|
Đ |
ó là tên một bài hát về khát vọng thống nhất non sông của nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ được nữ danh ca lấy đặt cho hồi ký nghệ thuật của mình. Vâng! Đời ca sĩ của bà gắn với ca khúc ấy. Bài hát chính là tâm trạng của bà, là tâm hồn bà gửi về miền Nam yêu thương, nơi có mối tình đầu xa cách...
Mở đầu tập hồi ký nghệ thuật của mình, bà đã dành những dòng đầy tâm huyết với cách mạng và với cuộc đời: “Tham gia hai cuộc kháng chiến cứu nước vĩ đại, góp phần vào công cuộc thống nhất và xây dựng Tổ quốc Việt Nam, lại thuộc lớp ca sĩ đầu tiên của nền âm nhạc xã hội chủ nghĩa, nhiều người động viên tôi viết hồi ký. Từ một nữ sinh Đồng Khánh Huế, mười bốn tuổi thoát ly gia đình theo cách mạng, không tránh được những bỡ ngỡ non nớt ban đầu, nhưng luôn nỗ lực vươn lên hoàn thiện mình trở nên tiến bộ hữu ích cho đời, nên dù ở tuổi bảy lăm, sức lực và tài năng hạn chế, tôi vẫn cố viết, chủ yếu cho thân nhân hiểu thêm con người trong một giai đoạn lịch sử vinh quang. Đặc biệt là tôi muốn gửi vào đây những dòng tự sự của một nghệ sĩ suốt đời hiến dâng cho nghệ thuật, mang tiếng hát phục vụ nhân dân...”.
Với năm chục trang hồi ký, tuy ít ỏi nhưng người nữ danh ca đã gói gắm trọn tấm lòng mình trong đó, từ tình cảm cách mạng trong sáng ngày còn là nữ sinh Đồng Khánh, đến tình yêu Tổ quốc, quê hương, tình cảm với người cha - một doanh gia yêu nước, rồi với mạ, với những kỷ niệm đẹp thời làm điệp viên thành Huế và tuổi hai mươi tươi đẹp nhưng khổ đau. Có lẽ bà đã cố tình không khơi gợi nhiều về mối tình đầu mà bởi hoàn cảnh và thời gian cùng không gian xa cách làm cho ngang trái, nhưng chỉ ba trang sách, cùng với bản nhạc “Xuân chết trong lòng tôi” của người tình Hoàng Thi Thơ viết tặng cô nữ sinh Huỳnh Thúc Kháng Trương Thị Tân Nhân - tưởng rằng đã hy sinh khi chạy giặc tại miền Tây xứ Nghệ mà viết tặng với tất cả niềm đau. Bà viết: “Tiếng đồn ra trường Huỳnh Thúc Kháng là Tân Nhân bị chết trong trận càn. Một anh bạn học cùng quê - nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ đã “truy điệu“ tôi bằng bài hát “Xuân chết trong lòng tôi”. Cả trường đã hát, đã khóc, đã xót thương tôi ra đi quá trẻ...
Xuân ơi xuân
Chim xa đàn
Xuân ơi xuân
Ngờ đâu xuân chết trong lòng tôi
Trong tiếng đàn...
Nhưng tôi đâu đã chết. Trên chuyến đò dọc Châu Phong - Bạch Ngọc, một bạn gái lớp dưới đã hát “Xuân chết trong lòng tôi” cho tôi nghe với lời bình: Phải có một tình yêu sâu sắc lắm, anh ấy mới như điên như dại khi hay tin chị chết, đã lang thang cầm roi quất ngang quất dọc trên các nẻo đường Bạc Ngọc mà khóc và viết lên bài ca ấy”. Với nỗi xúc động thơ trẻ chứa chan, tôi thầm nghĩ biết mình chết rồi mà vẫn yêu thương tiếc nuối. Phải chăng đó là tình yêu chân thật?”. Xót xa thay đó là một mối tình bất hạnh.Trong chuyến xe về thăm nhà vùng tạm chiếm, anh bị kẹt và từ đó chúng tôi mãi mãi cách chia. Cháu Hoài là kết quả của mối tình mà chúng tôi tưởng rằng rất đẹp đẽ ấy, hơn nửa cuộc đời mới biết mặt cha và bao năm sống trên đất Bắc, phải mang trong lý lịch của mình là con của một nhạc sĩ ngụy...”. Viết chỉ thế thôi, nhưng tôi biết bà đã phải dồn nén cảm xúc bao nhiêu năm, bà gánh chịu bi kịch khi đất nước bị phân chia hai miền Nam - Bắc. Họ đã chôn chặt tình cảm ấy trong tim để đi tiếp con đường của mỗi người cho đến ngày tóc bạc da mồi...
Phần cho người chồng - nhà báo, nhà văn Lê Khánh Căn - bà đã dành cho ông tình cảm sâu nặng và nồng ấm nhất... Phần “Nhật ký đời diễn viên” lắm những vui buồn nghề nghiệp lẫn vinh quang. Đặc biệt cảm động là phần bà dành kể chuyện gặp Bác Hồ với tất cả niềm trìu mến như với một người Cha. Rồi chuyện hát “Xa khơi” như một định mệnh mang tên nghệ sĩ..."Thật thú vị vì biển là quê tôi. Đứng bên bờ Bắc nhìn về bờ Nam còn thấy ngọn thông làng Mai Xá của tôi. Nơi ấy có nhà tôi, bà con ruột thịt của tôi đã mười lăm năm xa cách, nhớ thương... Xót xa thay trong buổi chiều êm ả ấy, “Con chuồn con nục còn gọi bạn đường khơi” thì còn biết bao trái tim khao khát yên vui hạnh phúc trên đất nước Việt Nam phải xa cách chia ly..."Biển dập dìu, biển chung tình, biển nói lên lời thương nhớ biển ơi...”. Tim tôi thổn thức, tiếng hát tôi vút lên với sự dạt dào của tâm hồn, tình thương nhớ nhiều năm tích tụ và cả sức mạnh của tuổi thanh xuân...”. Viết vậy có lẽ là bà đã khéo giấu cảm xúc của mình. Bởi tôi biết những năm tháng hát trên Đài tiếng nói Việt Nam, gửi tấm lòng về Nam ấy, bà đã hát không chỉ với tiếng hát của một người nữ danh ca mà còn hát với tất cả sự nhớ thương của những người tình xa cách... Chính điều đó đã làm cho giọng hát Tân Nhân với “Câu hò bền bờ Hiền Lương” và “Xa khơi” gây xúc động mạnh đến như vậy.
Bất ngờ với thơ Tân Nhân: Nắng và đời
Từng chơi với Lê Khánh Hoài còn có tên Châu La Việt, Triệu Phong, người con cả của bà với nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ rất lâu mà đâu có nghe anh nói gì về những bài thơ như rứt ruột của bà. Bây giờ đây gần trăm trang thơ của bà trong tập làm tôi bất ngờ. Một giọng thơ nữ thiết tha mộc mạc nhưng chân thành. Bà đã ngầm gửi vào thơ những gì thẳm sâu nhất về cuộc đời, về chuyện đời mình. Những câu thơ viết về tình cảm với người bên kia giới tuyến, những câu thơ viết tặng gia đình, bạn bè, quê hương thật xúc động:
Sao nhớ ai mà đêm đêm thao thức
Gió nhớ ai mà rong ruổi kiếm tìm
Sóng nhớ bờ dào dạt triền miên
Người nhớ người lòng khắc khoải không yên
(Nhớ)
Đôi khi là một triết lý nhân sinh thăm thẳm:
Xoay tít vòng quanh ván nhảy đời
Thiệt hơn khôn dại đà một kiếp
Cát bụi rồi về cát bụi thôi...
(Ván nhảy đời)
Thơ của người nữ danh ca hồn nhiên, nhân hậu tựa tâm hồn bà, nhưng có nỗi gì da diết, có cả nỗi đau và niềm hạnh phúc, bởi số phận bà gắn với số phận đất nước một thời như vậy...
Phần 3 cuốn sách dành để in các bài viết về chân dung người nữ danh ca trên các báo từ khi bà còn tại thế đến sau khi bà qua đời...Rất nhiều trang viết xúc động về cuộc đời và sự nghiệp của bà, những đóng góp của bà cho âm nhạc, cho cách mạng và đất nước nói chung.
Và lời cuối cho một cuộc tình
Một bất ngờ khác, dù ít nhắc đến mối tình đầu đau khổ nhưng bất ngờ phần cuối cuốn sách bà dành cho nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ một nghĩa cử đầy ân tình. Lời cuối ấy chính là “Đơn đề nghị” của bà gửi Bộ Văn hóa Thông tin đề ngày 2/1/2007, trước lúc bà đi xa vào cõi “Xa khơi”. Lá đơn viết: “Nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ từng là một người đồng chí, đồng đội của tôi trong kháng chiến chống Pháp. Sau đó vì hoàn cảnh riêng, nhạc sĩ về quê hương rồi vào Sài Gòn làm một nhạc sĩ tự do...
Trong sáng tác âm nhạc dù trong môi trường nào, những sáng tác của nhạc sĩ cũng đều mang âm hưởng dân ca, đậm màu sắc dân gian, nội dung ngợi ca tình yêu đất nước quê hương. Chính vì những điều này, nhiều bài hát của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ được đông đảo công chúng yêu mến truyền tụng.
Với tôi nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ là mối tình đầu. Dù trong hoàn cảnh nào tôi cũng thấy mình có trách nhiệm với tình cảm này. Đặc biệt trên cương vị là một ca sĩ, tôi luôn trân trọng các tác phẩm âm nhạc hay và đẹp, ngợi ca quê hương đất nước, trong đó có một số tác phẩm của anh... Với tôi giờ đây đã gần đất xa trời, còn điều gì chưa yên thì đấy là những tác phẩm của tình yêu đầu của mình chưa được phép sử dụng rộng rãi...”.
Giờ đây người nữ danh ca ấy về “Xa khơi” đã năm năm. Lời cuối cùng cho ông, một đề nghị chính đáng của bà đã được cơ quan chức năng xem xét, chấp nhận. Ngay sau khi bà mất, từ năm 2008, nhiều ca khúc vượt thời gian của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ đã được cấp phép phổ biến và biểu diễn tại Việt Nam...
T.L
_________
* Hồi ký nghệ thuật của một nữ ca sĩ – Nxb Lao Động 2013.
