Những khuôn mặt Tết còn nguyên vẹn háo hức, những tà áo xuân vẫn mới tinh phấp phới. Hội chợ quê năm nay vui nhất, bởi sau thời gian dài âu lo vì dịch bệnh, giờ là lúc mọi người thảnh thơi. Nêu cũng vừa mới hạ chiều hôm qua, mọi tất bật cho ngày Tết đã kết thúc, bà con rủ nhau về hội chợ quê, người bán kẻ mua gọi là lấy hên cho đầu năm lộc phát.
Ở gian hàng tạm cuối góc chợ quê, mạ tôi tất bật đôi tay gầy guộc, tay bốc tay gói, miệng nói vui tươi. Tôi cũng vui cười, giúp mạ lấy trứng gà để trao tận người mua. Mạ nói với khách, giờ dưa đã hết, muốn muối lại phải đợi hôm sau, bởi xổi quá, chuối chưa kịp lên men thì thiếu vị chua đằm thắm. Nhiều người tiếc nuối vội sang nơi khác, mong tìm được người nào bán dưa chuối để thay đổi khẩu vị sau nửa tháng chán chê rượu thịt.
Hôm kia thấy mạ xách dao ra vườn chuối, tôi lăng xăng chạy theo, lòng bảo dạ phải học cho được cách làm cái món dân dã mà lạ miệng này. Mùa đông, mùa xuân nào mạ cũng muối dưa chuối để ăn, nhưng bản tính ham chơi, thích món ngon vật lạ nơi xa, nên không để ý cách mạ làm. Có khi ăn vào thấy ngon miệng, khen qua quýt vài câu để mạ vui lòng, rồi lại quên ngay. Giờ tuổi nghiêng nghiêng, nhận thấy vẻ phù du của phồn hoa chỉ trong nháy chớp, chi bằng ăn gần ở gũi với thiên nhiên, để sau này hòa vào đất mẹ, khỏi lạ lẫm đến cô đơn.
Mạ chỉ vào những cây còn non, thân chừng mét rưỡi, bảo cắt năm cây. Tôi băn khoăn hỏi mạ, sao không cắt cây to kia có hơn không. Mạ lắc đầu, cây to đang thời trổ hoa sinh quả, lõi ở giữa không thể dùng được. Việc chọn chuối cũng phải hết sức công phu, bởi nhìn qua tưởng chuối là một, hóa ra có đến cả chục loại, nào chuối sứ, chuối tiêu, chuối lùn, chuối hột…, mà không phải chuối nào cũng làm dưa ngon được. Chưa kể, chuối trồng trên nương thường khô, chẳng thể sánh bằng chuối ở bờ mương, mép nước. Mạ nói, mạ chỉ chuộng nhất cây chuối sứ để muối dưa. Dân quê là vậy, làm món gì, chế thức gì cũng theo kinh nghiệm, không cần phân tích dinh dưỡng này kia.
Người ta trước nay, thứ nhất chuộng chuối quả, thơm, ngon, ngọt, béo, sau đến chuộng hoa, gỏi, nộm thích cả. Ngờ đâu phần thân thường cho gia cầm, gia súc ấy lại có lợi cho sức khỏe đến vậy. Loại bỏ độc tố, trị ho khan, sỏi thận, nhiễm trùng đường tiểu, tăng cường cơ tim, điều trị thiếu máu, điều hòa huyết áp… Thuốc, chính là ở đây vậy!
Bóc lớp vỏ bên ngoài, tôi chuyền đến cho mạ. Tiếng dao chậm rãi, từng nhát mỏng tang. Những lát chuối đẩy nhau rơi xuống thau nước có pha muối loãng đã chuẩn bị từ trước. Phần muối trong nước vừa giảm độ chát vừa để chuối trắng hơn.
Tiếng nước réo rắt trên bếp, mạ bảo tôi bê xuống, pha chút nước nguội để giảm độ nóng, sợ chín hết cả rau mầm và cải cay. Người quê tôi quen gọi rau chần nước sôi. Ước chừng một phút, mạ vớt rau ra để nguội, lại vớt dưa chuối, trộn đều, không quên thêm những thanh sả đập dập, băm nhỏ từ trước. Muốn dĩa dưa muối bắt mắt hơn, có thể bào sợi cà rốt, củ cải cùng dưa chuối, sẽ đa dạng hóa sắc màu, thu hút những đôi mắt thèm thuồng, muốn giảm cân hiệu quả.
Hũ sành rửa sạch, mạ bỏ hết tất cả dưa vào, nén chặt. Nước sôi chần rau lúc nãy, giờ đã nguội, mạ đổ ngập hết phần dưa. Nắp đậy chặt, tôi khệ nệ bưng chúng, nhẹ nhàng đặt chỗ thoáng mát, đợi dưa thành phẩm.
Dưa chuối chấm nước mắm trứng gà - Ảnh: N.L
*
Còn nhớ năm nọ, ăn giỗ xóm trên, cả một mâm cỗ, nào gà xé bóp, vịt giời quay giòn, lại còn tôm hấp, mực ống nhồi thịt nước mắm chiên vàng… Khách quây tròn, sẵn sàng đánh chén, chủ nhà nhẹ nhàng thêm dĩa dưa chuối, kèm quả trứng gà luộc chín xé đôi giữa bát nước mắm thơm mùi vị biển. Chuối chát nhè nhẹ, vị chua thanh thanh, chút nồng của cải, ngòn ngọt cà rốt, hương sả ấm áp, không hiểu vì sao khi quệt vào chút lòng đỏ trứng gà, lại khiến người ta nhai mãi, chẳng nỡ nuốt đi. Nhưng rồi phải đánh cái ực, để kịp gắp miếng sau chứ! Trong chốc lát, mặc kệ thịt thà tôm mực, cái món dân quê ấy đã trở thành nỗi thòm thèm khó cất thành lời.
Ngày tôi chào ngoại để lên đường đi đại học, ngoại bảo tôi, trời đã sinh chúng ta ở nơi nào, thì cứ yên chí mà sống ở nơi ấy, không chết được đâu. Xưa, cụ Tuệ Tĩnh dặn dân mình “Nam dược trị Nam nhân”, không hẳn chỉ nói về y học, mà nhắc nhở rằng, thân thể sinh ra ở đâu thì hợp với phong thổ, khí hậu tại đó, dù ăn cây cỏ hay uống nước lã thì vẫn sống khỏe như thường.
Trải qua năm tháng, ngẫm sự thiệt hơn, nhận ra lời dặn của ngoại là đúng. Khi hội hè tiệc tùng, gà vịt tự nuôi, cá ao tự thả. Lúc thong dong cõi thiện, rau củ sau vườn, dưa chuối trong hũ. Ừ thì, chay tịnh không thể nước mắm trứng gà, chỉ cần một bát xì dầu, quả ớt cay cay cũng đủ tôn lên vị chát bùi sít tận chân răng nhưng lại ngọt hậu trên vòm, dưới họng. Dù đi đâu, xa tận chân trời góc bể, nào mấy kẻ có thể quên món ăn dân dã dưa chuối quê mình!
