Món quà quê dân dã

a quê nhiều năm tôi đã trưởng thành và sinh sống giữa phố thị xô bồ. Giây phút lặng im giữa náo nức phố xá, bươn chải cơm áo giữa đời thường, chợt lắng đọng trong lòng nỗi day dứt về quê. Quê bao giờ cũng là quê, là tiếng gọi mạnh mẽ, tha thiết. Nhớ giọng hát ru hời của mẹ trong đêm trường đông giá, nhớ tiếng sóng vỗ rì rầm những lúc triều lên, nhớ con đò ngang khỏa nước nối hai miền thương nhớ…Và tôi không thể nào quên được món quà quê lam lũ của mẹ, món Bánh đúc rau câu. Chao ôi, chỉ cần nghe đến cái tên thôi đã thấy dậy lên trong tiềm thức mùi vị hấp dẫn của nó: Miệng tứa nước bọt ra, bụng thấy đói cồn cào và bao hình ảnh, bao kỷ niệm về quê lại hiện về khiến lòng rưng rưng xao xuyến.

   Khi tiết xuân sắp tàn, chuẩn bị đón cái nóng bức của mùa hè, cũng là mùa rau câu mọc. Mùa rau câu rất ngắn, chỉ từ tháng ba đến tháng sáu hàng năm. Dọc theo các triền đá doi ra từ biển Cửa Tùng xuống Vịnh Mốc như Mũi Si, Mũi Chặt, Mũi Lò Vôi, Mũi Hàu là nơi có nhiều loại rau bể sinh sống. Người quê tôi hái rau ngoai về kho với các loại cá biển, rau mứt để nấu canh và rau câu dùng để làm bánh đúc. Cây rau câu có màu nâu, thân và cành nhỏ xíu, mỏng mảnh như lá dương liễu. Cuối lá rau cong lại hình cái móc, đan xen thành từng lớp bám vào đá ở dưới nước, như muốn giấu đi thân phận nhỏ nhoi của mình nên nó chỉ mọc ở những nơi đá hẳm, sóng lớn. Vì vậy muốn hái được rau, người ta phải chờ đợi ngày lặng gió và khi con nước thủy triều rút xuống.

   Rau câu hái về mẹ nhặt sạch sạn, đá còn dính ở chân rau, lượm hết các loại rau trà trộn như rau ngoai, rau mứt, rau bói đá. Mẹ bảo nếu lẫn các loại rau này vào, nồi bánh coi như hỏng. Bánh đúc ra sẽ không đông cứng được. Rau được rửa nhiều lần để làm sạch độ mặn nước biển. Bắc một nồi nước lên bếp, khi nước sôi già thì đổ rau câu vào theo tỉ lệ 1 kg rau tương ứng với ½ lít nước, ninh nhừ cho đến lúc rau chuyển sang màu xanh, đặc quánh lại, trên mặt không còn lớp bọt váng nổi lên là được. Trong khi chờ mẻ bánh đang nấu trên bếp, mẹ nhanh nhẹn sắp một dãy bát mắt trâu, loại bát này ở quê thường dùng để đong ruốc, cá me khi bán. Hai chiếc lá bai úp sấp chĩa đầu nhọn vào nhau được mẹ đặt gọn gàng vào từng cái bát. Loại lá này chị em tôi phải ra tận Rú Đưng sau làng Vịnh Mốc để hái. Rú Đưng là nơi cung cấp lá bai cho các làng ở sát chân biển. An Hòa, Ba Thạch, An Đông làm bánh đúc. Đây là loại lá có bản to, hình trái tim, một mặt trơn màu xanh, mặt trái có màu trắng sữa, nhám xịt.

Khi nồi rau bắc xuống, mẹ nhanh nhẹn lấy môi múc đổ vào từng bát nhẹ nhàng, đều đặn, không có bát nào nhiều hơn và cũng không có bát nào vơi đi. Chỉ trong khoảnh khắc, trong lòng màu trắng sữa của những chiếc lá bai kia đã đông cứng những chiếc bánh đúc màu xanh rêu trong suốt như thạch bích. Mặt bánh trong nhẵn thín, lấp loáng trông thật thích mắt. Thông thường rau câu hái được không nhiều, chỉ đổ được mươi lăm bát, đủ để ăn và đi bán kèm với những thứ hàng như cá khô và ruốc mỗi phiên chợ sáng ở quê.

   Cái ngon của bánh đúc rau câu là thức chấm, loại bánh này phải ăn với thứ đặc sản của xứ Cửa Tùng là ruối nhồi mới đúng là ăn. Đâm thêm mấy trái ớt khắt khe (ớt mọi) với múi tỏi, bỏ ruốc vào, vắt thêm chanh. Chao ơi, bát ruốc bay mùi thơm đã làm tứa nước miếng. Dùng tay bóc lớp lá bai, xắt bánh đúc ra từng miếng vừa tay cầm, quệt tý ruốc cho vào miệng cái mát lạnh đã thấm tê đầu lưỡi cộng với vị bùi của bánh, mùi ngai ngái rong biển và mùi thơm của ruốc, vị cay của ớt tỏi, vừa ăn vừa xuýt xoa thì ngon tuyệt. Khối bà khối cô đi chợ Do, thấy hàng bánh đúc rau câu đã ngồi xệp xuống, một tay kẹp rổ, một tay cầm miếng bánh đúc quệt ruốc nhai rau ráu. Vừa ăn lại vừa trêu nhau xem có ai “ruốc lận lưng quần”, ý nói những người hay ăn quà bánh đúc rau câu mà mang ruốc nhà mình đi theo và đấm lưng nhau cười rúc rích.

Bánh đúc rau câu thường dùng vào những bữa ăn phụ, bữa lỡ, bữa chiều cho những người làm mướn, làm công trong nhà như: đào giếng, làm nhà, đóng thuyền, vá lưới…hoặc làm quà cho trẻ con, người già khi đi chợ về. Người mua bánh đúc bao giờ cũng mua từng cặp, hai cái trở lên, úp vào nhau, tùy theo sức ăn và yêu cầu mà mua nhiều hay ít. Những ngày gió Nam Ồ thổi rát mặt, chẳng có thứ rau trái nào chịu nổi, ăn miếng bánh đúc rau câu, uống bát chè xanh “đứng đụa” mới thấy hả hê, mát mẻ trong người.

Có một điều lạ là những người làm bánh đúc rau câu chẳng bao giờ mất tiền đi mua rau cả, mà cũng chẳng có ai bán rau để mua về làm bánh. Người ta chỉ đi hái rau về làm ra bánh để bán mà thôi. Chẳng ai lấy việc bán bánh đúc rau câu làm nghề chuyên nghiệp hay buôn bán để làm giàu. Nó như một thứ quà quê dân dã mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người ở đây những lúc nhàn rỗi. Bốn mùa tứ biết, hàng năm cứ mùa hè đến, thấy nhớ, thấy thèm, người dân quê tôi lại thích thú, tầm tả đi hái rau về và tự nấu. Vì thế nên ai cũng có thể làm được và bán được. Những đồng tiền thu từ loại bánh này chẳng đáng là bao, chỉ đủ đổi lấy mớ rau, mớ tép về làm thức ăn trong ngày cho cả nhà.

   Bánh đúc rau câu đơn giản thanh khiết như tấm lòng người dân quê tôi qua bao nắng mưa của thời gian vẫn giữ nguyên hương vị mặn nồng thanh tao của biển. Nó là món quà quê dân dã của những bà mẹ nghèo miệt biển Vĩnh Linh thương yêu con cháu, mua vài cặp về chia đều cho mỗi đứa như nhắc nhở chúng đừng bao giờ quên chút hương quê bên bờ biển cả. Thương thay cho mùa bánh đúc ngắn quá để người ăn phải tần ngần, lưu luyến và đợi chờ cho đến mùa bánh đúc năm sau!

   Bánh đúc rau câu của ấu thơ quê mẹ đã theo tôi suốt cuộc đời chìm nổi. Giờ đây trên thị trường đã có biết bao nhiêu loại bánh trái. Vì thế mà món bánh đúc rau câu quê tôi lẩn khuất dần đi theo năm tháng. Ngồi giữa phố để ăn những ly thạch được chế biến cũng từ rau câu, tôi cứ nhớ và thương quá đi, ơi chợ quê, ơi bánh đúc rau câu thuở nào.

T.L