Ghi từ một chuyến đi

ôi đến La Lay lần thứ nhất khi cửa khẩu La Lay được ChÝnh phñ ra QuyÕt®Þnh nâng cÊpthành cửa khẩu Quốc gia. Lần thứ hai, khi ngành Bưu điện phủ sóng hệ thống thông tin liên lạc đến tận vùng sâu vùng xa của tỉnh thông qua việc lắp đặt hệ thống dàn pin năng lượng mặt trời đầu tiên trong cả nước tại xã Tà Rụt. Lần này, tôi lại được cùng anh chị em văn nghệ sĩ Quảng Trị trở lại vùng biên ải này. Chúng tôi về với những người cán bộ Hải quan, tìm hiểu để biết thêm một chút ít về đời sống và công việc của họ, của một ngành, góp vào vốn hiểu biết trong nghề cầm bút của mình.

Thật sung sướng khi tôi lại được đặt chân lên bên cột mốc R16, cột mốc mà tôi đã từng ghi trong bút ký trước đây của mình. Tất cả những ai có mặt đều muốn được trèo lên bên cột mốc, chụp một bức ảnh kỷ niệm. Trong tĩnh lặng và hïng vÜ  của nói rõng một vùng biên cương, dậy lên trong lòng mỗi chúng tôi tình yêu mãnh liệt Tổ quốc đất nước quê hương mình. Phía bên kia cột mốc, chỉ cách ít bước chân thôi đã không còn là đất thiêng của nước mình rồi. Ba mươi ba ki lô mét đường biên, địa bàn Đồn biên phòng La Lay quản lý cũng là ba mươi ba kilômét cửa khẩu, những người lính Chi cục Hải quan canh giữ, quản lý, kiểm tra, thu thuế, ngăn chặn gian lận thương mại góp vào tăng ngân khố cho đất nước.

Ở dọc dãi biên cương này, những người cán bộ hải quan nếu chỉ làm công tác đăng ký tờ khai quản lý người qua về, những chuyến hàng qua về cửa khẩu, quản lý phương tiện qua lại xuất nhập cảnh, hàng hóa xuất nhập khẩu thôi, thì đơn giản biết mấy. Bởi ở đó, người cán bộ hải quan đêm cũng như ngày cßn phải đối mặt với biết bao âm mưu thủ đoạn xảo quyệt của kẻ thù, âm mưu của những kẻ phản loạn, muốn lật đổ chính quyền, quỷ kế của những kẻ buôn gian bán lận, vượt biên, tuồn hàng qua các đường tiểu mạch trong núi rừng để trốn thuế, hối lộ, gây sức ép, nhất là các đối tượng nguy hiểm như buôn bán ma túy, vũ khí, chất gây nghiện, hàng tiền giả.v.v. làm sao để thu lời bất chính một cách nhanh nhất.

Ở chỗ hàng ngày đối mặt và tiếp xúc với những hàng, tiền, vàng như thế, trong suy nghĩ của nhiều người, cán bộ hải quan được công tác ở cửa khẩu là sung sướng, là mơ ước của nhiều người. Nhưng rồi có trải qua cuộc sống nơi rừng ngàn heo hút này mới biết, mới hiểu được những gì người lính biên phòng, hải quan phải hàng ngày đối mặt. Không ai muốn đánh đổi cuộc sống nơi chốn phồn hoa đô hội để đến sống nơi vùng rừng thiêng nước độc này. Nơi mà mưa nguồn thác lũ có thể cuốn phăng tất thảy mọi thứ. Kể cả trong cơ chế thị trường khi mặt trái của nó tác động, trước những mánh khóe thâm độc, những âm mưu thủ đoạn để lợi dụng, mua chuộc. Chỉ vài ba mét gỗ lậu thôi, hay lờ đi cho những chuyến buôn lậu... là anh có thể có nhà cao cửa rộng, tiền của giàu có sung sướng cả đời. Bởi vậy, mỗi cán bộ đứng chân n¬i này phải thực sự có bản lĩnh mới giữ được sự trong sáng của lòng mình. Nếu không được thế, anh đã góp phần làm suy thoái nền kinh tế đất nước. Tuy nhiên phải hiểu rằng, ở ngành nào, lĩnh vực nào thì cũng có "con sâu làm bẩn nồi canh" rồi ra sẽ chẳng giữ mình mãi được khi lòng tham đã chế ngự họ.

Trước đây, vào những năm của thập niên chín mươi, ai đã từng đến cửa khẩu tại Quảng Trị, thường bắt gặp cảnh những đoàn xe tải nối dài hàng cây số trên đường đợi được thông quan. Và cũng không ai biết trên những đoàn xe nối dài ấy tài xế giấu trong hàng hóa những hàng lậu gì.Từ "trâu bay", động vật hoang dã những cuộc đổi chác, những cái gật đầu khó hiểu, người - xe - hàng tấp nập, hệ thống đường tiểu mạch cho những người c­ñ vạn gùi thuê hàng hóa... sẽ không biết cơ man  nào là hàng, là vàng, là những thứ hàng cấm được mua qua bán về ở nơi ®©y.v.v…

Đó là nói chung tình hình dọc mỗi mét đường biên tr­íc ®©y, chứ hôm nay chúng tôi đến, cửa khẩu La Lay vắng tanh vắng ngắt, không một bóng người qua lại, không một chuyến xe hàng qua về. Chúng tôi rời cột mốc đi một đoạn qua phía nước bạn Lào, con đường đất lổn nhổn, lở lói, sồi sụt làm hiện lên trước mắt chúng tôi sự khổ ải của những anh tài xế phải vượt qua quãng đường ngập bùn đất ngày mưa và bụi đỏ ngày nắng để đưa những chuyến hàng qua về giao thương buôn bán. Ở đây, chỉ các chiến sĩ biên phòng và hải quan có mặt ở trạm gác liên hợp tiếp đón chúng tôi mà thôi.

Trong mối quan hệ với Lào, từ Quảng Trị đến tỉnh Salavan của Lào có chung biên giới nhưng không có lối qua. Việc mở cửa khẩu La Lay thực sự thuận lợi trong việc giao thương buôn bán và qua lại với tỉnh bạn. Theo ông Lê Văn Tới, Côc tr­ëng Côc H¶i quan tØnh: từ cửa khẩu La Lay qua tỉnh Salavan, từ Salavan đến thành phố Pakse của tỉnh Campasak (một thành phố trung tâm kinh tế - văn hóa lớn thứ hai của nước Lào sau thủ đô Viêng Chăn) chỉ hơn hai trăm kilômét, thế nhưng, trước đây việc qua lại giữa hai tỉnh của hai nước để tiêu thụ nông sản, mua bán thương mại phải đi đường vòng qua cửa khẩu Lao Bảo xa đến bảy trăm ki lô mét. Trong khi đó hàng hóa, nông sản chủ yếu về qua cửa khẩu La Lay. Hiểu được tiềm năng, lợi thế này, từ những năm 1995, tỉnh đã đầu tư mười tỷ đồng xây con đường từ Tà Rụt đến cửa khẩu La Lay dài mười hai cây số.Và gần đây, tỉnh tiếp tục đầu tư gần bảy chục tỷ đồng để đầu tư xây dựng, sửa chữa tuyến đường này nhằm thúc đẩy giao lưu phát triển kinh tế giữa hai tỉnh Quảng Trị và Salavan cũng như khai thác vận chuyển hàng hóa qua cửa khẩu.

Dù vậy, với vị thế của một cửa khẩu quốc gia, những gì đang có đối với đội ngũ cán bộ công chức Chi cục Hải quan cửa khẩu mà chúng tôi chứng kiến thực sự khó khăn và thiếu thốn. Tôi cứ phân vân, một đơn vị hải quan vốn được mệnh danh là một ngành mũi nhọn về kinh tế đứng chânnơi cửa khẩu quốc gia, lại tạm bợ trong một căn nhà tôn nóng bức bên cheo leo sườn núi, với một đội ngũ cán bộ ít ỏi 12 người. đứng chõnbuổi trưa hôm naychẳng hạn, nắng trên ngọn núi Chẻ trànxuèng căn nhà mái tôn này không còn rực rỡ nữa mà chói gắt, những người cán bộ Hải quan phải làm mưa nhân tạo cho nước tuôn trên mái tôn giảm ®i sự oi bức nơi độ cao gần ngàn mét so với mực nước biển này để cho chúng tôi bớt đi sự mệt mỏi.Anh Lê Minh Thành, Chi cục trưởng tâm sự rằng, đơn vị thành lập muộn nên ban đầu còn tạm thời như vậy, dù sao trong kế hoạch Chi cục đang được Tổng cục Hải quan đầu tư xây dựng trụ sở trên n¨m tỉ đồng để phù hợp với xu thế cải cách thủ tục hải quan “thuận lợi - tận tụy - chính xác” hiện nay. Là một cửa khẩu vùng biên nhưng mọi hoạt động thương mại dịch vụ ở đây chưa phát triển, chưa trở thành một trung tâm thương mại lớn. So với các cửa khẩu khác trong tỉnh việc buôn gian bán lận ít xảy ra, do đó cán bộ công chức của chi cục cũng đang còn rảnh rang nhiều trong công việc. Nhất là mùa mưa, đường đất nhão nhoét, lầy lội, xe không qua về được, sông suối cũng ngăn không cho đi lại, nên anh em thay nhau trực gác theo giờ hành chính. Chứ không như các cửa khẩu khác phải trực hai bốn trên hai mươi bốn giờ. Công việc tuy không vất vả lắm, ở đây, còn biết bao nhiêu khó khăn, thiếu thốn khác của cuộc sống đời thường. Người cán bộ hải quan nơi cửa khẩu cũng như các chiến sĩ biên phòng luôn sống xa gia đình vợ con, đời sống vật chất cũng như tinh thần hết sức thiếu thốn. Để có được bữa ăn ngon phải đi chợ xa hàng vài chục cây số, hoặc mua ở những “chợ di dộng” của những người cửu vạn thồ hàng bằng những chuyến xe Minxcơ từ chợ trung tâm đến. Hiện tại, ở đây chưa liên lạc được bằng điện thoại di động, chưa có sóng ADSL để sử dụng Internet. Là nói trong thời đại bùng nổ công nghệ thông tin, những điều kiện sống bình thường nhÊt ở nơi đô thị cũng chưa có nốt.

Vượt lên những khó khăn ®ã mỗi cán bộ nhân viên chi cục Hải quan nơi cửa khẩu đã chịu khó, chịu khổ và đầy trách nhiệm trong công việc. Ở một địa bàn xa trung tâm, đi lại khó khăn, nhưng họ tranh thủ mọi thời gian, tận dụng mọi điều kiện tăng gia sản xuất, trồng rau, nuôi cá, chăn nuôi dê, bò... để cải thiện đời sống. Với một cửa khẩu như cửa khẩu La Lay này mà hàng năm thu thuế bình quân từ 12 đến 20 tỉ đồng, nhất là năm 2008, tiền thu thuế tăng lên trên 27 tỷ đồng, thì quả là một sự cố gắng vượt bậc của cán bộ hải quan cửa khẩu La Lay. Kể cả trong công tác phối kết hợp, cán bộ hải quan cửa khẩu đã cùng với các đoµn thể nhân dân, biên phòng xây dựng khối antoàn làm chủ, gìn giữ chủ quyền an ninh biên giới quốc gia, tuần tra bảo vệ cột mốc. Chi cục đỡ đầu bản La Lay của xã Tà Rụt, giúp bản xây dựng thành bản kiểu mẫu. Bằng những đồng tiền đóng góp của toàn thể cán bộ công chức ngành Hải quan và sự hỗ trợ của Tổng cục, Chi cục hải quanLa Lay đã xây dựng hai mươihai ngôi nhà kiên cố cho hai mươi hai hộ dân của bản. Đến nay, bản đã xóa được đói, giảm được nghèo, được Chủ tịch tỉnh công nhận là bản văn hóa kiểu mẫu đầu tiên của huyện miền núi tỉnh. Từ công tác phối kết hợp nói trên, Hải quan cửa khẩu La Lay đã phát hiện gian lận một số trường hợp như phương tiện giao thông mang biển số Lào nhưng lại do người Việt Nam điều khiển, nhất là những phương tiện này lại được chúng gia cố bằng cách làm sàn xe hai đáy để chở hàng lậu. Nhờ những nỗ lực này, chi cục đã được Bộ Tư lệnh Biên phòng tặng bằng khen về việc phối kết hợp theo Quy chế ký kết giữa hai lực lượng Biên phòng và lực lượng Hải quan.v.v…

Rồi cũng đến lúc tạm biệt những chiến sĩ Biên phòng, những người cán bộ Hải quan nơi cửa khẩu La Lay, chúng tôi lên xe đi tiếp. Buổi chiều xuống nhanh nơi vùng biên. Cửa khẩu Lao Bảo vẫn rộn ràng người và tấp nập xe cộ qua lại, nh­ng kh«ng cßn cảnh những đoàn xe tải nối dài hàng cây số trên đường như xưa nữa, cũng không còn bắt gặp con buôn nháo nhác chạy hàng, những hình người "rô bốt" quấn đầy mình thuốc lá ngoại đi trên đường nữa. Lao Bảo giờ đã được ví như một cô gái mỹ miều làm dáng giữa phố của một huyện miền núi Hướng Hóa. Cũng vài ba lần tôi đến cửa khẩu, và lần nào cũng thế cứ như quen như lạ vì mình đã đặt chân đến. Lạ bởi những thay đổi hàng ngày nơi đây. Nhất là sau khi có Quyết định của của Thủ tướng chính phủ thành lập Khu Kinh tế thương mại Đặc biệt Lao Bảo thì sự phát triển ngày càng nhanh chóng.

 Anh Trị, Chi cục trưởng Chi cục Hải quan cửa khẩu Lao Bảo cho chúng tôi biết, trong những năm qua, Chi cục hoàn thành một khối lượng lớn công việc của ngành giao. Từ công tác giám sát quan lý đến việc kiểm tra thu thuế; công tác chống buôn lậu đến công tác xây dựng lực lượng. Chi cục đã triển khai thực hiện tốt công tác tuyên truyền kịp thời giải quyết vướng mắc cho doanh nghiệp. Vận hành khai thác tối đa những tiện ích của công nghệ thông tin vào các công tác như thống kê, quản lý dữ liệu xuất nhập khẩu, quản lý giá tính thuế, dữ liệu thông tin vi phạm... Hòan thành việc cài đặt và đưa vào vận hành khai thác có hiệu quả chương trình hệ thống kế toán thuế KT 559; Chương trình quản lý theo dõi phương tiện xuất nhập cảnh. Nhất là công tác cải cách thủ tục hải quan tại chi cục đã đạt được những thành tựu quan trọng. Đã xây dựng và triển khai thực hiện kế ho¹ch hợp tác với hải quan §ensav½n và cải cách hành chính giai đoạn 2008-2010; Cùng với Hải quan cửa khẩu nước bạn thực hiện giai đoạn hai "kiểm tra hải quan một cửa, một điểm dừng" kịp thời khắc phục những bất cập, vướng mắc, rút kinh nghiệm ở giai đoạn một. Chi cục tiếp tục đẩy mạnh công tác chống tiêu cực, sách nhiễu phiền hà. ¸p dụng phương pháp quản lý hải quan trên cơ sở phân tích thông tin rủi ro, đánh giá quá trình chấp hành pháp luật của doanh nghiệp, chuyển từ "tiền kiểm sang hậu kiểm", giảm tỷ lệ kiểm tra thực tế hàng hóa, rút ngắn thời quan thông quan hàng hóa cho doanh nghiệp nhưng vẫn đảm bảo được yêu cầu về công tác quản lý hải quan. Ví dụ như vấn đề được các doanh nghiệp quan tâm là thời gian thông quan cho một lô hàng tính từ khi đăng ký tờ khai đến khi hòan thành thủ tục hải quan đối với hàng xuất khẩu không vi phạm chỉ cần thời gian năm đến mười phút; đối với lô hàng nhập khẩu trung bính từ 45 đến 60 phút. Tính đến 31/12/2008, Chi cục đã làm thủ tục và giải quyết thông quan theo quy định cho 4.284 lô hàng xuất nhập khẩu với trên 449.506 tấn hàng hóa, trị giá kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 210.387.158USD; 55.037 lượt phương tiện các loại; 267.284 lượt hành khách xuất nhập cảnh. Ngoài ra, giải quyết thủ tục cho trên 800 lượt người xuất nhập biên/ngày. Tổng thu ngân sách năm 2008 đạt 168.660.798.576 đồng (131,76% ); Đấu tranh, phát hiện và xử lý 554 vụ vi phạm pháp luật về hải quan.

Nếu như chỉ nhìn bên ngoài công việc hàng ngày của lực lượng hải quan thì chúng ta cũng chỉ mới thấy được một phần rất ít công việc của họ. Thậm chí có khi nghĩ đơn giản là nhẹ nhàng thôi. Không ai nghĩ rằng, để đối phó được với mọi mánh khóe thủ đoạn của bọn buôn lậu, cán bộ hải quan phải nắm được từng hành vi, phương thức buôn lậu như thế nào. Nếu thực sự đi sâu tìm hiểu mới biết được chóng buôn bán vận chuyển hàng hóa trái phép qua biên giới lµ hàng hóa không có nguồn gốc nhập khẩu trong địa bàn hoạt động hải quan như thế nào, khai sai thực tế hàng hóa, khai thấp về giá trị hải quan. Bằng phương thức, thủ đoạn tinh vi nhất ­ chúng thuê phương tiện của người Lào vận chuyển trên s«ng Sê Pôn, tổ chức chia nhỏ, xé lẻ hàng hóa, dùng nhiều thuyền nhỏ để vận chuyển hàng vào lãnh thổ Việt Nam. Hàng hóa từ khu thương mại vào nội địa th× thuê người gùi cõng qua hai cánh gà của trạm kiểm soát; giấu giếm trong các hầm chúng gia cố tinh vi trên các phương tiện chở hành khách, hàng hóa. Thậm chí mua chuộc, dọa dẫm, dụ dỗ cán bộ hải quan của ta.

Hiểu được điều đó, song songvới quá trình triển khai thực hiện Luật Hải quan trong những năm vừa qua, Cục Hải quan Quảng Trị từng bước sắp xếp lại bộ máy theo hướng tinh giản, họat động có hiệu lực, hiệu quả. Thực hiện chuyên môn hóa đội ngũ cán bộ, công chức hải quan. Coi nhân tố con người yếu tố mang tính quyết định và chú trọng. Lực lượng cán bộ hải quan tại cửa khẩu được bổ sung lực lượng cán bộ trẻ, có năng lực trình độ, chuyên môn hóa cao. Nhất là tổ chức phổ cập trình độ tin học, ngọai ngữ cho tất cả cán bộ công chức để vận dụng vào thực tiễn công tác. Do đó rút ngắn thời gian thông quan hàng hóa một cách đáng kể. Nhất là tõ khi Cục Hải quan tỉnh chuyển giao nhiệm vụ làm thủ tục hải quan cho các đơn vị Hải quan cửa khẩu. Toµn bộ quy trình nghiệp vụ hải quan đều được thực hiện tại cửa khẩu. Việc cải cách quy trình này đã tạo điều kiện thuận lợi cơ bản cho doanh nghiệp khi tiến hành thủ tục hải quan, được doanh nghiÖpđánh giá cao. Nhờ quy trình một cửa khi phân luồng hàng hóa theo "xanh"-"vàng"-"đỏ" đã phát huy hiệu quả tốt, tránh được tình trạng ách tắc hàng hóa tại cửa khẩu hiệu suất làm việc của hải quan cũng được tăng lên rõ rệt. Việc phát triển các chương trình cải cách nói trên thực sự đã hỗ trợ rất lớn cho việc thông quan nhanh, quản lý con người, hàng hóa, phương tiện xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh một cách nhanh chóng chính xác. Góp phần tăng nguồn thu cho ngân sách tỉnh cũng là góp phần đưa nền kinh tế tỉnh nhà hội nhập vào kinh tế đất nước.

Vĩ Thanh:

Khi tôi đặt bút viết những dòng trong bài ký này, thì Đài Phát thanh Truyền hình tỉnh đưa bản tin, tại Cửa khẩu Lao Bảo, lực lượng Hải quan và Biên phòng đã phối hợp bắt hai đối tượng buôn bán ma túy, hê-rôi-in. Nhìn hai bản mặt xấu xí của hai tên "giết người" mà thấy căm giận. Chao ôi, nếu để chúng lọt lưới thì sẽ có biết bao nhiêu tai họa xảy đến. Tôi lan man như vậy để muốn nói một điều, những người cán bộ hải quan công tác nơi biên cương Tổ quốc, hä là những người chiến sĩ biên phòng trên mặt trận kinh tế canh giữ từng ki lô mét đường biên cương Đất Mẹ. Là người đầu tiên đón khách và cũng là người cuối cïng tiễn khách. Họ xứng đáng như lời khen của một nhà lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước tặng cho lực lượng hải quan trong công tác đốingoại. Họ là đội ngũ những người góp phần tăng nguồn thu của thuế vào ngân sách Nhà nước, là yếu tố xúc tác quan trọng trong sự phát triển kinh tế, đưa kinh tế đất nước hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu; tạo thành tựu cơ bản xóa đói, giảm nghèo cho nhân dân cho đất nước.

            La Lay- Lao B¶o, th¸ng 4-2009

   N.T.S