|
T |
rong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, để kịp thời chi viện cho chiến trường miền Nam, Đảng và Nhà nước ta đã mở nhiều con đường chiến lược cả trên không, trên bộ và trên biển để cơ động lực lượng, tiếp tế lương thực, vũ khí đạn dược cho chiến trường. Nhằm giữ bí mật an toàn tuyệt đối, hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại do địch gây ra, ngày 19/5/1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký quyết định thành lập Binh đoàn Trường Sơn, gọi tắt là Đoàn 559 có nhiệm vụ “xẻ dọc Trường Sơn” xây dựng đường vận tải chiến lược cho các chiến trường trên toàn Đông Dương. Đường Hồ Chí Minh đã trở thành một huyền thoại, mãi mãi âm vang khúc trường ca của một thời“Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước / Mà lòng phơi phới dậy tương lai”.
Nhận thức sâu sắc tính chất đặc biệt quan trọng của đường Trường Sơn, đặc khu Vĩnh Linh đã cử cán bộ (trực tiếp là Ban chỉ huy Lữ đoàn phòng vệ giới tuyến 341) phối hợp cán bộ Ban cán sự Đoàn 559, tập kết tại Khe Hó, cải trang thành người đi khai thác gỗ triển khai hoạt động, tổ chức khảo sát, cắm mốc, đưa một bộ phận tiền trạm soi đường vào Nam. Đầu tháng 6/1959, Đoàn 559 cử đồng chí Võ Bẩm trực tiếp chỉ huy, Tỉnh uỷ Quảng Trị cử đồng chí Pả Cương - Thường vụ huyện uỷ Hướng Hoá và một số cán bộ địa phương thông thạo địa hình Trường Sơn cùng phối hợp mở đường.
Khe Hó - Vĩnh Linh được chọn làm điểm khởi đầu cho tuyến đường lịch sử này. Từ đó phát triển về hướng tây nam qua làng Mít vào đến Tà Riệp, điểm cuối là Pa Lin. Địa hình khu vực này rất hiểm trở, núi cao, vực thẳm, nhiều đoạn phải vượt qua lèn đá cheo leo nên việc khai thông đường là rất khó khăn. Thời điểm này địch tiến hành đánh phá ác liệt, cùng với máy bay trinh sát, lực lượng thám báo nắm tình hình. Nhưng được sự giúp đỡ cấp uỷ, chính quyền khu vực Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, nhất của đồng bào các dân tộc miền tây Vĩnh Linh, Hướng Hoá chỉ dẫn, nên việc khai thông và nguỵ trang đường có nhiều thuận lợi. Một số tuyến đường phía Đông Trường Sơn bị địch nhòm ngó và tiến hành các hoạt động phong toả. Tháng 7 năm 1959, Ban cán sự miền tây Trị - Thiên cùng ban giao liên Đoàn 559 họp bàn mở thêm một số cung đường mới phía Tây Trường Sơn. Được sự giúp sức của nhân dân hai nước Việt - Lào, sau hơn một tháng các cung trạm đã hoàn thành. Hơn 100 thanh niên các địa phương Vĩnh Linh, Hướng Hoá nơi có tuyến đường đi qua đã tình nguyện tham gia mở đường và làm công tác bảo vệ. Cuối năm 1959, trên địa bàn Quảng Trị đã có nhiều tuyến đường liên hoàn, nhiều cung đường nối truyến ra Bắc vào Nam và một số cung đường đi qua đất bạn Lào, tạo điều kiện thuận lợi cho việc liên lạc, cơ động, tiếp tế bảo đảm bí mật, bất ngờ. Quá trình khai thông cũng như bảo vệ các cung đường lực lượng vũ trang, nhân dân Quảng Trị đã dốc sức, dốc lòng, đóng góp hàng vạn ngày công để phục vụ nên tốc độ xây dựng diễn ra nhanh chóng. Đặc biệt là lực lượng dân quân du kích các xã vùng phía Tây Vĩnh Linh, Hướng Hoá, vừa làm nhiệm vụ thông đường, vừa vụ tiếp tế lương thực, thực phẩm, tham gia chiến đấu, vận tải thương binh... Lần đầu tiên, ngày 20 tháng 8 năm 1959, hơn 500 kg vũ khí do Đoàn 301 chuyển vào Nam qua địa bàn Quảng Trị đã được giao an toàn cho Liên khu 5 ở Tà Riệp.
Trong suốt chiều dài của cuộc kháng chiến chống Mỹ, lực lượng vũ trang Quảng Trị với quyết tâm “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, cùng với lực lượng thanh niên xung phong và nhân dân vượt qua ngàn thác lũ, lam sơn chướng khí, rừng thiêng nước độc để bám đất, bám dân, tổ chức chiến đấu không cho địch nống lên phía Tây nhằm bảo vệ cho tuyến đường được an toàn. Hàng ngày, trên các cung đường, hàng ngàn thanh niên xung phong, với tinh thần “sống bám cầu, bám đường, chết kiên cường, dũng cảm” đã tham gia mở đường, xây dựng cầu cống, truy bắt lực lượng thám báo, phối hợp với bộ đội chủ lực xây dựng các trận địa bắn máy bay, tổ chức vận chuyển hàng hoá, cứu chữa thương binh. Nhiều thanh niên Vân Kiều đã đưa năng suất gùi thồ lên 90 đến 100 kg mỗi chuyến. Nhân dân các dân tộc vùng núi Hướng Hoá, nhân dân các bộ tộc Lào anh em đã không quản mưa rừng, thác lũ ngày đêm sát cánh cùng với bộ đội, thanh niên xung phong bạt núi mở đường, đào đắp, vận chuyển hàng vạn m3 đất đá. Nhiều cháu nhỏ mặc dù mới 13, 14 tuổi nhưng vẫn tình nguyện lên mặt đường cùng các anh, các chị, các cô, các bác khuân đá, chặt cây, nguỵ trang mặt đường. Đồng bào dân tộc Vân Kiều, Pa Cô nghe theo tiếng gọi của Đảng, Bác Hồ đã dốc lòng, dốc sức cho cách mạng. Mặc dù cơm không có ăn, áo không có mặc, nhưng đồng bào dân tộc vẫn một lòng đi theo Đảng, Bác Hồ. Họ đã dành đến hạt gạo cuối cùng, củ khoai, củ sắn cuối cùng để tiếp tế cho bộ đội, dù phải ăn rau rừng, măng đắng hay phải nhịn đói, nhịn khát nhưng không tơ hào đến một hạt gạo, hạt muối của cách mạng. Điều đó đã tạo nên cảm hứng cho các nhạc sĩ viết nên nhiều ca khúc đi cùng năm tháng.
Từ tháng 2 năm 1961, lực lượng Mỹ cấu kết với bọn Phuminôxavẳn thực hiện chính sách “đốt sạch, phá sạch, giết sạch”, chúng mở nhiều cuộc càn quét vào khu căn cứ của ta, tiến hành dồn dân, bắt lính, phá hoại kinh tế, ngăn chặn sự chi viện của ta trên các tuyến đường Đông - Tây Trường Sơn. Tỉnh uỷ Quảng Trị chủ trương đẩy mạnh diệt ác trừ gian ở đồng bằng và tổ chức hoạt động vũ trang kết hợp đấu tranh chính trị ở miền tây và phía Bắc đường 9. Bám sát chủ trương đó, khắp nơi trên địa bàn Quảng Trị đã dấy lên phong trào đấu tranh mạnh mẽ. Nhân dân vùng căn cøđịa cách mạng thực hiện vườn không, nhà trống, chuẩn bị hầm chông, cạm bẫy, cung tên, nỏ đá kết hợp với vũ khí có chất nổ đánh địch khắp nơi, làm cho chúng đi đến đâu thiệt hại đến đó. Vì vậy, không những ta giành được thế chủ động trên chiến trường mà các cung trạm trên tuyến đường Trường Sơn được giữ vững, tạo điều kiện cho việc tiếp tế, vận chuyển vũ khí, khí tài trang bị vào chiến trường miền Nam.
Tình hình chiến trường hết sức căng thẳng, Mỹ - nguỵ với tham vọng "lấp sông Bến Hải", chúng tập trung một lực lượng lớn trên địa bàn Quảng Trị với mục đích tiến công ra Bắc và đối phó với phong trào cách mạng đang lan rộng trên địa bàn Quảng Trị. Từ 14 đến 25 tháng 4 năm 1964, địch mở trận càn mang tên “Chiến dịch Lam Sơn 115 A” vào miền tây Quảng Trị. Chúng huy động hơn 3 tiểu đoàn gồm các binh chủng, với chiến thuật “Trực thăng vận” ồ ạt bao vây, nhằm tiêu diệt lực lượng của ta nhưng đã bị ta đánh tiêu diệt, làm thất bại trận càn của chúng. Tiêu biểu là ở Mai Lộc, Mai Đàn, đêm mồng 4 ngày mồng 5 tháng 7 năm 1964, kết hợp từ trong đánh ra, ngoài đánh vào chúng ta đã giành được thắng lợi. Cùng thời điểm đó, Đội 10 đặc công của tỉnh Quảng Trị phối hợp với Đại đội 1 Phân khu tiến công tiêu diệt ở Đầu Mầu...
Năm 1967, Mỹ tăng cường xây dựng tuyến phòng thủ tại khu vực giới tuyến nhằm ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc đối với chiến trường miền Nam. Hàng rào điện tử Macnamara được hình thành, án ngữ một vùng rộng lớn từ Cửa Việt lên đến Hướng Hoá. Mỹ tăng cường nhiều sư đoàn, trung đoàn thiện chiến, hoàn thiện bộ máy cai trị từ tỉnh xuống các xã, phường, thị trấn, đồn bốt mọc lên dày đặc, với một hy vọng “đè bẹp” “cộng quân” và ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc. Tuyến đường Trường Sơn đi qua địa bàn Quảng Trị nằm trong tầm kiểm soát của chúng. Chúng ra sức càn quét, đánh phá vào những khu vực chúng nghi ngờ. Trên các cung đường Trường Sơn không ngày nào ngớt tiếng máy bay oanh tạc, bom rơi, đạn réo rung chuyển cả núi rừng cùng với pháo kích từ biển bắn vào, B52 rãi thảm. Một số cánh rừng cháy rụi vì bom Napan, nhiều nơi rừng chỉ còn lại những thân cây xác xơ vì phốt pho và chất độc hoá học. Trước tình đó, quân dân Quảng Trị quyết tâm phá thế kìm kép của địch, tổ chức khởi nghĩa giành đất, giành dân. Phối hợp với bộ đội chủ lực mở nhiều trận đánh lớn nhỏ trên khắp chiến trường không cho địch thực hiện âm mưu của chúng, nhất là các trận tiến công vào Đầu Mầu, Tân Lâm, Cồn Tiên, Dốc Miếu, Đông Hà…
Nhân dân, lực lượng vũ trang Vĩnh Linh vừa xây dựng vừa chiến đấu, tổ chức bố phòng chặt chẽ, xây dựng trận địa tiêu diệt không quân địch, phối hợp với bộ đội chủ lực bí mật vượt sông Bến Hải đánh vào cứ điểm Dốc Miếu. Đẩy mạnh hoạt động bảo vệ các tuyến đường trên khu vực phía Tây của Vĩnh Linh, từ Khe Hó vào đến sông Bến Hải. Tổ chức nắm địch, đánh bắt lực lượng thám báo, biệt kích, ngăn chặn sự phá hoại của không quân Mỹ - nguỵ bảo vệ vững chắc các cung đường qua địa phận Vĩnh Linh.
Tuyến hàng rào điện tử nằm trong "chiến lược chia cắt" của Mỹ. Với mục đích ngăn chặn sự xâm nhập của miền Bắc, tách du kích ra khỏi dân chúng, diệt "Việt cộng nằm vùng". Chúng thiết lập phòng tuyến ngăn chặn phía Nam vĩ tuyến 17, kéo dài ra biển Đông, cắt đường mòn Hồ Chí Minh bao quanh vĩ tuyến 17 và đường số 9. Để kiểm soát chiến trường, giành thế chủ động, phá tan hàng rào điện tử Macnamara, tiến lên giải phóng tỉnh Quảng Trị và bảo vệ an toàn các cung đường, lực lượng vũ trang Quảng Trị phối hợp với bộ đội chủ lực đánh phá căn cứ Cồn Tiên, Dốc Miếu, phá tan “con mắt thần” của hàng rào điện tử Macnamara. Quân dân Hướng Hoá đã phối hợp với bộ đội Tăng thiết giáp tiến công tiêu diệt cứ điểm Làng Vây, phá vỡ một mảng tuyến phòng ngự Khe Sanh. Cùng với quân dân miền Nam tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968. Trong cuộc tiến công này quân dân Trị - Thiên Huế được Trung ương cục và Mặt trận giải phóng miền Nam Việt Nam trao tặng bức trướng “Tấn công, nổi dậy, anh dũng, kiên cường”.
Từ năm 1967 đến 1972, các căn cứ hoả lực mạnh trên tuyến hàng rào điện tử, nhất là căn cứ Dốc Miếu - "con mắt thần" "bất khả xâm phạm" lên tục bị pháo kích, làm cho hàng ngàn lính Mỹ - nguỵ rơi vào thế tuyệt vọng. Lực lượng pháo binh của ta ở bờ Bắc tiến hành có hiệu quả các đợt bắn phá vào Dốc Miếu, Cồn Tiên. Trung đoàn pháo binh Bến Hải sử dụng 2 tiểu đoàn pháo 100 ly và 105 đặt ngay tại bờ sông Bến Hải đã bắn hàng ngìn quả đạn pháo vào căn cứ Dốc Miếu, tiêu diệt hàng nghìn tên địch, phá huỷ 22 xe tăng, 5 máy bay lên thẳng và nhiều phương tiện chiến tranh. Pháo binh cơ giới Vĩnh Linh chỉ trong 1 ngày đã bắn 1.500 quả đạn pháo HA12, lực lượng dân quân tự vệ bắn 400 quả.Tiêu diệt 300 tên Mỹ, phá huỷ 2 xe M113, 2 kho đạn, 2 kho xăng, 11 khẩu pháo 155, 105 và 175 ly, 13 xe quân sự khác.
Ngày 1/4/1972, căn cứ Dốc Miếu - “con mắt thần” của hàng rào điện tử đã bị phá nát. Kết thúc 5 năm tồn tại của hệ thống phòng thủ được coi là mạnh nhất của quân đội Mỹ trên chiến trường Việt Nam. "Chiến lược chia cắt" đường mòn Hồ Chí Minh, ngăn chặn sự tiếp tế của miền Bắc đã bị phá sản hoàn toàn. Đường Hồ Chí Minh vẫn được bảo vệ an toàn. Chính giới báo chí Mỹ đã thừa nhận: "Trong cuộc chiến tranh ở phía Nam khu phi quân sự, lính thuỷ đánh bộ Mỹ bị thương vong hơn bất kỳ lực lượng nào đóng ở nước này. Các máy bay ném bom của Mỹ không thể nào bịt miệng các khẩu đại bác hạng nặng, rốc két và súng cối của Cộng sản - các loại vũ khí gây ra phần lớn trong tổng số 8.000 quân Mỹ thương vong vùng này. Sự huy động đến mức tối đa khả năng chiến tranh hiện đại của Hoa Kỳ vẫn không ngăn được làn sóng xâm nhập của đối phương, con đường vận tải Trường Sơn vẫn hàng ngày vận chuyển vũ khí cho chiến trường miền Nam mà không bị hàng rào điện tử của Mỹ cản trở”.
Để bảo vệ con đường Hồ Chí Minh, bảo vệ tuyến vận tải Trường Sơn, quân dân Quảng Trị đã không quản gian lao thử thách, với một tinh thần "tất cả vì miềm Nam ruột thịt, tất cả để giải phóng quê hương", người này ngã, người khác xông lên, dù có phải hy sinh đến người cuối cùng quân dân Quảng Trị cũng quyết tâm bảo vệ bằng được con đường vận tải Trường Sơn. Biết bao đồng đội, đồng chí đã anh dũng hy sinh để giữ vững tuyến đường, góp phần đưa cuộc kháng chiến chống mỹ cứu nước mau chóng thành công. Trong cuộc chiến đấu này có biết bao tập thể, cá nhân lập được chiến công xuất sắc, được Đảng, Nhà nước ghi công. Tiêu biểu xã Hướng Lập nằm ở phía Tây Vĩnh Linh, từ năm 1965 - 1972, máy bay địch đánh hơn 26.000 lần vào xã, ném hàng vạn quả bom các loại, đưa nhiều toán biệt kích, thám báo vào quấy rồi và do thám. Dân quân du kích đã vượt qua bom đạn ác liệt, tổ chức lực lượng thường trực chiến đấu và đã bắn rơi 2 máy bay lên thẳng, diệt gọn hai toán biệt kích (20 tên) thu 3 súng đại liên và 130 đồ dùng quân sự. Tham gia 8.000 ngày công phục vụ chiến đấu như làm đường, vận chuyển thương binh, gạo muối cho chiến trường, phá gỡ được hàng chục quả bom nổ chậm, hàng ngàn mìn lá ở bản làng, nương rẫy... dân quân du kích Hướng Lập đã được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu anh hùng LLVT nhân dân năm 1973. Địa bàn Hướng Hoá từ năm 1960 - 1972, địch ra sức đánh phá ác liệt nhiều nơi trong huyện, hòng ngăn chặn việc vận chuyển của ta từ miền Bắc vào miền Nam qua nơi này. Lực lượng vũ trang nhân dân huyện đã kiên cường bám đất, bám dân, chiến đấu dũng cảm, mưu trí, sáng tạo, đánh địch ở khắp mọi nơi và diệt hơn 4.000 tên địch, hổ trợ đắc lực cho quần chúng nổi dậy phá kìm, huy động hàng ngàn thanh niên thuộc các dân tộc tòng quân, hàng vạn lượt người đi phục vụ chiến đấu. Hướng Hoá được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu anh hùng LLVT nhân dân năm 1978.
Trong cuộc chiến đấu ác liệt sinh tử bảo vệ an toàn các cung đường, Quảng Trị đã có hàng vạn cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang, thanh niên xung phong tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu, hàng ngàn cán bộ, chiến sĩ, thanh niên xung phong, nhân dân đã anh dũng hy sinh để bảo đảm cho đường luôn được thông suốt. Quân dân Quảng Trị tự hào vì đã đóng góp xứng đáng công sức và trí tuệ của mình vào việc bảo vệ con đường Trường Sơn, con đường Hồ Chí Minh, góp phần chiến thắng kẻ thù xâm lược, thực hiện lời dạy của Bác "đánh cho Mỹ cút, đánh cho nguỵ nhào...".
H.T.T
