Ông Phan Văn Quang và Hoàng Gia Linh bên cây song mã rừng Đông Dương - Ảnh: L.H
Anh Hoàng Gia Linh, Trưởng thôn Đông Dương vừa dẫn chúng tôi tham quan vừa tâm tình rằng, khu rừng gần 70 hecta của làng có khá đầy đủ các chủng loại thực vật phát triển sinh sôi. Có rất nhiều loài cây dược liệu có giá trị và nhiều loài cây gỗ quý hiếm như gụ lau, dổi, đa cổ thụ, trầm ná, gõ... thường phân bố ở vùng đất thịt, ít khi phân bố trên vùng đất cát nhưng lại có mặt ở khu rừng nguyên sinh Đông Dương này. Nhiều nhất vẫn là những rặng trâm bầu xanh thẳm nối nhau trải dài tít tắp từ đồi cát này đến đồi cát khác, có cây với tuổi đời hơn 300 năm vài người ôm không xuể. Đây thật sự là tài sản rất to lớn không chỉ tính bằng tiền bạc, vật chất khác, mà là nguồn sống quý giá vô cùng của người làng Đông Dương. Rừng như mái nhà xanh mát che chở dân làng quanh năm, là lá phổi khổng lồ giúp lọc và cung cấp cho con người nguồn không khí trong lành.
Bao đời qua, nhờ rừng người dân trong làng có nhà để ở, có nước để uống, có lúa gạo để ăn... bởi rừng chắn nạn cát bay, cát lấp, giữ độ ẩm cho một vùng đất cát tưởng chừng như chẳng làm nên áo cơm gì, nhưng ngược lại người dân hưởng lợi gián tiếp từ rừng để có thể sản xuất hoa màu, rau củ quả quanh năm. Giữa mênh mông những thung lũng cát trắng có hàng chục vườn rau xanh mướt, từng giàn mướp đắng quả lúc lỉu và nhiều những ruộng ném xanh mướt… nối nhau dài tít tắp giúp hơn 200 hộ gia đình với hơn 700 con người có thu nhập ổn định.
Len lỏi giữa rừng nguyên sinh Đông Dương còn có con suối nhỏ mà người dân gọi bằng cái tên dân dã “khe Đông Dương”. Lượng nước ở khe Đông Dương chẳng bao giờ khô cạn, nó cứ chảy êm đềm ngày này qua tháng khác về hai hồ nước lớn của làng rồi đổ ra ruộng đồng đảm bảo nước tưới cho một vùng diện tích trồng lúa rộng lớn của người dân Đông Dương và vùng lân cận.
Không những rừng là nguồn sống thường ngày của dân làng mà kể cả khi con người theo quy luật tự nhiên về với trời đất, rừng vẫn chở che, bao bọc ngàn đời. Thực tế hiện hữu là hàng nghìn ngôi mộ của các dòng họ: Phan, Hoàng, Trần, Đoàn, Nguyễn… nằm rải rác giữa rừng nguyên sinh Đông Dương.
Đứng dưới những cây gỗ quý xanh tươi cao vút tỏa bóng mát cả một vùng rộng lớn chúng tôi rất phục tinh thần gìn giữ, bảo vệ khu rừng nguyên sinh hơn 500 tuổi của người dân nơi đây. Từ những cây con được chăm giữ để trở thành cây cao bóng lớn hàng trăm năm tuổi. Cứ như thế, từ đời này sang đời khác, nhiều dòng họ qua nhiều đời nối tiếp nhau chung sức vun trồng, gìn giữ, bảo vệ rừng như bảo vệ chính bản thân mình vậy. Họ coi rừng là người mẹ thiên nhiên và ngược lại người mẹ thiên nhiên ấy luôn có trách nhiệm bao bọc, nuôi dưỡng người làng Đông Dương đến muôn đời.
Rừng nguyên sinh Đông Dương với nhiều loại gỗ và cây dược liệu quý hiếm - Ảnh: L.H
Giữa lúc ngơi nghỉ chuyện trò bên dòng suối mát lành, anh Linh còn chia sẻ thêm rằng: “Để tiếp nối truyền thống quý báu về chăm sóc, bảo vệ rừng của tiên tổ, cha ông, những lớp người đi sau như chúng tôi ngay từ khi còn nhỏ được cha mẹ, những người lớn tuổi trong làng chỉ dạy khắc ghi vào tiềm thức việc phải giữ gìn, bảo vệ cây rừng. Chỉ được thu hái những nông sản mà mình tự tay chăm bón, vun trồng, không được chặt phá cây to, những cây gỗ quý và phải xem rừng như người mẹ thiên nhiên nuôi dưỡng, nương tựa đời người”.
Hiện nay, để quản lý diện tích rừng ngày càng tốt hơn, chính quyền thôn đã cử ra một đội tuần tra bảo vệ rừng gồm những người là con dân trong làng. Họ thường xuyên tổ chức tuần tra, kiểm soát, thực hiện nghiêm các biện pháp phòng cháy, chữa cháy rừng, phòng ngừa các đối tượng đốn trộm những cây gỗ và dược liệu quý... Bên cạnh đó, để gìn giữ, bảo vệ, quản lý rừng khỏi bị xâm phạm còn nhờ vào những văn bản quy định, hương ước của làng... và trên hết là tấm lòng của người dân đối với rừng. Cây nhỏ chăm sóc, cây lớn giữ gìn, cây bị hại thì bà con tổ chức cứu cây.
Trong câu chuyện giữ đất, giữ rừng của người làng Đông Dương có những chuyện kể gần như giai thoại đầy nghĩa tình. Bởi với người làng Đông Dương, một cái cây trên trảng cát là mỗi sinh linh, mỗi cây cổ thụ trong rừng nguyên sinh là những cơ thể sống đồng hành cùng với tổ tiên của họ. Nhiều đời người với một rừng cây đã tạo nên tượng đài của con người với thiên nhiên mà loài người tiến bộ trên thế giới đang hướng tới. Việc làm này của người làng Đông Dương xứng danh với những con người đi tới tầm văn hóa thời đại và đạt được văn minh cộng đồng của thế giới loài người tiến bộ.
Ông Phan Văn Quang - Giám đốc, Chủ tịch hội đồng quản trị HTX nông nghiệp Đông Dương kể cho chúng tôi nghe về câu chuyện dân làng và những người ra sức bảo vệ cứu chữa vết thương cho cây. Năm 2015, cây gụ lau (thuộc họ đậu, tên trong khoa học là Sindora Tonkiensis A. Chev) có đường kính khoảng 0,8 mét trong rừng nguyên sinh Đông Dương bị lâm tặc đẽo toàn bộ phần vỏ ở xung quanh gốc để cây không lấy được dinh dưỡng từ thân rễ. Hành động này của chúng là để cho cây gụ lau chết và sẽ được đem ra bán đấu giá công khai nhưng chỉ với giá hời. May mắn thay người dân trong làng phát hiện được vết thương của cây và nhanh chóng tìm sự giúp sức của ngành lâm nghiệp, trong đó có các cán bộ đầu ngành của Trường Đại học Nông Lâm Huế nên cây được cứu sống. Đến nay, cây gụ lau đã hoàn toàn trở lại trạng thái bình thường và sinh trưởng tốt.
Ông Quang cũng cho biết thêm, cây gụ lau thường có đường kính không lớn nhưng tuổi đời có thể lên đến hàng trăm năm và thuộc vào loài cây gỗ quý dùng trong hàng thủ công mỹ nghệ cao cấp nên lâm tặc thi nhau thèm thuồng, dòm ngó. Hiện nay, đội tuần tra bảo vệ rừng của làng đã có nhiều biện pháp cũng như thường xuyên thay nhau quản lý, bảo vệ một số chủng thực vật quý hiếm trong rừng nên người làng Đông Dương cũng bớt lo lắng hơn về mất mát cây trong rừng nguyên sinh.
Rừng nguyên sinh bao bọc làng Đông Dương chắn nạn cát bay, cát lấp từ phía biển vào - Ảnh: I.T
Còn nhớ vào khoảng năm 1976, ở khu rừng Đông Dương có hai cây gỗ quý mọc song song nhau mà người làng quen gọi là cây “song mã”. Hai cây song mã lớn lên cạnh hồ nước rộng lớn của làng, nó vươn tầm cao vút tỏa bóng xanh mướt cả một vùng đất đầy sức sống nên người dân xem là biểu tượng cho sự trù phú của làng. Cây quý nên chạm đến lòng tham của con người. Các đối tượng đã nhiều lần chờ đến đêm, nhất là mùa mưa lũ để đốn trộm. Rất nhiều lần như thế, chúng đã cướp đi một cây trong mùa lũ dữ, cây còn lại giờ lớn vượt tầm vài người ôm và được người làng cùng nhau bảo vệ nghiêm ngặt.
Hai cây song mã ngày trước giờ chỉ còn một cây nhưng người làng Đông Dương vẫn gọi là song mã. Thứ nhất, tên gọi thành quen, thứ hai, trong kí ức của họ cây song mã đã bị đánh cắp kia vẫn còn như hình bóng của người thân nên họ không gọi cây còn lại là “độc mã”. Bên bìa rừng, ông Phan Văn Quang bùi ngùi và thốt lên rằng “ăn của rừng rưng rưng nước mắt”... Mong rằng sự đúc kết từ ngàn xưa là châm ngôn sống cho mỗi người, đừng tham, nhất là tham của rừng…
Một ngày rong ruổi khám phá, trải nghiệm khu rừng nguyên sinh đầy thú vị, chúng tôi chia tay những người dẫn lối, chia tay dân làng Đông Dương - những người đã làm nên lịch sử bảo vệ gần 70 hecta rừng nguyên sinh giữa chốn đồng bằng để con người được ấm no, hạnh phúc hơn. Và chúng tôi không quên mang theo giá trị của bài học làm người, nhất là trách nhiệm của con người trước cộng đồng, trước thiên nhiên hoang dã để cuộc sống con người hòa quyện cùng thiên nhiên trường tồn mãi mãi
