Cuối giờ làm việc của một ngày đầu tháng 9 năm 1973, tôi nhận được một mảnh giấy với nội dung tôi phải có mặt tại Ty An ninh tỉnh Quảng Trị vào lúc 17 giờ để Trưởng Ty gặp. Cầm mảnh giấy trong tay tôi bần thần suy nghĩ: Những gì sẽ xảy ra sau mảnh giấy này? Những ngày trước đó, với tư cách phụ trách bộ phận cổ động, nhiếp ảnh của Ty Văn hóa thông tin, tôi đã làm những gì cần của yêu cầu một cuộc gì đó vô cùng quan trọng và bí mật… thế mà bây giờ lại “bị” gọi đến Trưởng Ty An ninh? Tự kiểm điểm tôi thấy không có gì sai trái, công việc những ngày qua là vô cùng tốt đẹp: Những khó khăn của công việc được tháo gỡ dần. Ví dụ: trong tình hình quá khó khăn về vải mộc để căng pa nô, áp phích, Ty Thương nghiệp đã xoay chạy giúp, bột màu đã có Ty Văn hóa Thông tin Vĩnh Linh giúp, mẫu các cổng chào đặc biệt đã có họa sĩ Trần Thanh Lâm vẽ… chỉ còn mười tấm ảnh cỡ 18cm x 24cm cho Công ty đại tu cầu Đông Hà, trong đó có một ảnh nối sáu phim về cầu Đông Hà bị Mỹ tàn phá, số ảnh còn lại tôi đã chụp quá trình đại tu cầu của công ty. Quý trọng những tư liệu đó, Công ty cầu 10 đã giải quyết giúp Ty Văn hóa Thông tin tỉnh Quảng Trị gần 50 cân sơn các loại. Từ đó, Ty mới có thể hoàn thành đúng thời hạn trên yêu cầu về việc lập một hệ thống cổng chào đặc biệt đẹp, cac cụm pa nô cổ động từ Cam Lộ ra đến nam cầu Hiền Lương để đón một vị khác nào tầm cỡ quốc gia. Việc Công ty giải quyết như thế là rất tình nghĩa và hoàn toàn hợp lý vì chúng tôi đã cử người đi khắp nơi kể cả ra “Bắc” như Vĩnh Linh, Đồng Hới để mua sơn mà cũng không có. Tôi tin việc này chắc có gì sai trái, còn việc Công ty ủng hộ thêm vật liệu của năm gian nhà cũ thì cũng chẳng có gì rắc rồi vì Công ty sắp ra Bắc, đó là kỷ niệm còn lại của Công ty đôi với Ty Văn hóa Thông tin tỉnh Quảng Trị vì giá trị của bộ ảnh đã tặng về cầu Đông Hà.
Vậy thì cái gì khác sẽ đến? Nghĩ miên man nhưng vẫn khẳng định chủ quan về mình là không có tội tình gì, tôi lên gặp đồng chí Lương Binh – Phó trưởng ty phụ trách công việc của chúng tôi – đồng chí Thủy - Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Trị - Trưởng ty An ninh là một trong những đồng chí lãnh đạo có nhiều quan tâm đến “cánh” anh em chúng tôi; thế mà giờ đây, tôi lại phải thăm dò thái độ của đồng chí đó.
Vài phút nữa mới đến 17 giờ, tôi đang quan sát chung quanh thì một câu hỏi – vâng- một câu hỏi rất quen thuộc: “Sĩ Sô đến rồi à?” tôi thêm tự tin và dạ một tiếng rồi đưa hai tay bắt tay đáp lễ khi thấy đồng chi Thủy đã đưa tay trước. Những gì làm tôi không ổn định, nhanh chóng bị đẩy lùi, niềm tin lại đưa tôi về với suy nghĩ: Chắc chắn có nhiệm vụ mới, đột xuất, quan trọng và có lẽ rất bí mật.
Tôi được mời uống nước trà ngon – hương vị Thủ Đô. Đồng chí Thủy qua loa vài câu thăm hỏi, khích lệ tôi rồi giao nhiệm vụ: “Ngay sau đây, Sĩ Sô về chuẩn bị máy móc, phương tiện nghề nghiệp sang đồng chí Bí thư Tỉnh ủy nhận nhiệm vụ mới, Tỉnh ủy sẽ báo ty biết sau. UBNDCM trưng tập Sĩ Sô kể từ hôm nay…”
Nỗi lo lắng lại đến; nhiệm vụ gì ghê gớm thế này? Tôi nghĩ vậy và dự đoán theo lối nghề nghiệp: Có lẽ đón một nguyên thủ quốc gia nào chăng?
Tôi vừa đến, đồng chí Hồ Sĩ Thản – Bí thư Tỉnh ủy giao nhiệm vụ luôn: “Kể từ bây giờ chú ở lại đây với tôi” – đồng chí chỉ cái gường đã chuẩn bị sẵn và nói: “ Chú nằm ở giường đó, lái xe ở gường phòng ngoài. Khi nào tôi cầm mũ là chú xách máy móc phương tiện nghề nghiệp ra xe, Bốn sẽ lái xe đưa chúng ta đi – Đi đâu, đến đó mới biết”.
Nhiệm vụ không rõ ràng nên vô cùng căng thẳng nhưng dù sao tôi cũng thêm tin mình và coi đây là một vinh dự trong nghề nghiệp
Làm theo lời dặn của đồng chí Bí thư tỉnh ủy, ba ngày qua, tôi như một cái máy. Ăn cũng không yên ăn, ngủ cũng không yên ngủ, lúc nào cũng thấy mình như mơ màng… Dò dẫm tôi biết bên ngoài, nhiều công việc dồn dập, quyết liệt nhất là các đơn vị bảo vệ trị an của Ty An ninh và các đơn vị bộ đội trên các cao điểm, trên các chốt; lực lượng rà phá bom mìn phải gánh chịu những tổn thương do hậu quả của bom đạn giặc Mỹ để lại. Các phường Xã thuộc Đông Hà, Cam Lộ, Gio Linh, Triệu Phong, Hải Lăng, hội họp nhân dân bầu những đại diện tiêu biểu đi dự mít tinh – chắc chắn sẽ có một cuộc mít tinh gì đặc biệt đây - tôi nghĩ vậy.
Lúc này, các vùng giáp ranh như Tích Tường, Như Lệ đến Cửa Việt, không khí nhiều nơi, nhiều lúc khá căng thẳng vì hành động lấn chiếm của Việt Nam cộng hòa. Có nơi có lúc không khí hòa hợp dân tộc lại duy trì được ấm áp như buổi đầu thực hiện hiệp định
Đồng chí Bí thư Tỉnh ủy lúc nào cũng như lửa đốt trong lòng. Có lần chúng tôi ra đến nam sông Hiền Lương rồi lại ra, có khi ra đến quận Gio Linh lại vào, đã khó hiểu lại càng khó hiểu thêm.
Lại một đêm tháng 9 qua đi, giờ đầu của một ngày mới, đồng chí Bí thư Tỉnh ủy chồm dậy cầm lấy ống điện thoại khi chuông báo chưa dứt, sau vài chục giây, đặt điện thoại xuống, sửa lại tư trang, tay cầm mũ cối, đồng chí đứng dậy, tôi quan sát đồng chí, và làm như thói quen cùng ra xe. Anh Bốn đưa chúng tôi đến trụ sở Tỉnh ủy, qua trụ sở Ủy ban, các đồng chí Lê San – Chủ tịch Ủy ban nhân dân cách mạng tỉnh, đồng chí Lê Hành - Chủ tịch mặt trận dân tộc giải phóng tỉnh cùng nhập đoàn xe ra phía Hiền Lương.
Trong đêm tối, ngoài ánh sáng nối nhau thành vệt dài của ba xe chạy ra, thỉnh thoảng mới gặp một xe ca ngược chiều với biển số của công ty 1-5 chở đầy khách, ai nấy quần áo gọn gàng, nhiều màu sắc đẹp đẽ như những người đi hội. Càng đến gần nam cầu Hiền Lương, đàng đông trời càng hửng sáng dần.
Khi đoàn xe dừng lại trước đồn an ninh biên phòng thì gần bốn giờ sáng ngày 08-9-1973. Hai hàng rào danh dự lê tuốt trần, găng tay trắng nuốt đứng chờ sẵn. Đồng chí Hồ Sĩ Thản – Đại diện Chính phủ cách mạng lâm thời CHMNVN tại khu Trị Thiên Huế, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị cùng đồng chí Lê San (tức Lê Bổ); đồng chí Lê Hành (tức Lê Xích) và các sĩ quan cao cấp của lực lượng vũ trang tỉnh đã sẵn sàng. Bên kia cầu phao có ánh sáng của một đoàn xe con nối nhau vượt sông qua bờ nam Hiền Lương. Khi đoàn xe sắp dừng trước hàng quân danh dự thì đoàn đón tiếp tiến thẳng đến chiếc xe thứ ba, hai cánh cửa cùng mở, Thủ tướng Phạm Văn Đồng và Thủ tướng Phidel Castro bước xuống, lần lượt bắt tay, ôm hôn các đại diện quân Dân chính đảng khu Trị Thiên Huế. Mọi người xúc động đến như ngừng thở. Không khí qua nhanh, theo kế hoạch của các tướng lĩnh bảo vệ mọi người lên xe vào thủ phủ của Cộng hòa miền Nam Việt Nam (Thủ phủ mới tạo thành trong vòng 24 ngày trên một vùng đất rộng của quận Cam Lộ cũ. Chính phủ CMLTCHMNVN mới ra mắt dân chúng 06-6-1973).
Đoàn xe rời khỏi Hiền Lương, đồn an ninh biên phòng bừng sáng dưới ánh bình minh của một ngày mới – ngày lịch sử của tình hữu nghị vĩ đại Việt Nam –
Với công việc nghề nghiệp, tôi được anh em bảo vệ chỉ định lên xe thứ hai của đoàn xe (tức là chiếc xe chạy trước kề chiếc xe đưa hai thủ tướng).
Đoàn xe dài đưa hai nguyên thủ quốc gia lướt nhanh trên quốc lệ 1A qua Đông Hà, ngược đường 9 đến Cam Lộ, qua hai hàng quân danh dự đã tề chỉnh trong quân phục màu rêu đá, găng tay trắng, AK chắc tay lê sáng quắc – bồng súng chào. Đoàn xe dừng lại trước tiền sảnh của hội trường Chính phủ CMLTCHMNVN. Trên bốn mươi phóng viên quay phim, nhiếp ảnh, tin đài, các hãng báo chí, thông tấn trong nước và quốc tế đã lăm lăm tay máy, tay bút để ghi nhận giây phút lịch sử trọng đại của mảnh đất lịch sử này.
Trong khoảnh khắc này tôi ghi được hình ảnh đồng chí Phidel choàng tay ôm Trung tướng Trần Nam Trung và Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị Hồ Sĩ Thản như cuộc gặp lại của anh em ruột thịt sau quãng dài thời gian cách trở xa nhau.
Bữa điểm tâm qua đi giấy lát, đoàn xe lại chuyển bánh đưa hai Thủ tướng, quan khách, tướng lĩnh tiến lên phía tây Cam Lộ.
Hai hàng cây của khu Chính phủ xòe những cành xanh non, rung rinh trước gió như vẫy chào đoàn xe đưa hai Thủ tướng và các quan khác lên cao điểm 241.
Bình minh trải đều trên đường 9 như thảm sáng đón khách quý phương xa. Một ngày thu trong xanh, nắng bám bánh xe lăn đều trong gió thoảng, trong tiếng chim ca như khúc hát ngày hội. Chẳng mấy chốc, đoàn xe đã rẽ trái, giã từ đường chín, tiến về trung tâm cao điểm 241. Đèo dốc quanh co nhưng êm ả, xe lướt trong ánh bạc của bông lau, bông lách. Chỉ một thoáng đồi đất đỏ trải trước tầm mắt, cao điểm được nổi bật hơn bằng lễ đài trang trọng làm bằng các loại ri sắt, nhôm, hai bên lễ đài những băng đỏ chữ trắng thắm đẹp các khẩu hiệu ấm áp tình hữu nghị Việt Nam – CuBa. Cao điểm 241 kể từ khi Trung tá Phạm Văn Đính chỉ huy trung đoàn 56 ngụy Sài Gòn phản chiến, trở về với quân giải phóng; hôm nay trên mảnh đất bom đạn Mỹ cày xới này mới thực sự nở hoa: Hoa của muôn màu áo đẹp, hoa của lớp lớp tà áo dài khoe sắc dưới rừng cờ, biểu ngữ và chân dung lãnh tụ, hoa của hàng ngàn huân chương chiến công và các loại huân chương khác lấp lánh trên những lá quân kỳ đỏ thắm trong tay những chiến sĩ danh dự trước những hàng quân thẳng tắp, hoa của lòng người vùng giải phóng Quảng Trị ôm thắm nhân nhụy của tình hữu nghị VIỆT NAM – CUBA!
Trời nắng dịu, những tràng vỗ tay vang lên như sấm dậy khi Luật sư Nguyễn Hữu Thọ - Chủ tịch Ủy ban trung ương MTDTGPMNVN – Thay mặt Chính phủ CMLTCHMNVN từ khán đài đưa cao tay vẫy chào nhân dân thì tiếng vỗ tay ngớt dần và chủ tịch đọc diễn văn chào mừng Thủ tướng Phidel Castro, Thủ tướng Phạm Văn Đồng và các khách quý Cuba đã đến thăm Chính phủ CMLTCHMNVN và vùng giải phòng Quảng Trị. Lại những đợt vỗ tay dài nối tiếp.
Sau khi Thủ tướng Phạm Văn Đồng thay mặt Chính phủ VNDCCH giới thiệu Thủ tướng Phidel và các khách quý Cuba, Thủ tướng Phidel – Nhà hùng biện lừng danh thế giới chính thức nói chuyện với cán bộ, quân, dân vùng giải phóng Quảng Trị. Không một mảnh giấy cầm tay Thủ tướng đã nói suốt gần một tiếng rưỡi đồng hồ về chiến công của quân dân miền Nam đã tập kích chiến lược, thắng lợi mùa xuân 1968 và nhất là mùa xuân 1972 – giải phóng Quảng Trị, buộc đế quốc Mỹ phải chịu ký Hiệp định pari 1973. Thủ tướng nói đến cuộc kháng chiến của Việt Nam chống đế quốc Mỹ xâm lược luôn luôn được sự cổ vũ của bè bạn khắp năm châu. Đặc biệt, Thủ tướng nói đến tình cảm của nhân dân, Đảng, Chính phủ Cuba đối với nhân dân Việt Nam nói chung và với nhân dân, Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam nói riêng. Mỗi lúc dừng ngắt ý của Thủ tướng là mỗi lần pháo tay lại rầm vang núi đồi Tân Lâm - 241.
Thủ tướng Phidel Castro kết thục buổi nói chuyện bằng những khẩu hiệu chúc cách mạng Việt
Tôi đã chụp được tấm chân dung bán thân Thủ tướng Phidel từ trên diễn đàn của cuộc mít tinh này. Tấm ảnh này, có nhiều đồng nghiệp khi xem cứ tưởng tôi có dịp may mắn được gần và chụp Thủ tướng trong điều kiện có chuẩn bị. Trong muôn lớp sóng tay vẫy chào, từ loa phóng thanh, tiếng Thủ tướng Phạm Văn Đồng vang lên : viva
Cuộc mít tinh đã chấm dứt lâu, lâu rồi mà Phidel vẫn chưa giã từ được với đại biểu nhân dân vùng giải phóng Quảng Trị. Tôi có chụp không ngắm máy một bức ảnh như để đánh đố tìm Phidel trong biển sóng nhân dân Quảng Trị.
Vọng vang núi đồi Quảng Trị: VIVA
Công việc được sắp xếp sẵn theo khoa học thời chiến, xe lại lần lượt đưa nhân dân phân tán sau khi chính tay hai Thủ tướng đã nắm bắt để vừa giã từ lưu luyến, vừa truyền hơi ấm hữu nghị thực sự đến nhiều cán bộ, nhân dân đại diện các vùng giải phóng của CHMNVN.
Các tướng lĩnh của CHMNVN chính thức dẫn đường đưa hai thủ tướng và các vị khách quý
Đoàn xe đưa hai Thủ tướng và các vị khách quý trở về giữa muôn vàn tiếng hô viva Cuba, viva Việt Nam Viva Phidel viva Hồ Chí Minh của nhân dân vẫy chào hai bên đường suốt đến khu Chính phủ.
Mọi diễn biến nhanh chóng đến mức độ tưởng chừng không còn thời gian để hai Thủ tướng nghỉ, ấy thế mà đâu vào đó, Thủ tướng Phidel đã có nơi nghĩ trưa thích hợp; để có sự thích hợp ấy, trước đó cũng đã có chuyện vui: Nhà khách cứ tưởng giường đã có sẵn là nghỉ được, nhưng khi được thông tin về chiều cao của Phidel, nhà khách đã nhanh chóng triển khai đóng một chiếc giường đẹp có chiều dài đến 2,1 mét. Ai có thể nghĩ rằng chính nơi đây khi đào nên xây móng, công binh đã phải tháo gỡ trên 450 quả mìn các loại của căn cứ quận lỵ Cam Lộ này chỉ chưa đầy bốn tháng. Và giờ đây tại khu chính phủ, nhân dân vùng giải phóng Quảng Trị đã có đặc sản của địa phương đưa đến tặng hai Thủ tướng và các vị khách; một số chiến lợi phầm có giá trị lịch sử cũng được cán bộ chiến sĩ quân giải phóng đưa đến làm quà tặng trong chuyến thăm hữu nghị lịch sử này của Thủ tướng Phidel castro và các vị khách Cuba.
Bắt đầu một buổi chiều, khi Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ và các vị trong CPCMLTCHMNVN vẫy tay chào từ giã và đưa tiễn thì thoáng một lúc, đoàn xe dừng lại đột ngột trên đường 9 giữa thị xã Đông Hà. Như một đòn bất ngờ đối với những tướng lĩnh bảo vệ, hai Thủ tướng cùng các vị khách Cuba dưới sự hướng dẫn của đồng chí Hồ Sĩ Thản - Bí thư Tỉnh ủy và các đồng chí Trần Phương Thạc – Chủ tịch ủy ban nhân dân cách mạng thị xã Đông Hà đã đi bộ gần hai cây số. Thủ tướng thú vị khi ghé qua lô cốt do thực dân Pháp xây dựng để án ngự đường 9 từ 1947 mà dưới chân lô cốt lúc nhúc các loại xe tăng thiết giáp còn mang nhãn hiệu Hoa kỳ trong cuộc xâm lược này của đế quốc Mỹ - đây là biểu tượng của nấm mồ chôn chung hai tên đế quốc xâm lược. Dáng phủ phục của phương tiện chiến tranh của Pháp – Mỹ, lại là biểu hiện chiến công oanh liệt của quân dân ta trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, Mỹ. Dọc đường qua thị xã, hai Thủ tướng đã tận thấy những nổ lực của cán bộ nhân dân vùng giải phóng Đông Hà trong khôi phục sản xuất, cải thiện đời sống và nhất là được chúng kiến những công trình đầy hứa hẹn trong cuộc chiến đấu còn tiếp diễn để hoàn thành sự nghiệp cách mạng vẻ vang mà tổ quốc đã giao phó cho nhân dân miền Nam nói chung, cho nhân dân vùng được giải phóng nói riêng của tỉnh Quảng Trị. Phidel đi, chúng tôi phải chạy mới kịp.
Từ giã quân dân thị xã Đông Hà, hai Thủ tướng và các vị khách đến thăm các anh hùng, chiến sĩ thi đua, dũng sĩ diệt Mỹ ngụy đã giải phóng Dốc Miếu.
Hai Thủ tướng và các vị khách quý đã tận thấy mọi ngõ ngách của dinh lũy cố thủ của cụm pháo quái ác mà bọn thực dân Pháp trước đây cũng như đế quốc Mỹ bây giờ coi đó là căn cứ bất khả xâm phạm, nhất là sau khi cứ điểm này nằm trên tuyến hàng rào điện tử MácNamara. Chiến công trên cao điểm Dốc Miếu là sức mạnh của chiến tranh nhân dân Việt
Những đoạn phim cuối cùng của tôi chụp ngày lịch sử này là cuộc tiễn biệt trên bờ nam sông Hiền lương cuối ngày 8.9.1973 Khi hai Thủ tướng và các vị khách quý lần lượt bắt tay, ôm hôn lưu luyến các vị tướng lĩnh và các đồng chí lãnh đạo địa phương Hai Thủ tướng với đồng chí Hồ Sĩ Thản, hai Thủ tướng với đồng chí Lê San; Hai Thủ tướng với đồng chí Lê Hành và đặc biệt là cuộc tiếp xúc thăm hỏi cuối cùng của hai Thủ tướng với các sĩ quan, chiến sĩ bảo vệ và một số bà con Gio Linh, Quảng Trị.
Một niềm vui đối với tôi, có thể nói là tự hào nữa khi xem báo Nhân dân mấy ngày sau đó được thấy tấm ảnh “Đảo Cồn Cỏ - Chiến hạm trên Thái Bình Dương” tôi chụp năm 1969 trong đợt công tác ở đảo đã trở thành quà tặng mà Đảng bộ nhân dân Vĩnh Linh đã trao Thủ tướng Phidel Castro.
Những gì tôi đã chụp là những gì tôi thấy và giờ đây trở thành những trang chữ của một ngày lịch sử đầy ấn tượng và rất sâu sắc trong cuộc đời nghề nghiệp của tôi.
Huế, tháng 11/1986
Hoàn chỉnh tại Đông Hà tháng 5/1996
S.S
