chứ chưa đến nỗi đứt bóng). Và thế là một xí nghiệp được đầu tư thiết bị công nghệ khá hiện đại với quy mô chế biến hàng đông 300 tấn/năm, hàng khô 150 tấn/năm nhưng nay chỉ ước khoảng 30 tấn hàng khô/năm. Không đủ sức cạnh tranh nguyên liệu, công nhân thiếu việc làm nên cả năm 1993 và quý I năm 1994 XNĐL Đông Hà lỗ mất 525 triệu đồng. Cộng thêm vào đó là món nợ Ngân hàng với con số “khiếp đảm”: 1,3 tỷ đồng và nợ thuế trên 100 triệu đồng. (Chúng tôi được biết tỉnh vừa cấp cho XNĐL Đông Hà 1 tỷ đồng để trả nợ và “thoát hiểm” nhưng xem ra không phải là chuyện dễ).
Điều đắng cay của XNĐL Đông Hà ngẫm ra cũng là chuyện “mưu sự tại nhân” nhưng không thể nói “thành sự tại thiên” vì nguồn của xí nghiệp bị “chặn họng” ở Cửa Việt. Trong khi đó Xí nghiệp thủy sản Cửa Việt lại ăn nên làm ra, trong 2 năm liền 1993 - 1994 (Năm ngoái XNSC Cửa Việt nộp ngân sách 30 triệu đồng trong lúc chỉ tiêu chỉ 16 triệu đồng. Sáu tháng đầu năm nay nộp 100/160 triệu cả năm). Bởi nắm được nguồn, đối tác tự do, mặc dù Sở đã quy định phân vùng thu mua nhằm ngăn chặn tình trạng tranh giành thu mua, nâng giá, nâng cấp phẩm lượng hàng hóa, song cái kinh doanh có ai dại mà đi bán hàng cho kẻ đặt giá thấp. Và thế là cứ anh nào cao giá tôi bán. Một đồng nghiệp của tôi đã phân tích rằng ưu thế số một về địa bàn bao tiêu nguồn lợi thủy sản mà XNTS Cửa Việt có được vừa là nguyên nhân chủ yếu quyết định số lãi khấm khá kia, đồng thời nghịch lý thay, cũng là nguyên nhân vừa trực tiếp, vừa gián tiếp gây nên sự thua thiệt của XNĐL Đông Hà. Tiểu ban đổi mới doanh nghiệp của tỉnh cũng kịp nhận ra tình thế ấy và bỏ phiếu tán thành 100% nhập hai xí nghiệp làm một để ổn định sản xuất, ổn định thị trường, đảm bảo nguyên liệu bởi cho dẫu XNTS Cửa Việt nộp ngân sách 200 triệu mỗi năm cũng không bù đắp được cho phần lỗ 500 triệu mà XNĐL Đông Hà đã và sẽ lâm vào. Chuyện hiển nhiên như vậy nhưng cho đến nay vẫn chưa giải quyết được gì trong khi thị trường vốn không bao giờ nuông chiều sự chậm chạp nấn ná. Chuyện sáp nhập của XNĐL Đông Hà và XNTS Cửa Việt thôi hắng để đấy. Nói đến nguồn lợi thủy sản được coi là “kinh tế mũi nhọn” của tỉnh nhà từ nhiều năm qua và những năm trước mắt, xu thế mới đòi hỏi ngành thủy sản Quảng Trị phải được mạnh lên, đủ sức cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn, thoát khỏi cái tầm vóc của người đi bán hàng lại cho xí nghiệp xuất trực tiếp mà phải tự mình tìm được đối tác từ ngoài. Hàng từ Quảng Trị thường được vào Seaprodex Quảng Nam - Đà Nẵng hay thành phố Hồ Chí Minh rồi ra nước ngoài. Trong khi đó một thị trường bên cạnh ta sát ngay nách ta, nếu không kịp chớp lấy thời cơ sẽ tuột mất cơ hội. Chẳng biết có “rẻ” quá không khi tung cái tin rất chi “xứng đồng tiền bát gạo” này ra: Sắp tới bạn Lào sẽ triển khai một loạt dự các dự án với sự đầu tư của nước ngoài. Điều đáng nói là nguồn nhân lực và các công trình này tập trung theo tuyến đường 9 từ Huội Kaki đếng Kẹng Càbao. Không thể phủ nhận nguồn thực phẩm đáp ứng cho nhân công - nhất là nguồn thực phẩm tươi sống như mặt hàng thủy sản của ta đang là niềm hấp dẫn lớn lao cho lực lượng lao động này. Những nhà Marketing sẽ tìm thấy những cơ hội làm ăn mới, họ sẽ phải biết thêm số lượng nhân công, thu nhập hàng tháng, nguồn thực phẩm cần cung cấp. Còn chuyện xuất khẩu thủy sản đông lạnh qua đây không phải đến lúc nghe các dự án đầu tư xây dựng ở Lào mới tính đến. Trong chuyến thăm và làm việc với tỉnh bạn Xalavan, đồng chí Phan Chung, Phó Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị cùng cán bộ nhiều ban ngành trong tỉnh đã ký kết một thỏa thuận với đồng chí Xỉ Phương, Phó Bí thư Tỉnh ủy Xalavan về hợp tác và trao đổi giữa hai tỉnh có nhấn mạnh đến vấn đề đưa hàng hải sản bán cho bạn. Cùng với vấn đề này là việc khai thông tuyến đường Tà Rụt - La Lay - Xalavan. Chúng ta sẽ mở thêm cửa khẩu phụ La Lay, con đường qua Xalavan nhờ thế sẽ rút ngắn đi rất nhiều, hàng thủy sản lên đây có thể không cần đến đông lạnh mà vẫn tươi sống bởi nếu đường 9 về Cửa Việt thì chỉ mất hơn 50km đến cầu Đakrông và 70 km nữa theo đường 14 sẽ đến La Lay.
Một kim ngạch xuất khẩu đích thực là chuyện không dễ, Chủ tịch UBND Tỉnh Nguyễn Bường đã lưu tâm đến vấn đề này để tìm lối mở cho ngành thủy sản thoát khỏi cái nẻo trung gian “bán xổi” kia nhưng theo đồng chí, đã tham vấn Giám đốc hai công ty có “máu mặt” trong việc tìm đối tác với nước ngoài là giám đốc Lê Hữu Thăng (Công ty Xuất Nhập Khẩu Quảng Trị) và giám đốc Trần Minh Chất (Công ty Thương mại Quảng Trị) nhưng cả hai vị này đều báo lại rằng: “Chưa tìm được đầu ra”. Nếu đường 9 về đến Cửa Việt, nếu Cửa Việt trở thành cảng kinh tế - dịch vụ, có bến cá với nguồn nguyên liệu phong phú. Có đường 9 tỏa sang được cả cửa khẩu La Lay bên cạnh cửa khẩu chính là Lao Bảo, và từ đường 9, mạch thiên lý kéo tận 7 tỉnh vùng Đông Bắc Thái Lan, thì một thị trường gần gũi như thế không thể không chú ý.
Mọi dự phóng cho cảng Cửa Việt, cho đường 9 từ bây giờ không còn là sớm nếu không nói là hơi muộn. Chuyện “con cá lội ngược dòng” theo đất sang Lào, đất Thái Lan lại là chuyện càng quá muộn. Mấy trăm năm trước có chuyện người Lào đem voi, trâu, măng, mộc nhĩ từ xứ rừng Vạn Tượng về chợ Phiên đổi lấy nồi đồng, mâm thau và cả cá khô thì tại sao ta không tính chuyện cho “cá lội lên nguồn”? Một người bạn tôi đang lăm le tính chuyện tìm người hợp tác để xây dựng một kho cấp đông nho nhỏ ở Lao Bảo để có đồ biển tươi cung cấp cho thị trấn này và các nhà hàng bên Carôn đất bạn nhưng khao khát của anh còn muốn một hai năm tới đưa được tôm, cua, mực, cá kia sang tận cảng Kẹng Càbao, lên tận cầu Hữu Nghị cơ.
Liệu con cá, con tôm của thềm biển Quảng Trị sẽ ra sao nếu bây giờ nó cứ lần lượt theo các chiếc xe đông lạnh vào Đà Nẵng, Sài Gòn để lại một XNĐL nơi thị xã tỉnh lỵ này ngắc ngoải vì thiếu nguyên liệu trong lúc phương tiện sản xuất khá tối tân, còn một XNTS Cửa Việt lại lo mua sắm từng chiếc máy lạnh cỡ nhỏ. Con cá lội ngược dòng vốn khó khăn nhưng là đấy khi vào mùa nó đẻ trứng. Con cá biển Cửa Việt lội ngược dòng qua cho được đất Thái, đất Lào hay vượt đến miền quê xa xôi nào đi nữa, chắc cũng còn lắm gian nan. Điều đáng nói bây giờ là nó có đủ sức để lội? Với đường 9, với cảng Cửa Việt, tôi nói rằng: Có. Nhưng nếu… Mà thôi “Nếu” làm chi khi người ta bảo: “Với những chữ “Nếu” có thể bỏ cả trái đất vào lọ”.
L.Đ.D
