Như là chỉ một mẹ thôi

Mét lÇn t«i ®­a b¹n vÒ th¨m quª, mét lµng nhá ven biÓn Qu¶ng TrÞ. T«i rÊt mõng v× quª t«i ®· cã nh÷ng nÐt phè, nh÷ng qu¸n cµ phª, biza, nhËu b×nh d©n. Lµng sinh th¸i trªn c¸t ®· trô ®­îc, ngµy cµng ph¸t triÓn bÒ thÕ. §ã ®©y r¶i r¸c xuÊt hiÖn nh÷ng biÖt thù v­ên, thµnh qu¶ cña nh÷ng ng­êi hµng chôc n¨m vËt lén, t×m tßi, thÓ nghiÖm c©y trång vËt nu«i vµ b©y giê tróng ®Ëm con t«m thÎ ch©n tr¾ng. §ét nhiªn b¹n t«i nãi: Quª «ng ch¼ng cã g×! T«i ch¹nh lßng. C©u ®ã t«i nghe kh«ng Ýt ng­êi nãi vµ lÇn nµo còng thÊy xãt d¹.

            Mét thêi ®· qua rÊt dµi, quª t«i ®· nghÌo l¹i kh«ng cã g× ®Ñp. Ch¼ng mét ng­êi kh¸ch du lÞch n­íc ngoµi hay trong n­íc ghÐ th¨m trõ khi hä bÞ l¹c, ph¶i quµnh l¹i hái ®­êng ®Ó ®i n¬i kh¸c.

***

            §Êt quª t«i chia lµm hai phÇn râ rÖt. PhÝa ngoµi lµ nh÷ng cån c¸t chang chang n¾ng, ch¹y dµi tõ mÐp lµng ra tËn biÓn. §ã lµ xø së cña x­¬ng rång vµ c©y bôi cã gai. Ho¹ ho»n l¾m míi cã nh÷ng bôi sim mãc c»n cæi loÐ lªn nh÷ng b«ng hoa mµu tÝm. Lan to¶ trªn mÆt c¸t lµ nh÷ng ®¸m rau muèng biÓn. C¸i thø c©y cá d¹i nµy thËt lµ kú l¹. Ch¼ng biÕt nã ¨n g× trong c¸t mµ xanh rên ®Õn m¸t m¾t. Hót n­íc ë ®©u mµ l¸ dµy mäng. C¸t cµng nãng, nã cµng bß dµi, ph¸t nh¸nh tõ mét cäng sÏ thµnh mét ®¸m phñ xanh nh÷ng vïng réng lín.

            Nöa cßn l¹i cña lµng lµ nh÷ng tÊm ruéng nhá nh­ nh÷ng tÊm chiÕu xen kÎ gi÷a rÊt nhiÒu nh÷ng ao ®Çm. Mïa m­a lò nh÷ng ao ®Çm ®ã lµ n­íc ngät, mïa n¾ng h¹n lµ n­íc lî, phÇn mÆn ®Ëm ®µ h¬n phÇn ngät. Thùc vËt cña ao ®Çm cã ba tÇng râ rÖt. PhÇn ®¸y lµ rong rªu, bÒ mÆt lµ hoa sóng, phÇn trªn lµ l¸c. §©y lµ n¬i lý t­ëng kiÕm ¨n cña cß, v¹c, vÞt trêi, ®Êm ®Êm Cã con cao ch©n thong th¶ b­íc. Cã con ch©n ng¾n bÌ bÌ, ngóc ngóc c¸i ®Çu len lái tõ cµnh hoa sóng nµy qua bôi l¸c nä. Tê mê s¸ng, nh÷ng ®µn cß tr¾ng, le le mµu cá, sÕu ®Çu ®á cæ dµi tõ nh÷ng n¬i xa v¾ng bay vÒ, l­în vßng, chao ®¶o tr­íc khi ®¸p xuèng kiÕm måi. §Êy lµ c¶nh t­îng t«i tõng chøng kiÕn, say mª ng¾m nh×n nh÷ng ngµy cßn th¬ trÎ, b©y giê kh«ng cßn n÷a. Mét thêi chiÕn tranh bom ®¹n xua ®uæi. L¹i tiÕp ®Õn nhiÒu thËp kû ng­êi ta s¨n b¾n, ®Æt bÈy, gi¨ng  l­íi, soi ®Ìn n¬m chôp suèt ®ªm. Ng­êi ta phun hµng tr¨m lo¹i thuèc trõ s©u, diÖt cá, cã lo¹i kÞch ®éc nh­: DDT, 666. Ng­êi ta rµ ®iÖn, ®¸nh m×n. Trêi kh«ng cßn chim. Ao ®Çm kh«ng cßn c¸ tÐp. Quª t«i ®· nghÌo l¹i cµng nghÌo thªm, ®· kh«ng ®Ñp l¹i kh«ng cßn g× ®Ó ®Ñp.

            ChØ c¸ch thµnh phè ch­a ®Çy mét chôc c©y sè ®­êng chim bay mµ ng­êi quª t«i cã  nhiÒu nÐt kh¸c ng­êi thµnh phè. Nam phô l·o Êu ®ång lo¹t mét mµu da x¸m xØn. §ã lµ s¶n phÈm cña nam n¾ng kÐo dµi déi lªn ®Çu, n¾ng tõ c¸t báng h¾t ng­îc lªn thiªu ®èt; lµ ngµy ngµy dÇm m×nh trong n­íc mÆn mß cua, b¾t èc, kÐo l­íi, b¾t con c¸ phÌn, c¸ ®ôc nhá b»ng ngãn tay. C¸c lo¹i mü phÈm ®Òu lµ thø xa l¹, v« Ých. Xem mét bé phim truyÒn h×nh, nhiÒu bµ mÑ tÆc l­ìi: Phim ®ang hay, cø c¾t ngang, Ých lîi chi ba c¸i thø ®ã mµ nãi hoµi, nä ai cÇn, nä ai mua!

            Ng­êi quª t«i cã c¸i d¸ng ®i chåm tíi. Mçi ngµy Ýt nhÊt cã bèn l­ît leo lªn tôt xuèng nh÷ng ®éng c¸t ®Ó ra vïng biÓn b·i ngang. D¸ng ®i tÊt t­ëi Êy lµ  do ®Þa h×nh, do tÊt bËt cña c«ng viÖc vµ v× mÆt c¸t lu«n lu«n nãng báng, hèi thóc con ng­êi ph¶i mau chãng v­ît qua. §«i dÐp mu«n n¨m vÒ tr­íc cña ng­êi quª t«i còng lµ thø ch¼ng n¬i nµo cã. §Ó v­ît qua c¸t báng, ng­êi ta lÊy bÑ chuèi g¾p khóc l¹i, phÇn d­íi dµi h¬n lµm ®Õ dÐp, phÇn trªn ng¾n h¬n «m lÊy n¨m ngãn ch©n vµ mu bµn ch©n. Ng­êi ta c¾t l­íi háng lµm d©y cè ®Þnh l¹i. Lo¹i dÐp nµy rÊt mau háng, mét lÇn ra vµo biÓn cã thÓ háng mét ®«i nh­ng kh«ng sao, bÑ chuèi nhiÒu, kh«ng mÊt tiÒn, trong mét phót s¶n xuÊt lµ cã mét ®«i míi. Mçi b­íc ®i  bµn ch©n ®Ì lªn ®Õ dÐp, n­íc s½n cã trong bÑ chuèi tøa ra, lµm m¸t bµn ch©n trung hoµ ®­îc c¸i nãng hÇm hËp bèc lªn tõ mÆt c¸t.

            Nh÷ng tiªu chuÈn hµng tiªu dïng “IZO” ng­êi quª t«i rÊt  thÝch lµ rÎ, bÒn. Thêi b©y giê ®å nhùa, ®å s¾t m¹ trµn ngËp thÞ tr­êng nh­ng nhiÒu nhµ vÉn ­a dïng c¸i lu ®ùng n­íc b»ng sµnh vµ c¸i g¸o dõa móc n­íc. Qu¶ dõa sau khi t­íc s¹ch x¬ dõa, phÇn vá cøng ®­îc c­a bá mét phÇn t­ , n¹o s¹ch c¬m dõa bªn trong, chui lç, xuyªn c¸n lµ ®­îc mét chiÕc g¸o dõa. Bªn c¹nh lu ®ùng n­íc, ng­êi ta ®ãng mét chiÕc cäc. Móc n­íc xong chiÕc g¸o dõa ®­îc ngo¾c lªn chiÕc cäc. H×nh ¶nh c¸i lu ®ùng n­íc vµ chiÕc g¸o dõa ®Çu hiªn nhµ lµ mét nÐt th©n th­¬ng ghi dÊu Ên trong lßng ng­êi vÒ h×nh ¶nh lµng quª. Trong t«i, quª h­¬ng cßn lµ nh­ vËy. ChiÕc g¸o dõa bÒn tíi møc cã khi sö dông suèt mét ®êi ng­êi. ChiÕc g¸o dõa MÖ lµm, MÖ “®i” råi, con ch¸u tiÕp tôc sö dông. §ang lóc c¬n kh¸t móc n­íc m­a b»ng chiÕc g¸o dõa tu mét h¬i dµi c¶m thÊy m¸t l¹nh, ngon h¬n khi uèng b»ng g¸o nhùa, ca s¾t.

            Së thÝch ¨n uèng cña ng­êi quª t«i còng kh¸c. KÓ c¶ thêi thÞt kh«ng cßn lµ chuyÖn hiÕm ng­êi quª vÉn thÝch nh÷ng mãn t­¬ng cµ, c¸ kho mÆn, nhiÒu khi kho lÉn víi c¸c lo¹i d­a chua tù muèi. Mãn mÆn lµ do nghÌo, cho nhiÒu muèi ®Ó ®ì tèn thøc ¨n. §êi nµy qua ®êi kh¸c ¨n nh­ thÕ thµnh quen, thµnh së thÝch. C¸i måm ¨n Ýt muèi kh«ng cßn chÞu ®­îc n÷a. Ng­êi phè ¨n d­a hÊu vøt vá. Ng­êi quª t«i biÕt th¸i máng vâ d­a hÊu, ph¬i hÐo muèi d­a, kho mÆn víi c¸ ®ång, khi ¨n cã c¶m gi¸c võa dßn, võa trÆm trÞa rÊt s­íng miÖng, mÊy c¬m còng ngãt. Cã ng­êi nãi r»ng ¨n nh¹t sèng l©u. NÕu ¨n nh¹t th× thøc ¨n ®©u cho ®ñ b÷a c¬m. Mçi lÇn ®i tung chµi, kÐo l­íi, mß ngao, ng­êi ta cßn ph¶i uèng thªm l­ng b¸t n­íc m¾m hoµ thªm muèi mÆn. Mét thêi rÊt dµi ®· qua, nÕu ¨n nh¹t, ng­êi quª t«i sèng kh«ng tíi løa tuæi 40. Tr­íc ®©y, gi÷a m©m th­êng cã mét t« canh lín. Ng­êi ta võa ¨n võa bª t« canh mµ hóp råi ®Æt xuèng cho ng­êi kh¸c hóp. B©y giê ®· biÕt vÖ sinh, t« canh ®­îc chia thµnh nhiÒu b¸t nhá hoÆc ®Ó gi÷a t« mét chiÕc m«i, chØ ®­îc móc, kh«ng ®­îc hóp. Mét sù tiÕn bé nho nhá vËy mµ ng­êi quª t«i ph¶i ®i qua hµng ngµn n¨m míi cã ®­îc. Th× ra, tiªm nhiÔm mét nÕt xÊu chØ trong phót chèc lµ b¨ng ho¹i mét con ng­êi, mét vïng quª. V­¬n tíi mét sù tiÕn bé, dï chØ lµ dïng th×a móc mét th×a canh cho hîp vÖ sinh, nÐm mét c¸i r¸c ®óng chç còng khã biÕt ngÇn nµo, ch­a h½n m­êi n¨m, tr¨m n¨m ®· lµm ®­îc.

Quª t«i nh­ mét ng­êi mÑ nghÌo, h×nh thøc kh«ng ®Ñp. Nh­ng cã ®øa con hiÕu th¶o nµo l¹i chª mÑ nghÌo, mÑ xÊu? DÉu mÑ cã cßng l­ng, cã nhiÒu dÞ tËt vÉn lµ mÑ thiªng liªng suèt ®êi con kÝnh träng.

Lµng quª t«i t­ëng nh­ cçi c»n nh­ng ®©u ®©u còng cã hoa në. Êy lµ hoa sóng chãi ®á mÆt ®Çm. Hoa muèng biÓn mµu tÝm bung ra nh­ miÖng chiÕc kÌn ®ång. Hoa x­¬ng rång nh­ bµn tay chôm l¹i cho nh÷ng ngãn tay xoÌ ra tinh khiÕt. Vµ ë nh÷ng ®¸m cá trªn mÆt bïn ®Êt nhíp nh¸p lµ v« vµn nh÷ng b«ng hoa nhá b»ng nöa h¹t g¹o, lÊp l¸nh nhiÒu mµu s¾c xanh, ®á, tÝm, vµng.

***

Ngoµi Cån M·, n¬i nghÜa ®Þa cña lµng, cã mét ng«i mé ®Êt kh¸ to. Ng­êi giµ kÓ r»ng: §ã lµ mé cña mét ng­êi ¨n xin. ë quª nhµ lµm kh«ng ra ¨n «ng bá ®i. MÊy chôc n¨m sau «ng trë vÒ, vai mang bÞ gËy, giµ nhom, run rÈy. ¤ng tr×nh lµng r»ng: Tuy ph¶i chÞu th©n phËn thÊp hÌn nh­ng hµnh khÊt n¬i ®©u «ng còng kh«ng x­ng quª qu¸n. ¤ng muèn nãi m×nh kh«ng lµm h¹i thanh danh cña lµng tr­íc ng­êi kh¸c xø. ¤ng xin lµng ba tÊc ®Êt ®Ó m·i m·i ®­îc ë víi quª, ®­îc lµ ng­êi lµng. Mäi ng­êi cã ý gióp ®ì b¸t g¹o, manh ¸o cò, «ng ®Òu c¶m t¹ tõ chèi. S¸ng h«m sau ng­êi ta thÊy «ng chÕt ngoµi Cån M·. C¸i tói v¶i v¸ vÝu gèi trªn ®Çu. Mét m¶nh v¶i bè tr·i d­íi l­ng. Ng­êi lµng biÕt ®ã lµ chç «ng chän, xin ®Êt. Ng­êi ta ch«n «ng  ngay chç «ng n»m. Nh÷ng lóc xñi m·, ai còng ®¾p thªm cho «ng vµi xÎng ®Êt, ng«i mé cña «ng ngµy cµng lín. Nh÷ng lóc gi¸p tÕt, nh÷ng ngµy lµng cóng kÞ dßng hä, mé phÇn cña «ng còng Êm th¬m h­¬ng khãi.

Cã mét ng«i mé kh¸c, ®ã lµ mé cña ng­êi ®µn bµ ®¬n c«i. Håi trÎ bµ ®­îc mét ng­êi ®µn «ng trªn phè chî Qu¶ng TrÞ muèn hái lµm vî. Bµ ®ång ý. Ngµy vÒ quª n¹p lÔ tr×nh lµng, ng­êi ®µn «ng tá ý chª quª bµ nghÌo, xÊu: “C« lÊy t«i lµ tõ bá ®­îc c¸i vïng quª chÕt tiÖt ®ã. Kh«ng kh¸c chi con c¸ ®­îc gì ra khái m¾t l­íi, con kú nh«ng ®­îc th¸o ra khái c¸i bÉy” Buæi n¹p lÔ kh«ng thµnh. Bµ cho r»ng ng­êi ®µn «ng Êy kh«ng cã t©m. H¾n ®· xóc ph¹m bµ vµ c¶ lµng quª bµ ®ang sèng. Tõ ®ã bµ ë go¸ cho ®Õn khi c¶ lµng th­¬ng tiÕc tiÔn bµ ra Cån M·. C¸i ng«i  mé ®Êt to t­íng c¸c thÕ hÖ d©n lµng ®¾p cho bµ kh«ng ®­îc xem lµ mé thÇn, mé th¸nh nh­ng lµ biÓu t­îng t©m linh ng­êi lµng t«i nh×n vµo ®ã mµ nh¾c nhë nhau: H·y yªu lÊy quª nhµ mµ sèng!

N¨m Th©n DËu 1945, c¶ n­íc l©m vµo mét n¹n ®ãi khñng khiÕp, h¬n hai triÖu ng­êi chÕt. Lµng quª t«i còng x¬ x¸c, tiªu ®iÒu nh­ng kh«ng mÊy ai bá lµng ra ®i. L¹ thay n¨m ®ã, nh÷ng ao ®Çm cña lµng rau c©u ph¸t triÓn ®Æc n­íc, r¹m sinh s«i lóc nhóc. R¹m bu b¸m thµnh bÌ quanh rau c©u, bß læn nhæn lªn c¶ bê ®Çm, bê ao. R¹m vµ rau c©u ®· cøu ng­êi lµng t«i ®i qua n¹n ®ãi, dÉu teo tãp tíi tËn x­¬ng nh­ng kh«ng ai chÕt. Tõ ®ã ng­êi lµng t«i cµng tin r»ng: Trêi cho lµng ®­îc nh­ thÕ. Nh÷ng ®éng c¸t ch¹y dµi ven biÓn lµ nh÷ng “con ®ª trêi” ch¾n sãng, ch¾n giã cho nh÷ng m¸i nhµ tranh bªn trong ®­îc yªn æn. Nh÷ng c©y x­¬ng rång, nh÷ng bôi c©y gai, nh÷ng ®¸m rau muèng biÓn ch¾n ®­îc c¸t bay, c¸t lÊp cho m¶nh ®Êt mµu nhá bÐ bªn trong cßn l¹i cho d©n lµng cÊy, gÆt. Vµ ao ®Çm dÉu khan hiÕm ®Õn ®©u, kh«ng lµm ra ®ång tiÒn b¸t g¹o còng kiÕm ®­îc n¾m rong cho con lîn mau lín, n¾m  c¸ mµi m¹i cho b÷a c¬m khái bÞ nh¹t måm, cho ng­êi lµng cã søc lµm ¨n vµ ®¸nh giÆc.

***

C¸i m¶nh ®Êt lµng t«i ng­êi kh¸c quª cø t­ëng mêi kh«ng ai ë, cho kh«ng ai lÊy vËy mµ suèt 30 n¨m tõ thêi chiÕn tranh chèng Ph¸p råi chèng Mü qu©n ®éi hai bªn cø giµnh giËt. Bªn nµy ®¸nh chiÕm, bªn kia ph¶n c«ng t¸i chiÕm. MiÒn ®Êt vèn ®· c»n cçi l¹i triÒn miªn bÞ bom déi, ®¹n cµy, löa nung, chÊt ®éc ho¸ häc r¶i phun.

N¨m 1972, sau hiÖp ®Þnh Pari sù giµnh giËt ®Êt ë d¹ng th¸i ch­a tõng cã trong lÞch sö chiÕn tranh thÕ giíi. Kh¾p miÒn nam vµ ë vïng ®Êt quª t«i qu©n ®éi hai phe ë xen kÎ nhau theo h×nh da b¸o. Cê gi¶i phãng vµ cê ViÖt Nam céng hoµ c¾m xen kÎ nhau ®¸nh dÊu l·nh thæ chiÕm ®ãng cña mçi bªn. §ªm ®ªm lÝnh ViÖt Nam céng hoµ bß lªn nhæ cê gi¶i phãng c¾m cê ba säc lÊn ®Êt. Ban ngµy bé ®éi vµ du kÝch l¹i nhæ cê ba säc, c¾m cê gi¶i phãng vÒ chç cò. Tõ tranh ®Êt lÐn lót ®Õn c«ng khai, tõ ®Êu khÈu vµ nhanh chãng ®Êu sóng. ViÖt Nam céng hoµ tuyªn bè trµn ngËp l·nh thæ. Qu©n gi¶i phãng tuyªn bè tiªu diÖt lÊn chiÕm. Lµng quª nhá bÐ cña t«i chØ lµ mÊy c¸i ao ®Çm, mÊy m¶nh ruéng c»n vµ nh÷ng ®éng c¸t hoang ho¸ diÔn ra ®Çy ®ñ cuéc gi»ng xÐ ®ã. ChiÕn tranh trë l¹i d¹ng th¸i nguyªn gèc cña nã: déi ho¶ lùc lªn ®Çu nhau, ai m¹nh ng­êi Êy ®­îc.

ChiÕn tranh ®i qua ®Ó l¹i cho lµng t«i h¬n 50% sè gia ®×nh cã ng­êi lµ th­¬ng binh, liÖt sÜ. Mét 100% gia ®×nh bÞ tµn h¹i ®Õn tËn cïng: Kh«ng cßn nhµ ë, tr©u bß, gµ lîn, c¸i cuèc, c¸i cµy; chØ cßn con ng­êi tr¾ng tay vµ nhiÒu bÖnh tËt, cã thªm chi chÝt nh÷ng ao hå h×nh phÓu do bom t¹, bom tÊn bíi ®µo.

Nh÷ng ngµy ®Çu sau chiÕn tranh chèng Mü, t«i trë vÒ thÊy mét b¸c d©n quª tÇn ngÇn ®øng tr­íc mét bôi tre toe tua, côt ngän. B¸c tÝnh to¸n rÊt kû tõng gèc tre mét. §o¹n nµo lµm ®­îc ®ßn g¸nh, ®¸nh ®ßn cµn? §o¹n nµo ®an ®­îc ræ r¸? Nh÷ng mÉu nhá nh­ ngãn tay b¸c chÎ t¨m. Cø 50 t¨m bã thµnh mét bã nhá. B¸c nãi víi t«i: “Cø 10 bã nh­ røa ®æi ®­îc mét nöa bã rau muèng, thªm mÊy con r¹m ngoµi ao gi· nhá lµ ®­îc mét nåi canh”

Sau chiÕn tranh lµ nh÷ng n¨m th¸ng dµi ®ãi kÐm, ®ãi vµng m¾t, ®ãi xanh x­¬ng. Ng­êi ta lµm bÊt cø viÖc g× ®Ó cã ®ång tiÒn b¸t g¹o. Ng­êi ta kÐo nhau ®i nhÆt phÕ liÖu chiÕn tranh, ®µo bíi ®Êt t×m vËt liÖu næ th¸o kÝp, c­a bom ®Ó moi thuèc næ. BÊy giê kh«ng cã nghÒ g× nhanh cã b¹c nh­ nghÒ ®ã. S¸ng v¸c cuèc ®i ®µo phÕ liÖu ®Õn tr­a vî chång con c¸i ®· cã b÷a no. Nh÷ng ng­êi ch­a qua mét giê häc kü thuËt c«ng binh liÒu th©n vµo c«ng viÖc chÕt ng­êi ®ã. RÊt nhiÒu lêi khuyªn kh«ng nªn lµm, rÊt nhiÒu c¶nh b¸o nguy hiÓm cã trªn b¸o chÝ, trªn ti vi, trªn ¸p phÝch. nh­ng ng­êi ta vÉn n­êm n­îp kÐo nhau ®i ®µo phÕ liÖu. “Ng­êi tr­íc lµm nh­ r¨ng, ng­êi sau lµm nh­ røa”. Bom m×n næ côt tay, quÌ ch©n, ®ui m¾t, chÕt ng­êi th× rót kinh nghiÖm nh­ng kh«ng ai bá cuéc bíi ®µo. Ngµy tr­íc chèng giÆc ngo¹i x©m, biÕt chÕt ng­êi ta vÉn x«ng lªn v× ®éc lËp tù do. B©y giê chèng giÆc ®ãi, biÕt hiÓm nguy nhiÒu ng­êi kh«ng ng¸n. Ho¸ ra chèng giÆc ®ãi còng cam go, quyÕt liÖt kh«ng kÐm g× chiÕn tranh.

Cø thÕ n¨m nµy qua n¨m kh¸c d©n quª t«i o»n m×nh vËt lén ®Ó lµm ¨n, ®Ó t¸i thiÕt vµ dùng x©y. Ng­êi ta c¶i t¹o ao hå nu«i cua. Råi mét ngµy hå chØ cßn n­íc, cua bß ®i ®©u mÊt. Ng­êi ta c¶i t¹o ao ®Ó nu«i t«m. DÞch bÖnh l¹i hoµnh hoµnh tiªu diÖt. Mét hå nu«i t«m lín b»ng s©n bãng chuyÒn, nu«i bèn th¸ng khi thu ho¹ch chØ ®­îc d¨m c©n t«m. §µn bµ n¸ch r¸ t«m tay tr¸i ®i chî, tay ph¶i chÊm n­íc m¾t. Ng­êi ta c¶i t¹o ®Çm ph¸ nu«i c¸. Kh«ng cã c¸i ¨n, c¸ chËm lín nh­ c¸ c¶nh nu«i trong bÓ thuû tinh, m­a lôt vÒ cuèn s¹ch. Ng­êi ta cè g¾ng th©m canh trång lóa. Trªn nh÷ng m¶nh ruéng ®Êt sÐt pha c¸t, lóa lªn l¬ ph¬ nh­  l«ng ®u«i bß. Gieo mét h¹t ®­îc hai h¹t ®· gäi lµ kh«ng mÊt mïa. Ng­êi ta l¹i trë vÒ c¸ch lµm ¨n mu«n n¨m cò: Chång ra biÓn ven bê bu«ng c©u th¶ l­íi kiÕm mí c¸ t¹p. Vî cuèc c¸t trång khoai, cµo l¸ phi lao, cuèc cá ph¬i kh« lµm chÊt ®èt.

Råi mét ngµy ng­êi ta kÐo nhau ra b·i c¸t hoang ho¸, chia ®Êt lËp lµng sinh th¸i. Kú l¹ thay “c¸t në hoa” (Thuý S©m - nhµ b¸o). Ph¶i ch¨ng b©y giê, løa con em lín lªn ®· thµnh líp “ng­êi - cã - häc”. N«ng d©n ®· cã kinh nghiÖm lµm ¨n khoa häc? C¸n bé n«ng l©m ®· cã tr×nh ®é cao? Mét vïng c¸t mªnh m«ng ®· xanh mµu khoai, l¹c, mÌ. §· xanh m¸t nh÷ng rõng d­¬ng, rõng keo nguyªn liÖu giÊy. §­êng ®· ra ®­êng. §­êng nhùa l¸ng cãng nèi lªn phè, nèi vÒ biÓn, nèi lµng víi lµng. §iÖn ra ®iÖn. §iÖn s¸ng tr­ng mäi nhµ, s¸ng tr­ng mét vïng ven biÓn nu«i t«m c«ng nghiÖp, s¸ng nhÊp nh¸y c¶ Cån M· cã nh÷ng ng«i mé x©y tèn tíi vµi chôc triÖu.

***

T«i sµ vµo qu¸n cãc gi¶i kh¸t ven ven ®­êng d­íi t¸n mét c¸nh rõng sinh th¸i. Qu¸n nhá ®­îc lîp b»ng tranh l¸ rÊt hîp víi khÝ hËu ë ®©y. Buæi chiÒu giã biÓn thæi lªn lång léng m¸t. C« chñ qu¸n lµ ng­êi quª nhµ, da tr¾ng m¸ hång, d¸ng ng­êi thanh tó, nô c­êi rÊt t­¬i. Buæi chiÒu v·n viÖc kh¸ ®«ng kh¸ch. Hä ngåi lµm hai nhãm. PhÝa bªn kia lµ nh÷ng ng­êi lín tuæi. Trªn mÆt bµn lµ nh÷ng chai bia Sµi Gßn ®· bËt n¾p. MÊy con mùc n­íng bèc mïi th¬m ngËy. PhÝa bªn nµy lµ thanh niªn, líp ng­êi da tr¾ng m«i hång ®ang qu©y quÇn bªn bµn cµ phª, n­íc ngät. TÊt c¶ hä ®ang nãi vÒ con t«m thÎ ch©n tr¾ng siªu lîi nhuËn. Nhµ nä, nhµ kia ®ang chung vèn ®µo hå mua ng­ cô, vµ mét b¸c §¾c nµo ®ã võa thu ho¹ch hai hå t«m l·i rßng h¬n bèn tr¨m triÖu. T«i thÊy mõng v× ng­êi quª t«i kÓ c¶ líp thanh niªn míi lín, ¸o quÇn mµu s¾c trang nh· rÊt phè còng say viÖc lµm ¨n. Mét cuéc vËn hµnh ®i lªn, m¹nh mÏ nh­ mét ®ît sãng ngÇm thùc sù lµm thay da, ®æi thÞt c¶ con ng­êi vµ lµng quª.

B¹n t«i ®· ®i qua c¸c thµnh phè lín cña ®Êt n­íc, ®· qua vµ sèng nhiÒu ®« thÞ lín cña c¸c n­íc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi, m¾t b¹n ®· nh×n nh÷ng ng«i nhµ chäc trêi, ®· thÊy nh÷ng l©u ®µi nguy nga, tr¸ng lÖ, nh÷ng c«ng viªn huyÒn tho¹i gi÷a ®êi th­êng, b©y giê vÒ quª t«i, b¹n ph¸n: “ch¼ng cã g×”. V©ng! ®­îc nh­ b©y giê quª t«i vÉn lµ nghÌo so víi nhiÒu vïng quª kh¸c trªn ®Êt n­íc nh­ng t«i vÉn mõng, rÊt mõng. Nh÷ng ng­êi n«ng d©n kiªn nhÉn chÎ m­êi bã t¨m ®Ó ®­îc mét nöa bã rau muèng, chiÒu chiÒu ®· ®­îc th­ëng thøc nhiÒu chai bia. §i lªn tõ nh÷ng ®«i dÐp bÑ chuèi, n¾m rau c©u vµ ®Üa tÐp ®ång kho mÆn d¸m kÐo nhau ra c¸t báng c¾m ®Êt lËp lµng sinh th¸i vµ lµng ®· xanh mµu h¹nh phóc.

ThËt lµ thó vÞ ®­îc ngñ l¹i trong tr¹i nu«i t«m ven biÓn. Trêi ®Çy sao vµ giã lång léng m¸t. Anh §íi vÆn chiÕc radio ®Ó trªn ®Çu. Khóc h¸t “Quª h­¬ng” cña nh¹c sü Gi¸p V¨n Th¹ch (phæ th¬ §ç Trung Qu©n) ®ang ng©n lªn thao thiÕt. ThËt lµ cã lý khi m¶nh ®Êt nµy ng­êi quª kh«ng chÞu bá. Hä cam chÞu chÕt quyÕt kh«ng ®Ó kÎ thï lÊn chiÕm. Hä cam chÞu ®ãi, quyÕt chÝ th¸o gì khã kh¨n t×m ®­êng lªn no Êm. T«i nhí tÊt c¶, nh÷ng ao ®Çm vµ nh÷ng ®éng c¸t, nh÷ng ®¸m rau muèng biÓn vµ nh÷ng bôi c©y gai, l·o ¨n mµy vµ ng­êi ®µn bµ go¸ ngoµi Cån M·, nh÷ng bôi tre toe tua côt ngän vµ nh÷ng ng­êi liÖt sü. ThËt lµ huyÒn diÖu vµ Êm ¸p. Quª h­¬ng t«i nh­ mét ng­êi mÑ nghÌo mµ dï ®i xa mu«n thuë lßng ta v­¬ng vÊn m·i. B©y giê vÒ víi quª, n»m trªn b·i c¸t mÒm m¹i cña ®Êt quª nçi nhí vÉn kh«ng ngu«i. §ªm thanh tÞnh, tiÕng h¸t dÞu dµng, ªm ¸i: "Quª h­¬ng mçi ng­êi chØ mét, nh­ lµ chØ mét mÑ th«i. Quª h­¬ng nÕu ai kh«ng hiÓu, sÏ kh«ng lín nçi thµnh ng­êi."

N»m c¹nh t«i, anh §íi l¹i trë m×nh. T«i biÕt anh ch­a ngñ. §ªm thanh b×nh vµ dÞu ªm, khóc h¸t t×nh ca vµ h­¬ng biÓn nång nµn, ®· bá l¹i sau l­ng mét thêi chiÕn tranh vµ ®ãi kh¸t. Còng nh­ t«i, ch¾c ch¾n anh ®ang nghÜ tíi quª nhµ vµ nh÷ng niÒm vui.

TriÖu Phong, 11/ 2010

  LVT