(Đọc tập truyện Người đi săn hoàng hôn của Nguyễn Văn Vinh -
Nhà xuất bản Thuận Hóa - Huế, 1995).
Tôi có cảm tình đặc biệt với tác phẩm Người đi săn hoàng hôn - tác phẩm đầu tay của Nguyễn Văn Vinh, khiến tôi không thể không nói những đồng cảm của mình. Mười một truyện ngắn trong tập chính là mười một mảnh vỡ của trái tim đau, của tấm lòng bao dung đôn hậu mà tác giả dành cho bạn đọc. Đó là sức hấp dẫn chính, giúp người đọc bất giác hiểu rằng trong cuộc sống bộn bề mâu thuẫn giữa hai bờ chân - ngụy; thiện - ác; yêu thương - giả trá... vẫn nổi lên tình người trong veo như nước mắt, có khả năng thanh lọc, tinh khiết hóa nỗi buồn bằng cách vỗ lên trái tim thổn thức của chính mình và nói rằng: Người ơi người ta yêu người biết mấy!
Trước bao nhiêu kiếm tìm về thi pháp của truyện ngắn đương đại với những thể nghiệm cả thành công lẫn thất bại, Nguyễn Văn Vinh đã mạnh dạn dấn thân vào nghiệp bút bằng vốn sống quanh mình, bằng sự vực dậy của kinh nghiệm sống qua chính bản thân anh. Vì vậy, nó chân thật đến tê buốt, thơ ngây đến ngỡ ngàng. Tự thân những mảng ký ức đau buồn ấy có khả năng kéo dài ra trong niềm vui của tha nhân những đồng vọng về một ước mơ nhân ái, một hạnh phúc ngọt ngào qua bao dở dang, bất trắc.
Toàn tập truyện, ở khía cạnh này hoặc góc độ khác đều là những mảnh đời , những tấm chân dung nhìn nghiêng của tác giả. Ở đó có bóng dáng của một người đàn bà đã thành ám ảnh, lúc ẩn lúc hiện. Và hình như người đàn bà ấy là kẻ phụ tình để đến một chốn giàu sang, đô hội nào đó, mặc trong căn nhà xiêu vẹo với 4 đứa con thơ dại đang sống trong tình yêu khắc khổ của một người bố bị phụ tình. Và lạ thay, ở họ không hề có tiếng trách móc, dẫu có lúc không tránh khỏi xót xa. Họ có lòng tốt "chi sơ" của bản chất người - một phép màu huyền nhiệm để thương yêu, tồn tại. Truyện Bớc son, Người cũ, Lộc đầu năm, Người đi săn Hoàng hôn, Chờ chút... chính là những nỗi buồn trong veo như thế.
Đồng hiện là bút pháp chủ yếu của Nguyễn Văn Vinh, đứng ở hiện tại, anh quay về quá khứ và lần lượt ôn từng sự kiện, từng kỷ niệm. Ngôi thứ nhất là bóng dáng của tác giả. Nhân vật tôi đóng vai người kể chuyện này không ngần ngại thổ lộ nỗi đời, nỗi mình lên trang viết. Có lúc sôi nổi đam mê, có lúc vụng về, dại ngộ của một chàng trai mới chớm vào yêu "chúng tôi tan trong nhau, tan trong cơn chuếnh choáng, rạo rực tuyệt vời. Tôi nhận lấy thơ ngây sau nửa lần nàng trao tay vụng dại" (Người cũ) để rồi trong hành trình dấn thân ấy, anh tiếp nhận những chuỗi bất hạnh. Bài học làm người từ những thất bại cá nhân đã giúp anh đứng dậy, vượt qua hoàn cảnh để tập làm người! - "Tôi chẳng cần đổi cái nghèo tôi đang gánh chịu. Tôi chỉ muốn tập làm người" bởi vì “tay trắng không thể trắng thêm" dù anh biết rằng "đời chỉ là cuộc chơi"... cuộc chơi trong cõi phù du này thôi" (Bớc son). Đó là khả năng sinh tồn bất cứ ai nếu họ còn muốn làm người tốt. Toàn tập truyện của Vinh đều toát lên mơ ước ấy một cách chân thật giản dị mà tê buốt, đằm sâu. Cái tình của tác giả trải ra trên trang viết bằng giọng nhẹ nhàng thủ thỉ tâm tình, ít hằn học, quát tháo. Nếu có, thì bên sau vẫn là lòng tốt nhẫn nhục, em chịu thứ tha, bởi đời còn nhiều việc cấp bách hơn cần báo động. Hàm nghĩa này bàng bạc trong Chị em sinh đôi, Nhỏ ơi, Mối tình đầu, đặc biệt trong chùm truyện rất ngắn... “Cuộc đời chỉ mua và bán, bán và mua. Vì sự sinh tồn người ta bán cả niềm tin. Huống chi em chỉ bán có nhân phẩm" (Bớc son). Ấy là lời của một cô gái “giang hồ" nhưng thừa lòng tự trọng và ước nguyện làm người lương thiện, đang tìm cách thoát khỏi hoàn cảnh. Chất mỉa mai trong truyện Nguyễn Văn Vinh thường đặt trong sự đối lập giữa hiện thực và ước mơ ấy. Vì vậy, nó cũng mang bóng dáng ngụ ngôn. Câu chuyện về người bố và người mẹ vô trách nhiệm được đặt bên cạnh lòng tốt bao la của một cô giáo mà nhân chứng là Duyên đứa con gái nhỏ khổ đau. Cái chết của cô giáo đã đánh thức ở Duyên - trong hoàng hôn đẫm màu suy tư - một khát vọng được tiếp nối sự nghiệp cao cả của người đã khuất. Và thực tế Duyên đã thành cô giáo dạy giỏi được trò yêu bạn quý tự nguyện ở lại phục vụ ở một vùng nông thôn heo hút để được gần ngôi mộ của cô giáo kính yêu.
Chất ngụ ngôn bàng bạc trong các truyện Lộc đầu năm, Đổ mẻ chai, Tráo ông địa và chùm truyện rất ngắn, ở đó sự chát chua, xao xác của thời thờ ơ, lãnh cảm của người đời hiện lên sao mà đáng trách, có lúc lại đáng thương? Truyện Đổ mẻ chai không phải là truyện hay, trái lại rất thường nhưng vẫn toát lên mơ ước có thực của cuộc sống; đồng thời, tác giả đã động vào những nguyên tắc đạo đức sơ đẳng mà con người trong xã hội kim tiền thường lãng quên để cuối cùng nhận lấy sự tủi hổ. Đọc những truyện này, tôi trộm nghĩ, tác giả phải là người gặp nhiều buồn đau nên muốn đánh thức những gì tốt đẹp trong mỗi con người đừng để nó tiêu tan nguội lạnh một cách khẩn thiết như thế!
Những truyện mini của Vinh có tìm tòi, nhưng rất tiếc trong tập này còn quá ít, chưa đủ để nổi lên một nét gì gọi là riêng của anh, nhưng quả là cảm riêng, ngắn mà nói được những trạng thái bấp bênh, chao đảo của trạng thái nhân tình, của thói đời tệ bạc.
Cốt truyện của Nguyễn Văn Vinh đơn giản, nhưng không phải không có những xung đột, tình tiết bất ngờ. Tôi không biết nên coi đây là chỗ mạnh hay chỗ yếu, bởi vì với tư duy truyện ngắn hiện nay, những vấn đề đang là trăn trở của các nhà văn . Ở Nguyễn Văn Vinh cũng không ngoài tình trạng ấy. Và dĩ nhiên anh cũng trả giá bằng trang viết của mình, tính triết lý không phải là bình diện hàng đầu của truyện. Nó chỉ là mạch ngầm, người đọc tự liên hệ tìm ra. Anh không thích triết lý. Tự thân cốt truyện và anh tin, xung đột sẽ tạo ra tính triết lý và quan niệm sống. Ví như khi anh nói về thời gian trong truyện “Nhỏ ơi" . Anh có cách nói không mới nhưng là sự trăn trở có cơ sở: “Thời gian là của cải trời cho, mỗi người sử dụng quỹ tiết kiệm ấy để vun đắp đời mình hay để đốt cháy đời mình xuống vực sâu tăm tối. Thời gian cũng là những dòng sông đều chạy, điểm hội tụ là biển vinh quang hay biển đầy giông bão tan tác cõi người".
Tập truyện còn xen những truyện thường, đơn giản bên cạnh những truyện hay, khá. Những truyện mang dáng vẻ hiện đại (Mối tình đầu) đang rất hiếm trong tập. Có lẽ, tác giá muốn ghi dấu một giai đoạn sáng tác từ lúc đầu cầm bút đến những năm gần đây để qua đó, độc giả thấy được những non yếu lẫn cố gắng của mình chăng? Nhưng dù gì, tập luyện đầu tay của Nguyễn Văn Vinh không thể không ghi nhận. Chỉ riêng tiêu đề Người đi săn hoàng hôn của anh cũng là ý ngầm vừa khiêm tốn vừa quyết tâm, mơ ước của anh. Theo tôi nghĩ, Người đi săn hoàng hôn cũng chính là người đi săn những nỗi buồn, niềm vui có thật nhưng còn lẫn khuất của cuộc sống đời thường - để may thay - qua đó, làm hiện lên những nỗi đau xúc động lòng người. Và chính Vinh, qua đó, cũng không thiệt thòi. Những tiềm năng và nhiệt tình sáng tác được kích thích tối đa. Với ý nghĩ đó, tôi hy vọng sự vượt trội về mọi mặt ở Nguyễn Văn Vinh trong những tác phẩm tiếp theo. Niềm tin ấy có cơ sở từ Người đi săn hoàng hôn mà Nhà xuất bản Thuận Hóa đã sớm phát hiện và ưu ái ấn hành không theo "cơ chế thị trường đối với một cây bút trẻ Thừa Thiên - Huế - một việc làm đáng trân trọng và có ý nghĩa.
H.T.H.
