Tập thơ này chúng tôi chọn mười tác giả trẻ. Trẻ ở đây là trẻ cả về nghề, trẻ cả về tuổi. Sở dĩ phải đặt ra cái giới hạn gồm hai yếu tố “phi văn học”ấy bởi nếu chỉ cần tách riêng ra một yếu tố thì đã lại có khoảng mười tác giả khác từng đúng như vậy. Vả lại, nghệ thuật nói chung, thi ca nói riêng khó mà cân đong đo đếm chất lượng, tài năng. Chúng tôi buộc phải dùng cái giới hạn dễ dàng nhất là tuổi tác để khoanh lại một phạm vi tuyển tập, nếu không vậy, ở đất Quảng Trị này khó ra nổi một tuyển thơ thỏa được với mọi người.
Chỉ tính riêng trong ba năm lập lại tỉnh Quảng Trị, chúng ta đã có tập thơ của Lê Bá Tạo, Nguyễn Xuân Sang, Trần Xuân An, Nguyễn Văn Dùng, Nguyễn Tiến Đạt và của Phan Văn Quang…Trên báo chí trung ương và địa phương vẫn thường nhật bắt gặp thơ của Cao Hạnh, Nguyễn Quang, Lê Thị Lài…vân vân nữa. Là tôi muốn kể đến tên tuổi những tác giả không có tên tuổi trong tập thơ trẻ này.
Lại nói thêm về thơ trẻ. Hiểu thế nào cho đúng đây. Có nên ví von như thế này chăng, thơ các bạn trẻ ở tập thơ này trẻ lắm. Trẻ như tỉnh Quảng Trị vừa mới lập lại ba năm. Nhưng mà thăm thẳm một trời đất Việt Thường, một thời văn hóa Chăm, một thời Bình Trị Thiên khói lửa, một thời chia cắt Bắc –
Thế nên bạn Nguyễn Tiến Đạt mới 28 tuổi thốt:
Vô vi thì buồn,… viết thì sợ…
Trời rộng đành nâng chén ngang mày.
Và lại thế này nữa:
Em là nơi tôi gửi tấm thân nhỏ mọn
Trước khi về lạy mẹ giữa đồi hoang
Nguyễn Thị Thu trẻ hơn, 24 tuổi, tính tình lại thỏn thẻn, nhu mì, suốt ngày chỉ cười không nói. Nhưng khi cần thì Thu đã nói:
Bỗng sợ mai kia nằm xuống
Đìu hiu nắm đất nghĩa trang
Ngọt nhạt muôn lời tống tiễn
Biết đâu thật giả trần gian.
Phải chăng cái sợ của Nguyễn Tiến Đạt cũng vậy?
Thơ trẻ có quá già lắm không. Có già, tôi nghĩ vậy nhưng là cái già sắc đỏ đất bazan, cái già mới khám phá ra thành cái trẻ.
Dĩ nhiên, xứ sở này không chỉ có sắc trắng bời bời của cát, cái sắc đỏ thẩm bầm của đất bazan. Đất này là xứ sở của màu xanh. Tế Hanh đã từng viết: Trời vẫn xanh một màu xanh Quảng Trị. Nhưng thi sĩ ơi màu xanh của Quảng Trị bây giờ khác lắm.
Bờ tường thiếu dây trầu cay
Thừa muôn ngàn sợi cỏ may cuối vườn…
(Lê Đức Dục)
Hiếm hoi là vậy cho nên dù khát khao lắm chùm trái ngọt Lê Nguyên Hồng vẫn khấn thầm:
Bạn vào phố thị người đông
Tôi về đồng đất cấy trồng niềm yêu
Thơ mang thời vụ ít nhiều
Nên chi dân dã bám theo kiếp người.
Thuở kháng chiến chống Pháp có một bài hát tả về người mẹ Gio Linh, người mẹ Quảng Trị cuốc đất trồng khoai, nuôi con đanh giặc đêm ngày, rồi đến khi nghe tin giặc giết chết con, trong đêm mẹ đã “ôm khăn đi lấy đầu”… Bây giờ đây, trên đất Quảng Trị này còn bà mẹ của bảy con cháu liệt sĩ, hàng ngàn mẹ liệt sĩ khác vẫn đang im lặng cuốc đất trồng khoai…Có cái im lặng nào đáng sợ hơn, khốc liệt hơn và cũng thăm thẳm hơn bóng mẹ trong đêm ôm khăn đi lấy đầu con về…
Bỗng nghĩ về hương hồn hàng vạn liệt sĩ nơi đây…Bỗng nhớ đến Nguyễn Minh Châu, Xuân Quỳnh, Chu Nghi, Đào Hồng Cẩm với những câu thơ, trang viết bồi hồi trong cát trắng gió Lào…
Bỗng nghĩ đến…và bỗng thấy bần thần... Những trang viết hôm nay không viết thì nặng nợ, viết ra liệu xứng với mấy anh linh thời xưa. Chẳng lẽ lại như bạn Tiến Đạt: “Vô vi thì buồn, viết thì sợ/ trời rộng đành nâng chén ngang mày”
Thế nên, tuyển thơ trẻ này trình ra phải phấp phỏng lo âu và nghẹn ngào mừng tủi như giọt hoa xương rồng vắt tận lòng sâu cát bạc mà sinh hạ chút xanh. Mong bạn bè gần xa đón nhận.
X.Đ.
