Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Trị 29/03/2024 Danh sách tạp chí Hotline: 02333 852 458 Đặt báo Giới thiệu tạp chí

Tìm kiếm trên website chúng tôi

X

Trịnh Công Sơn: Nhìn không thấu đáy

Trong khoảng 1/3 thời gian cuối cùng của thế kỷ XX và cho đến hôm nay, Trịnh Công Sơn (28/2/1939 - 01/4/2001) vẫn là hiện tượng văn hóa đặc biệt, một kỳ tài âm nhạc, một người khổng lồ trong nghệ thuật Việt Nam và thế giới hiện đại.

Đã tốn rất nhiều giấy mực để giải mã người nhạc sĩ nhưng khó thể có những trang viết được gọi là sau cùng, và có lẽ không cần phải thế như khi ta nhìn vào kính vạn hoa. Ca khúc của ông, vì vậy,  như những vòng sóng lan tỏa, nhiều khi đến vô cùng. Mặc dù Trịnh Công Sơn sống có vẻ không mấy phức tạp, nhiều ca khúc của ông cũng thấy giản đơn nhưng đó là sự giản đơn tinh lọc của một bậc thầy giác ngộ nên chuyện cảm được mà không nói hết được, nằm giữa sự khả giải và bất khả giải kể cũng bình thường.

Biểu tượng tôn vinh  cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn  trên Google Doodles

Biểu tượng tôn vinh cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn trên Google Doodles

Cũng như nhiều nghệ sĩ lớn thực sự, Trịnh Công Sơn thường vượt ra ngoài những niêm luật xã hội vốn gò bó và đầy định kiến một cách “hồn nhiên nhi nhiên”. Ông là một nghệ sĩ dù thiên tài nhưng có vẻ ngơ ngác đi giữa dòng đời xô đẩy, tràn ngập thị phi. Hãy để cho ông được chính là mình như bản thể vốn có của một người bình thường: cũng dại dột, cả tin; cũng nghi ngờ, ngộ nhận; cũng vấp váp, xót xa; cũng đau đáu tin yêu rồi bàng hoàng tuyệt vọng; cũng mâu thuẫn ngập tràn, và nhiều khi cũng có thể tầm thường như một con người bằng xương bằng thịt, chứ không phải là một thần tượng hoàn mỹ không tì vết, được trang trí phấn son lộng lẫy trên bàn thờ mà xa lạ với nhân gian.

Trịnh Công Sơn là nghệ sĩ hiếm hoi của thế giới khi thổi hồn vía tinh hoa tư tưởng, triết lý, tôn giáo vào ca khúc bằng một cảm xúc chân thành, da diết. Mỗi bài hát của ông đều như mang sinh khí của một con người, hay ít ra cũng là phập phồng da thịt của một linh hồn sống đang cựa quậy vui buồn,  muốn nương tựa hồng trần không nỡ chia tay. Nó vừa như cổ tích lại vừa là câu chuyện hôm nay, thậm chí thế sự đến từng hơi thở. Đó quả thật là một kỳ công hy hữu.

Để người đọc dễ nhận diện sáng tác của ông, chúng tôi cũng xin mạn phép cố gắng phân lập nên một số nội dung và sắc thái biểu hiện có tính chất tương đối riêng khi muốn khám phá thế giới nghệ thuật Trịnh Công Sơn, dù các tác phẩm thành công của ông vẫn luôn lan tỏa, vươn đến sự giao thoa và đa thanh, đa nghĩa.

Khát vọng thái hòa

Khát vọng hòa bình, thèm một cuộc đời an lành, sống tử tế với nhau... vốn là tâm nguyện của loài người lương thiện, và đó càng là ý tưởng của các văn nghệ sĩ khi hướng thượng, không riêng gì với Trịnh Công Sơn. Nhưng ước mơ này ở ông luôn mãnh liệt, xuyên suốt và thôi thúc không ngừng, nhất là trong thời điểm khi nước non chia cắt, chinh chiến triền miên.

Ca khúc Da Vàng, một sáng tạo có một không hai, ít ra là ở Việt Nam ra đời trong bối cảnh đó như một tiếng nói cất lên từ trong lòng người con Lạc cháu Hồng, thấy vừa quen vừa lạ, vừa thân thuộc đến nao lòng nao dạ, lại vừa xa cách đến rùng rợn, bi ai. Với chiến tranh, dù là ở phía tự vệ chính nghĩa cũng không tránh khỏi những hy sinh, mất mát và đồng loại, đồng bào dù không muốn cũng phải gánh chịu. 

Trịnh Công Sơn không thi vị hóa đời lính chiến, không ôn nghèo, kể khổ theo kiểu thông thường, không nói đến sự sinh tử cá nhân của một đôi người, mà đó là kinh nhật tụng, “chuông nguyện hồn ai” cho cả nòi giống Lạc Hồng. Nhạc sĩ đã sáng tác nên những ca khúc hò đưa linh tập thể, dù có khi nói về cái chết sinh học của một cá nhân hoặc không hẳn thế. Gia tài của mẹ, Hát trên những xác người, Cho một người nằm xuống, Đại bác ru đêm, Ca dao Mẹ... là kinh cầu hồn bằng âm thanh. Đôi khi chiến tranh không giết chết ai cả như trong Người mẹ Ô Lý nhưng nó vẫn khiến cho người mẹ mất nhà và trái bí cút côi. Và cho dù không mang thương tích trên da thịt người thì con dân Việt qua chiến tranh cũng phải hứng chịu những chấn thương tinh thần không dễ thuốc thang. 

Nhạc Trịnh đốt lên ngọn đuốc hòa bình, tạo nên dòng sông cuộn sóng trong hàng loạt ca khúc phản chiến, luôn khước từ bạo lực làm tha hóa con người. Nhưng đau đáu của ông rất nhiều khi thể hiện độc đáo không giống ai khi dường như “thi vị hóa chiến tranh” để tố cáo chiến tranh gấp bội: Đại bác ru đêm, Hát trên những xác người... Thậm chí đưa nhân vật trữ tình trong âm nhạc vào tình thế tới hạn và đầy ắp nghịch lý, nghịch cảnh: Mẹ vỗ tay reo mừng chiến tranh, chị vỗ tay hoan hô hòa bình... để phơi bày những nỗi éo le thế sự, những trái khoáy binh đao.

Hòa bình và yêu thương đồng loại là thông điệp ruột gan của người nhạc sĩ khi ông luôn mong mỏi Nối vòng tay lớn. Nhìn kỹ lại ca khúc của Trịnh đẹp trong mơ ước bằng an và hợp quần mang theo ít nhiều ảo ảnh thiện lành. Ca khúc Trịnh luôn mang một tâm thế hướng đến thái hòa và ông đã dựng nên trong âm nhạc một triết mỹ an bình lồng lộng.

Thăng hoa tôn giáo

Có thể nói do ảnh hưởng các tư tưởng triết học và tôn giáo nên ca khúc của ông thường như một hồi chuông vọng lại những trầm tư của một kiếp người. Dễ thấy ảnh hưởng của thiền, của Phật giáo từ những nhan đề bài hát có vẻ hiển ngôn như: Đóa hoa vô thường, hay Thiên chúa giáo như Cát bụi, Phúc âm buồn, Dấu chân Địa Đàng... hoặc đôi khi là những câu hát: Chúa đã bỏ loài người, Phật đã bỏ loài người, này em xin cứu một người... (Này em có nhớ).

Khi thưởng thức Đóa hoa vô thường người nghe đã lạc vào một cảnh giới khác của thiền tông, đã chứng ngộ một công án thiền trong âm nhạc, rũ bỏ bớt những bụi bặm sân si và cả những món nợ ưu phiền trần thế. Còn khi cất lên Phúc âm buồn (đã Phúc âm là vui nhưng lại kết hợp với buồn, rất nghịch lý) là chấm - hạt - bụi - người vào Kinh Thánh để trị vì một mình trong vương quốc lưu đày chờ đợi điềm lành vẫy gọi. Tôn giáo với Trịnh đã cấp giấy thông hành cho tâm hồn để mỗi người được sống thêm một kiếp thứ hai, thăng hoa cõi khác, để thấu tỏ nhiều hơn không chỉ một cuộc đời. Tôn giáo, vì vậy hiện lên như một bầu bạn, xoa dịu những nỗi đau và sẵn lòng trao tặng cho nhân gian đức tin cứu rỗi.

Chương trình nghệ thuật Hãy yêu nhau đi - 20 năm nhớ Trịnh Công Sơn  tổ chức tại Quảng Trị, tháng 4/2021

Chương trình nghệ thuật Hãy yêu nhau đi - 20 năm nhớ Trịnh Công Sơn tổ chức tại Quảng Trị, tháng 4/2021

Ám ảnh hiện sinh

Có thể nói không ngoa rằng, toàn bộ ca khúc Trịnh Công Sơn chất chứa hiện sinh. Và ở những phạm trù cơ bản như: nỗi buồn, nỗi cô đơn, cái chết, sự chờ đợi... thì dễ thấy có sự giao thoa giữa các tư tưởng tôn giáo với chủ nghĩa hiện sinh trong nhiều bài hát, chẳng hạn như Cát bụi, Ở trọ, Ngẫu nhiên, Dấu chân Địa Đàng, Phúc âm buồn, Tiến thoái lưỡng nan...

 Với Trịnh, nỗi buồn và những âu lo, trăn trở hiện sinh là bản thể thứ hai của con người, không thể lánh xa, không thể chối từ, đó phải là một hành trang tinh thần chung thủy, thậm chí là không đầu, không cuối: Tin buồn từ ngày mẹ cho mang nặng kiếp người (Gọi tên bốn mùa). Vì là thuộc tính con người nên không thể khác: Ôi, cát bụi mệt nhoài, vết mực nào xóa bỏ không hay (Cát bụi); Tôi nay ở trọ trần gian, trăm năm về chốn xa xăm cuối trời... (Ở trọ). Và ngay nỗi chờ khắc khoải trong chiến chinh cũng là tiếng thở dài hiện sinh không dứt: Nơi đây tôi chờ, nơi kia anh chờ, trong căn nhà nhỏ mẹ cũng ngồi chờ. Anh lính ngồi chờ, bên đồi hoang vu, người tù ngồi chờ bóng tối mịt mùng. Chờ đã bao năm, chờ đã bao năm, chờ đã bao năm... (Chờ nhìn quê hương sáng chói). Hoặc là: Tiến thoái lưỡng nan, đi về lận đận... (Tiến thoái lưỡng nan)...

Trịnh từng nói: “Về bản chất, tôi là người bi quan” để đưa tang những sự vui hời hợt, để nối lòng mình với những đoạn trường thế sự cùng anh em bốn phương, tám cõi. Nỗi buồn chính đáng cần phải được vinh danh đúng nghĩa như là một phẩm giá con người, một năng lực nhân tính trong sáng tác của những nghệ sĩ chân chính. Với nghệ sĩ lớn như Trịnh lại càng phải thế. Cho đến khi ông không còn trên cõi tạm nữa thì nhiều người vẫn hình dung nhạc sĩ thường một mình, ngược lối hồng hoang hái lượm nỗi buồn.

Nương nhờ phái đẹp

Hầu như toàn bộ ca khúc của Trịnh Công Sơn đều nương tựa giai nhân. Không có phái đẹp, không có nhạc Trịnh!

Tính Nữ là căn bản của nhạc Trịnh, đấy là Mẹ, là Chị, là Em, là người Đẹp... Phải có một nữ nhân thì nhạc sĩ mới vui, buồn, xót xa, cay đắng, đợi chờ và hy vọng, để được sống tận cùng nỗi người trong đời và trong ca khúc của mình. Có điều người đẹp của ông thường cổ điển và thánh thiện. Họ mình hạc xương maivai em gầy guộc nhỏem gầy muốt dài... nghĩa là thường “như cánh vạc bay”. Một người em lý tưởng và có lẽ chỉ tồn tại trong tâm tưởng để cảm hứng sáng tạo, khó có thể cùng nhau đi hết cuộc đời tục lụy trong cõi hồng trần, một Platonique (tình yêu lý tưởng). Và có cảm giác như vậy là đủ cho cuộc đời một nhạc sĩ thiên tài dễ hiểu mà kỳ lạ.

*

Sinh thời Trịnh Công Sơn không ham hố những danh hiệu trong nghệ thuật nhưng dù vậy vẫn có đông đảo người yêu quý nhạc ông như thể tín đồ. Đó là hồng phúc của những nghệ sĩ bậc thầy mang lại cho cuộc đời, những quà tặng vô giá mà phải qua nhiều trăm năm may ra mới sinh hạ được một đôi người.

Những ca khúc da diết của Trịnh gần gũi với đạo ca, có tác dụng như một biệt dược tinh thần quý giá, một điều mà ngay cả y học hiện đại nhiều lúc cũng bó tay. Một thứ âm nhạc như suối nguồn trong ngần, nhưng lạ thay, lại không dễ nhìn thấu đáy.

PHẠM XUÂN DŨNG

Mới nhất

Chiều không tắt nắng

27/03/2024 lúc 16:33

Truyện ngắn của THỦY VI

Hội VHNT tỉnh trao tặng sách và tác phẩm ảnh triển lãm “Trường Sa - Quảng Trị: Sắc màu biên cương”

23/03/2024 lúc 16:22

TCCVO - Chiều 22/3, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Trị tổ chức trao tặng sách và tác phẩm ảnh triển lãm

Khu kinh tế thương mại xuyên biên giới chung Lao Bảo - Densavan: Từ ý tưởng đến hiện thực

18/03/2024 lúc 00:07

TCCVO - Chiều 15/3, tại thị trấn Lao Bảo, huyện Hướng Hóa, UBND tỉnh Quảng Trị và Ủy ban chính quyền tỉnh Savannakhet (Lào) phối hợp tổ chức Hội thảo “Khu kinh tế thương mại xuyên biên giới chung Lao Bảo - Densavan: Từ ý tưởng đến hiện thực”.

Liên hoan dân vũ chủ đề: "Nữ công Công đoàn viên chức tỉnh Quảng Trị tự tin, tỏa sáng"

16/03/2024 lúc 06:02

Chào mừng kỷ niệm 114 năm ngày Quốc tế phụ nữ (08/3/1910 - 08/3/2024), 1984 năm Khởi nghĩa Hai Bà Trưng; Hướng đến kỷ niệm những sự kiện lớn của quê hương đất nước; kỷ niệm 95 năm ngày thành lập Công đoàn Việt Nam (28/7/1929-28/7-2024), Sáng ngày 07/3/2024, Công đoàn viên chức tỉnh tổ chức Liên hoan dân vũ trong nữ Công chức, viên chức, người lao động (CCVCLĐ) năm 2024 với chủ đề “Nữ công Công đoàn viên chức tỉnh Quảng Trị tự tin, tỏa sáng”.

Phát huy vai trò “báo chí kiến tạo, báo chí giải pháp”

15/03/2024 lúc 07:05

TCCVO - Sáng ngày 13/3/2024, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy chủ trì phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông, Hội Nhà báo tỉnh tổ chức hội nghị giao ban công tác báo chí tháng 1 và 2 năm 2024 và định hướng một số nhiệm vụ trọng tâm tuyên truyền trong thời gian tới. Đồng chí Hồ Đại Nam, UVBTVTU, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy chủ trì hội nghị.

Tạp chí số cũ
Câu chuyện du lịch
tư tưởng Hồ Chí Minh

Thời tiết

Quảng Trị

Hiện tại

26°

Mưa

30/03

25° - 27°

Mưa

31/03

24° - 26°

Mưa

01/04

23° - 26°

Mưa

Nguồn: Weathers Underground