Khẩn cứu không chỉ dòng sông

Sông Sa Lung chảy qua và gắn bó trực tiếp với 8 xã, thị trấn (Vĩnh Ô, Vĩnh Hà, Bến Quan, Vĩnh Thủy, Vĩnh Long, Vĩnh Lâm, Vĩnh Sơn, Hiền Thành) và góp nước cùng dòng Bến Hải để mật thiết tạo nên dòng Hiền Lương nổi tiếng thế giới (Ảnh khúc sông Sa Lung êm đềm chảy qua Vĩnh Thuỷ, Vĩnh Long).


	Sông Sa Lung (Sa Long) không dài, chừng 60 km nhưng cũng đủ dáng hình rồng mẹ uốn lượn mềm mại qua vùng rừng núi rồi xuôi về vùng đồng lúa tốt tươi, những bãi sắn, vườn khoai xanh mướt, êm đềm… khoan thai chảy qua xã Vĩnh Thủy, bất chợt gấp mình chảy qua xã Vĩnh Long, dùng dằng xuôi về phía xã Vĩnh Lâm và hợp dòng với sông Bến Hải tại ngã ba Hiền Lương (phía trên cầu Hiền Lương chừng 100 m, ở làng Hiền Lương, xã Hiền Thành, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị) tạo nên dòng Hiền Lương xuôi về biển Cửa Tùng. 1. Sông xanh… Sa Lung cũng bên lở bên bồi, cũng triều lên nước xuống; cũng liên tục những dãy cây kiên trì bám bờ; cũng những hàng tre ngày đêm giàu sức liên kết chịu đựng nhưng luôn vô tư soi bóng trong không gian tĩnh lặng tháng năm; và cùng họ hàng cây bần, cây đước, cây cừa… dù có già cỗi, xù xì nhưng không quên nhắc nhau đoàn kết cùng cắm rễ vững vàng trong bùn đất phù sa để bảo vệ tháng năm thôn xóm… Tả ngạn là thôn quê mến thương, gắn bó chi lạ: Nào Quảng Xá, Sa Bắc, Sa Nam; nào Gia Lâm, Phúc Lâm (xã Vĩnh Long), Hiền Lương (xã Hiền Thành)… Còn hữu ngạn thôn quê này quấn quýt có kém chi: Nào Linh Hải, Đức Xá (Vĩnh Thủy), nào Duy Viên, Lâm Cao, Đặng Xá, Quảng Xá (Vĩnh Lâm), Huỳnh Hạ, Phan Hiền (Vĩnh Sơn)… Đã bao đời làng mạc quấn quýt hai bờ sông êm bình, trù phú, ấm no. Con người những thôn quê gắn bó dòng Sa Lung nối tiếp mạch nguồn tạo nên bản sắc văn hóa đậm đà: Thảo thương, mộc mạc, cần cù, chịu khó… Sông Sa Lung với vai trò tưới tiêu, điều tiết nguồn nước, sản xuất... và gắn liền với công trình thủy lợi Sa Lung có nhiệm vụ ngăn mặn, giữ ngọt và điều hòa nguồn nước, bảo đảm cấp nước tưới cho 700 ha lúa vụ Đông Xuân và 245 ha lúa vụ Hè Thu; đồng thời cấp nước cho 200 ha nuôi trồng thủy sản, tạo nguồn nước sinh hoạt cho hơn 5.000 người dân và cải tạo môi sinh, môi trường nhiều xã của huyện Vĩnh Linh.
Chất thải không qua xử lý của nhà máy đổ xuống dòng Sa Lung (không phải là lần đầu, người dân thấy rõ như thế đã quá nhiều lần trong suốt nhiều năm nay. - Ảnh chụp lúc 5 giờ ngày 5/9/2023 và lúc 10 giờ ngày 26/9/2023, chất thải vẫn đang đổ xuống dòng sông)...
	2. Thế mà… Đã thấy nhiều năm nay, nguồn nước sông Sa Lung thường xuyên bị ô nhiễm, chất lượng nước không đảm bảo phục vụ sản xuất và sinh hoạt của người dân. Đã nghe nhiều năm qua, không ít người phản ánh gay gắt về thực trạng khí thải và nước thải… của nhà máy làm ô nhiễm khu vực rộng lớn của cả huyện Vĩnh Linh. Đã có hơn hàng vạn câu hỏi quan tâm dạng như: Tại sao để kéo dài thực trạng ô nhiễm xấu như vậy? Khi nào Sa Lung “sống” lại?... Đã biết, theo UBND huyện Vĩnh Linh, trong vụ tôm hè 2023, đã có 260 ha tôm chết ở các xã Vĩnh Sơn, Hiền Thành, Vĩnh Lâm, Vĩnh Giang, do ô nhiễm nguồn nước, nắng nóng kéo dài... Vụ tôm năm nay, 2023, hơn 85% tôm nuôi tại xã Vĩnh Sơn bị chết do ô nhiễm nguồn nước dòng Sa Lung…
Dòng nước bị ô nhiễm nặng, nên năm nay... như nhiều năm trước, cá tôm lại bị chết trắng sông Sa Lung... khiến mọi người thêm lo sợ không chỉ nguồn nước và sản phẩm (tôm cá...) của dòng sông này... (Lượng nước thải 3 nhà máy thượng nguồn sông Sa Lung: nhà máy chế biến cao su của Công ty TNHH MTV Đức Hiền Quảng Trị (383m3/ngày đêm), nhà máy sản xuất giấy của Công ty cổ phần Bắc Trung Bộ (30m3/ngày đêm), cơ sở chế biến mủ cao su của Công ty TNHH MTV Trần Dương (27m3/ngày đêm)...
	Đã thêm trăn trở, chỉ riêng xã Vĩnh Sơn, vụ nuôi tôm năm 2023 đã thả nuôi 166,1 ha, do nguồn nước sông Sa Lung bị ô nhiễm nên tôm của gần 500 hộ chết hàng loạt trên diện tích hơn 158 ha; tôm chết hàng loạt khiến người nuôi tôm lâm cảnh nợ nần vì phần lớn đều vay vốn hay tạm ứng để mua tôm giống, thức ăn… Hồ nuôi tôm ở xã Vĩnh Sơn lấy nguồn nước từ sông Sa Lung, thế mà chất thải của nhà máy thải xuống dòng Sa Lung, nên nhân dân phản ứng và các hộ nuôi tôm ở xã Vĩnh Sơn có nhiều ý kiến đề nghị… nhưng chờ đợi quá lâu nên bà con lo ngại không thể an tâm sản xuất phải để trống/khô nhiều diện tích hồ nuôi tôm (Theo ông Thân Trọng Dũng, Chủ tịch UBND xã Vĩnh Sơn). 3. Văn nghệ sĩ Quảng Trị lên tiếng... Trước bức xúc của nhân dân, nhiều cơ quan báo chí đã phản ánh ô nhiễm nặng dòng Sa Lung nên ảnh hưởng quá xấu môi trường huyện Vĩnh Linh, như: Lao động, Nông nghiệp, Thanh niên, Kinh tế đô thị, Công an nhân dân, Đài Phát thanh - Truyền hình Quảng Trị, Tuổi Trẻ, Quảng Trị… Văn nghệ sĩ ở Vĩnh Linh đã, đang mạnh mẽ tác động bảo vệ môi trường trong lành: Sa Lung bị bức tử ... Tôi nghe tiếng gào khóc Của hàng vạn sinh linh: Người nông dân nuôi tôm Khóc vì hồ tôm chết Khóc vì tan cơ nghiệp Trước món nợ ngân hàng Tôi nghe tiếng kêu than Nước giếng làng ô nhiễm Long mạch bị đứt rồi Dân ngồi lo dịch bệnh Tôi nghe từ sâu thẳm Tiếng khóc của cội nguồn Sa Lung là Rồng đỗ Nay rồng cũng chết luôn? ... (Facebook Hữu Thắng Nguyễn, 8/10/2023) *Thương một dòng quê* Mọi người gào lên cứu một dòng sông chết Bạn tôi buồn thương lắm khúc sông quê Nơi tháng năm ta vẫn khát khao về Tắm lại dòng xưa sữa nguồn của mẹ Sông đau chi chiều nay buồn lặng lẽ Lệ ướt hoài khóe mắt mãi không thôi Ruộng lúa hữu cơ sao cứ nghẹn lời Những hồ tôm khóc bên chiều tàn tạ Ôi mơ ước vươn mình ra biển cả Ai chắn dòng đứng lặng phía sông ơi Muốn nói điều chi mà cứ nghẹn lời Quê mẹ quá nghèo sao ngăn dòng sông chảy Sa Lung ơi chiều nay bên ấy Có ai cùng thương lấy một dòng quê Biết khi mô cho con nước xuôi về Trả lại quê xưa nụ cười trên mắt mẹ (Facebook Linh Ngọc Nguyễn, 9/10/2023) Ơi hồn sông Ta đã thấy những ngày xưa êm ả Dòng sông xanh cánh cò lả chiều hôm Khi trăng lên sóng sánh rượi gió nồm Mới thấu tỏ nỗi đau này vô hạn Hồn sông xanh giờ này đang mắc cạn Cá tôm vùi lánh nạn biết về mô Cánh đồng nghèo càng héo úa xác xơ Dòng nước độc bủa đôi bờ hắc ám Suốt dòng trôi màu đen trùm ảm đạm Con sông quê sẽ chết thảm người ơi Cùng nhanh lên tác động hợp cuộc đời Để hồi sinh dòng xanh tươi ngày cũ… Anh có nghe tiếng hồn sông nức nở Sao bao hồn câm nín giữa đau thương Gió hãy gào lên từ khắp muôn phương Đưa sông về những yêu thương ngày ấy… (Facebook Hoàng Thị Phụng, 10/10/2023) Tình trạng ô nhiễm nguồn nước sông Sa Lung hiện nay nghiêm trọng. Nguyên nhân do các nhà máy trên thượng nguồn sông Sa Lung xả nước thải không thông qua xử lý gây ra. Người dân đã có ý kiến từ rất lâu nhưng xã, huyện không xử lý dứt khoát các doanh nghiệp gây ô nhiễm. Ý kiến phản ánh của người dân là đúng, nhưng đợi chờ quá lâu. Trách nhiệm của các cấp chính quyền trong bảo vệ môi trường chưa cao. Báo chí đã vào cuộc. Văn nghệ sĩ trí thức phản ứng muộn hơn. (Tống Phước Trị)

	4. Khẩn cứu… Nhà máy chế biến mủ cao su thuộc Công ty TNHH MTV Đức Hiền và nhà máy sản xuất giấy của Công ty Cổ phần Bắc Trung Bộ gây ô nhiễm mà nhân dân đã phản ánh một số hiện tượng trong nhiều năm nay… Ô nhiễm do hai nhà máy đã đến mức nghiêm trọng như thế nào cần tiếp tục có đánh giá khoa học nhưng chắc chắn đã gây hậu quả khôn lường bởi phá hủy nhanh hay biến đổi rất xấu các hệ liên quan được hình thành hơn hàng vạn năm như các hệ: đất, nước, khí, sinh vật… và hơn thế. Để khắc phục cần phải có thời gian rất dài, tiền của và công sức rất lớn cùng với các điều kiện và các tác động tích cực, phù hợp mới có thể phục hồi phần nào nhưng nhiều phần mãi mãi mất đi vì không thể phục hồi. Chưa kể đến dạng ô nhiễm rất nguy hiểm kéo dài không biết bao nhiêu năm gây ra rất nhiều mất mát thương đau chính là ô nhiễm không nhìn/nghe/ngửi/biết được... Ô nhiễm ngày càng đa dạng, nhưng đáng sợ và nguy hiểm nhất là dạng ô nhiễm tâm hồn tình cảm của con người như: lạnh lùng, thờ ơ, vô trách nhiệm, phá hoại… môi trường trong lành của ta, của mọi người, của hiện tại và của tương lai. Nguyên nhân dạng ô nhiễm này có phần lớn do xử lý không nghiêm, đạo đức mờ nhạt... Bởi vậy, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị yêu cầu UBND huyện Vĩnh Linh phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường, Công an tỉnh và các sở, ban, ngành liên quan có phương án và giải pháp để giải quyết dứt điểm ô nhiễm sông Sa Lung. Hai nhà máy gây ô nhiễm sớm chịu trách nhiệm với hậu quả nặng nề gây nên. Hai nhà máy này (như các cơ sở sản xuất khác), nếu không chấp nhận đầu tư công nghệ xử lý phù hợp thì dù bất cứ lý do gì người dân cũng không tin những lời hứa hão... bởi chỉ có đầu tư như vậy mới có thể hy vọng hạn chế ô nhiễm để sản xuất bền vững. Phải sớm làm vậy mới có thể hạn chế, phòng ngừa ô nhiễm các dòng sông và các dạng ô nhiễm những nơi khác; cũng như ô nhiễm tâm hồn của con người bởi củng cố chân lý, tạo thêm niềm tin mạnh mẽ và ý thức, trách nhiệm cùng nhau kiên trì dũng cảm đấu tranh, dựng xây vì xã hội vững bền. ...Để có môi trường trong lành là kết quả của nhiều người, nhiều cấp... cùng quan tâm, có trách nhiệm và luôn luôn dũng cảm bảo vệ có hiệu quả. Nếu không có kết quả tốt đẹp về xử lý ô nhiễm dòng Sa Lung... chắc chắn chúng ta có tội lớn với môi trường và chắc chắn nhiều hậu quả khủng khiếp liên tục sẽ ập đến với tất cả chúng ta. Biết ơn những con người, những tổ chức, các cấp… luôn trách nhiệm, dũng cảm, xây dựng và kiên trì, bảo vệ môi trường sống yên lành bền vững nhờ biết vận dụng phù hợp: đạo đức + pháp luật + khoa học + nhân bản. Không ô nhiễm (không làm thay đổi môi trường sống biến đổi theo hướng không có lợi cho sự sống của mọi sinh vật) hay hạn chế ô nhiễm cũng là mục đích, biểu hiện của cuộc sống vững bền tươi đẹp.