“Dẫu là Chúa cũng sinh từ ruột máu,
Ta đẻ ra đời, sao khỏi những cơn đau?...”
Nhà thơ Chế Lan Viên, người con của quê hương Quảng Trị đã thổn thức như vậy khi viết trong bài “Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng?”.
Quảng Trị cũng là một đứa con trên hình hài đất nước nên làm sao tránh khỏi những cơn đau? Và đất Quảng Trị có một thời là cơn đau dài, một vết thương cắt chia trên hình hài Tổ quốc.
Trước khi đến với một thành phố trẻ Đông Hà vạm vỡ tinh khôi hôm nay, nếu từ phía Bắc vào bạn sẽ qua sông Bến Hải - cầu Hiền Lương, hai mươi năm dằng dặc “Cách nhau chỉ một mái chèo / Mà đi trăm núi vạn đèo đến đây”, hai mươi năm phải bao nhiêu máu xương để đất nước đi qua dòng sông rộng chưa đầy trăm mét.
Nếu đi từ phía Nam ra, bạn sẽ qua Thành Cổ Quảng Trị, có bút mực nào nói hết 81 ngày đêm của mùa hè đỏ lửa năm 1972, hàng vạn người lính trẻ đã nằm lại đây, những chàng trai “mãi mãi tuổi 20” còn in bóng trên những dòng nhật ký của liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc.
Và đi qua Quảng Trị trên con đường thiên lý Bắc - Nam bạn sẽ thấy gì? Bời bời cát trắng mênh mang, rợn ngợp những nấm mồ nghĩa trang liệt sĩ. Chẳng có nơi đâu trên đất nước này giá của đất được trả bằng nhiều máu như Quảng Trị!
Vì sao Quảng Trị?
Những túp lều tranh xạc xài mưa nắng, những mẹ nghèo hiền hậu quấn khăn xanh còng lưng ruộng sớm đồng chiều đã thấm trong câu hát của Phạm Duy: “Mẹ già cuốc đất trồng khoai / Nuôi con đánh giặc đêm ngày / Cho dù áo rách sờn vai / Cơm ăn bát vơi bát đầy”.
Vì sao Quảng Trị?
Khi ngọn gió hòa bình đã thổi, những đồng khô cỏ cháy hóa ruộng nương, vẫn còn trong đất những bom mìn hậu chiến, những phận người tan thịt nát xương. Máu ngày chiến tranh, máu buổi hòa bình. Giá của bình yên vẫn là giá máu.
Tôi sẽ không khuyên bạn về Quảng Trị nếu bạn muốn tìm ở đây những danh lam thắng cảnh.
Quảng Trị không có những nước non diễm tuyệt để bạn “Tay cầm bầu rượu nắm nem / Mải vui quên hết lời em dặn dò” như những miền quê xứ Bắc.
Quảng Trị không có kinh thành lộng lẫy vàng son, có tóc thề áo tím qua cầu Trường Tiền như xứ Huế mộng mơ vây phủ với đền đài lăng tẩm.
Quảng Trị không có đồng xanh cò bay thẳng cánh, bốn mùa trĩu ngọt trái cây, phù sa mùa màng phong nẫm gạo trắng nước trong như miền Tây Nam Bộ.
Quảng Trị có gì cho bạn đến và mang theo?
Bạn sẽ đi tới những chân trời, nhưng đừng quên con đường sau lưng bạn!
Quảng Trị - nơi cất giữ cho đất nước này những tháng năm bi tráng. Và Quảng Trị đã cùng với thời gian băng bó những chân trời thương tích.
Hãy nghe tiếng chuông ngân nơi xứ đạo La Vang. Hay tiếng chuông nơi chùa Sắc Tứ - một trong những ngôi chùa đầu tiên của xứ Đàng Trong. Và tiếng chuông hôm nay đang vang lên dưới bầu trời Thành Cổ, bên tượng đài đầu cầu Thạch Hãn… mà thổn thức cùng câu thơ người cựu binh Quảng Trị: “Đò xuôi Thạch Hãn xin chèo nhẹ / Đáy sông còn đó bạn tôi nằm / Có tuổi hai mươi thành sóng nước / Vỗ yên bờ bãi mãi ngàn năm”.
Hãy cùng tôi xuống lòng sâu địa đạo Vịnh Mốc bên bờ sóng Cửa Tùng, để tin rằng sự bất tử là có thật, huyền thoại về con người đã sinh tồn giản dị giữa đạn bom cũng là điều có thật.
Địa đạo Vịnh Mốc - Ảnh: Trà Thiết
Hãy nhìn những vỏ bom mảnh đạn chứng tích của ngày hôm qua để biết rằng Quảng Trị đã đi qua những tháng năm như thế, có một thời “Quảng Trị vì cả nước và cả nước vì Quảng Trị.”
Có khi nào bạn nghĩ, đi qua cuộc chiến tranh đằng đẵng thế, bao nhiêu liệt sĩ nằm khắp bìa rừng góc bể trên đất nước này đã không chọn chốn nào mà lại muốn quy tụ về đây, lẫm liệt như một câu thơ: “Cả những liệt sĩ Trường Sơn / cũng chọn nơi này làm đất sống”!
Như trong một gia đình có những đứa con giỏi giang tài năng biết bay xa đến những chân trời. Nhưng nếp nhà ấy luôn luôn có một đứa con khó nghèo mà đôn hậu, nhọc nhằn mà hiếu thảo sẽ sống dưới mái gianh nghèo chăm lo vùa hương bát nước, biết khói nhang sóc vọng cho hương hồn người đã khuất.
Quảng Trị, trong chừng mực nào đó cũng là đứa con khó nghèo mà đôn hậu ấy, gìn giữ trông nom hương khói cho hàng vạn linh hồn người lính - những đứa con của người Mẹ Việt đã nằm lại dọc hành trình vệ quốc.
Nếu cần một chuyến du ngoạn, tôi sẽ không khuyên bạn về Quảng Trị!
