Tiến sĩ Lê Bá Hải (ngoài cùng bên phải) và thạc sĩ Lê Bá Tùng (ngoài cùng bên trái) trao quà cho con em trong học tộc có thành tích học tập tốt - Ảnh; L.B.P
Nhà thờ họ - nơi trao thưởng thiêng liêng
Chúng tôi đến thăm nhà thờ họ của dòng họ Lê Bá, nơi hằng năm là “địa chỉ đỏ” phát thưởng khuyến học, khuyến tài cho con cháu trong dòng họ có thành tích học tập, rèn luyện đạo đức tốt và nghề nghiệp thành tài.
Trong không gian thiêng liêng tĩnh lặng của ngôi nhà thờ họ được xây dựng theo lối kiến trúc nhà rường cổ xưa có tuổi đời trên trăm năm, ông Lê Bá Phục - Trưởng tộc dòng họ Lê Bá cẩn thận lần mở cuốn tập dày được ghi chép tỉ mỉ, rành mạch về nguồn gốc tiên tổ, các thế hệ tiền nhân khai khẩn vùng đất mới, những người con ưu tú, tài ba được lưu danh của dòng tộc cho chúng tôi xem. Theo đó, dòng họ Lê Bá (làng Bích La, xã Triệu Thành, huyện Triệu Phong, Quảng Trị) xuất phát từ vùng Đá Bạc, Kẻ Gỗ (Hoa Duệ, Châu Hoan), nay là xã Cẩm Duệ, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh.
Năm 1527, Ngài Thủy tổ họ Lê Bá (Tướng Thần Hậu khai khẩn) theo chân Ngài Cai tri Phó tướng Doãn Lộc Hầu vào xứ Tân Bình, Thuận Hóa, án ngữ quân Chiêm Thành, chiêu mộ lưu dân, khẩn hoang điền, lập tổng xã, định thổ tù vào năm Thống Nguyên, Triều Lê, lúc Mạc Đăng Dung tiếm quyền. Sau hai năm khẩn hoang lập ấp, ngài Thủy tổ đã cho xây dựng nhà thờ họ Lê Bá (1529) nhằm bái vọng thờ cúng tổ tiên. Và kể từ đó đến nay trải qua 19 đời con cháu nối nghiệp thờ phụng, vun đắp công đức tiên tổ, con cháu trong dòng họ phát huy truyền thống hiếu học, đỗ đạt thành tài. Điển hình như Ngài Thủy tổ Lê Bá Hỷ được triều đình sắc phong “Tướng Thần Hậu khai khẩn”; Ngài Lê Bá Nghi đậu cử nhân năm 1850 dưới thời vua Tự Đức và được bổ nhiệm làm quan tại triều đình; Ngài Lê Bá Thoại (Lê Thụy) đậu Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ khoa Ất Hợi (Tự Đức thứ 28 - 1875) được cử làm Tham tri Bộ Lễ, Hiệp Biện Đại Học Sĩ và được truy phong Vệ Nghĩa Tử… Đến đời thứ 13 trở về sau này thì có các vị học thức cao, tài năng xuất chúng như: Ông Lê Bá Vận, một nhà thao lược nổi tiếng, nguyên Trung đoàn trưởng Trung đoàn 95, Quân đội Nhân dân Việt Nam; Ông Lê Bá Đảng, Tiến sĩ ngành Hội họa tại Pháp; Ông Lê Bá Lẫm, Tiến sĩ ngành Điện không gian tại Hoa Kỳ; Lê Bá Long, Tiến sĩ Toán học tại Liên bang Nga…
Ông Lê Bá Phục cũng bộc bạch thêm rằng, việc chọn nhà thờ họ làm nơi trao thưởng khuyến học, khuyến tài không chỉ là buổi “tiếp lửa” chuyện học hành, trao đổi kinh nghiệm, kiến thức của con cháu... mà đó chính là buổi tề tựu hướng về cội nguồn để tưởng nhớ công ơn tiên tổ đã dày công vun đắp truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo, đoàn kết thương yêu lẫn nhau, từ đó khơi dậy niềm tự hào, tinh thần tự giác học tập của con em trong dòng tộc ngày càng vững bền.
Ông Lê Bá Phục (bên trái) và ông Lê Bá Minh (bên phải) đang trao đổi về công tác khuyến học, khuyến tài tại nhà thờ họ Lê Bá - Ảnh: L.H
Cả họ tộc cùng chăm lo việc học
Mặc dù đa số người trong họ tộc Lê Bá sinh sống bằng nghề nông, nhưng từ bao đời qua họ tộc đều rất chăm lo việc học hành và luôn quan tâm đến công tác khuyến học, khuyến tài cho con em mình. Và để công tác hoạt động được đi vào nề nếp, ổn định, bài bản hơn, dòng họ Lê Bá đã quyết định thành lập Ban điều hành khuyến học, khuyến tài vào tháng 11 năm 2001.
Theo ông Lê Bá Minh, Trưởng Ban khuyến học, khuyến tài dòng họ thì những thành viên được cử điều hành công việc đều là những người có uy tín, tâm huyết, vì một mục đích chung là giúp con cháu trong dòng họ được học hành thành đạt. Cũng như những người đi trước, Ban khuyến học, khuyến tài dòng họ tích cực vận động bà con dân họ bằng nhiều hình thức khác nhau, hàng năm tham gia đóng góp kinh phí để xây dựng quỹ khuyến học. Vận động, kêu gọi những con cháu học hành đỗ đạt thành tài trong nước cũng như định cư ở nước ngoài hướng về cội nguồn để cùng chăm lo, hỗ trợ việc khuyến học, khuyến tài cho dòng họ. Trân quý nhất là những con em trong họ trước đây được nhận thưởng từ quỹ khuyến học của dòng họ nay thành đạt hằng năm trở về chung tay đóng góp vào quỹ khuyến học, khuyến tài như: Lê Bá Nhật Trình và Lê Thị Hải Tịnh con anh Lê Bá Bê... Ngoài việc tuyên truyền, vận động kinh phí, Ban Khuyến học thường xuyên theo dõi việc học hành của con em trong dòng tộc để kịp thời chấn chỉnh, động viên, giúp đỡ những gia đình hoàn cảnh khó khăn có con em học tập tốt vượt khó vươn lên. Kịp thời khen thưởng cho các cháu có thành tích xuất sắc trong học tập cũng như những kỳ thi do ngành Giáo dục - Đào tạo tổ chức. Nhờ đó, hiện nay có 100% gia đình trong họ tộc đạt tiêu chí “Gia đình hiếu học”, hơn 70% gia đình có con vào Đại học và rất nhiều gia đình được chứng nhận “Gia đình cử nhân”. Điển hình như gia đình ông Lê Bá Đãi, Lê Bá Ấn, Lê Bá Phòng đều có 4 đến 5 người con đều đã tốt nghiệp Đại học và trên Đại học...
Từ năm 2001 đến nay toàn dòng họ có gần 500 cháu là học sinh giỏi cấp Tiểu học, hơn 450 học sinh giỏi xuất sắc cấp Trung học cơ sở và Trung học phổ thông, 86 cháu đạt học sinh giỏi cấp tỉnh và quốc gia, hơn 120 cháu đã đỗ vào các trường Cao đẳng và Đại học...
Anh Lê Vũ Văn, người nhận thưởng khuyến học, khuyến tài của dòng họ từ cấp tiểu học cho đến hết đại học và hiện là Trưởng địa bàn - Giám đốc VNPT huyện Triệu Phong tâm sự rằng: “Bản thân là con dân trong dòng họ thừa hưởng những thành tựu về truyền thống hiếu học, thêm vào đó là sự động viên, khích lệ kịp thời của những người làm khuyến học và quỹ khuyến học, khuyến tài của dòng họ đã tiếp thêm động lực để tôi luôn phấn đấu vượt qua những khó khăn trong học tập, cuộc sống và có được chút ít thành quả như ngày hôm nay. Vì thế tôi luôn biết ơn và thường xuyên hướng về nguồn cội để tham gia hỗ trợ quỹ khuyến học, khuyến tài cũng như các hoạt động mà Ban khuyến học dòng họ phát động. Tìm kiếm những đầu sách bổ ích về nhiều ngành nghề khác nhau, nhất là lĩnh vực công nghệ thông tin để trao cho thế hệ sau sớm tiếp cận học tập... Và tin tưởng rằng, với những thành quả đạt được thời gian qua thì chắc chắn công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng dòng họ học tập của dòng tộc Lê Bá ngày càng phát triển bền vững”.
Anh Văn cũng cho biết thêm, hiện anh đang là nghiên cứu sinh với luận án Tiến sĩ về đề tài: Chuyển đổi số các doanh nghiệp nhỏ và vừa khu vực Bắc Miền Trung. Trong thời gian tới anh cùng các cộng sự của mình phối hợp với Ban Khuyến học, khuyến tài tổ chức các lớp học miễn phí về sử dụng công nghệ thông tin cho những người trong dòng họ chưa có điều kiện tiếp cận với các thiết bị công nghệ hiện đại nhằm giúp họ ứng dụng vào trong sản xuất, kinh doanh để nâng cao đời sống.
Thầy Nguyễn Xuân Búa - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Khuyến học huyện Triệu Phong, người luôn quan tâm sâu sát trong công tác Khuyến học, khuyến tài của địa phương, nhất là trong các dòng họ chia sẻ thêm: “Họ Lê Bá là một trong những dòng họ có phong trào khuyến học, khuyến tài xuất sắc ở Triệu Phong. Mặc dù đa số các gia đình thuần nông, điều kiện cuộc sống chưa được đủ đầy nhưng họ luôn vun đắp tinh thần hiếu học cho con em mình cũng như các hoạt động khuyến học, khuyến tài, xứng đáng là tấm gương sáng cho mọi người noi theo”.
