|
T |
ừ chiếc thuyền nan lam lũ của cha ngày ngày cần mẫn với nghề chài lưới trên sông Thạch Hãn kiếm tiền nuôi các con ăn học, Đào Thị Hằng đã nỗ lực giành được tấm bằng thạc sỹ về chuyên ngành “Tăng trưởng xanh và Phát triển bền vững” tại Đại học Adelaide (Úc).Tiếp tục nhận được học bổng tiến sĩ,nhưng vìduyên nợ với mắm ruốc đã theo mình từ thuở ấu thơ mà Đào Thị Hằng đã trở vềđể thực hiện mơ ước của mình, cùng bà con xây dựng thương hiệu mắm ruốc Thuyền Nan.
Làm chiếc cầu nối nhỏ...
Những ngày này, Đào Thị Hằng tất bật, bận rộn đi về giữa thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Huế, Quảng Trị. Tham dự các hội thảo, làm thủ tục kiểm định chất lượng các loại mắm, thiết kế nhãn mác, quảng bá hàng hóa....Hằng hầu như không có nhiều thời gian để thăm nhà. Mở đầu câu chuyện về những bước ngoặt đáng nhớ trong cuộc đời mình, Hằng bảo cô biết ơn rất nhiều những người đã giúp đỡ, chắp cánh cho cô được thỏa nguyện ước mơ ngồi trên giảng đường đại học. “Nhà tôi nghèo lắm, trong nhà chưa khi nào có đủ 500.000 đồng nên tôi thấy tủi thân khi nghe các bạn bàn tán thi trường này, trường kia, còn tôi chỉ tính học xong đi làm lò gạch hoặc đi làm thợ may.Thi năm đầu tiên tôi trượt, ở nhà làm lò gạch, nhưng sức con gái yếu, tôi xin ba mạ ôn thêm năm nữa. Năm sau tôi đỗ thủ khoa vào Đại học Nông lâm (Huế) với 26 điểm. Tôi may mắn nhận được học bổng Tiếp sức đến trường và học bổng Thủ khoa của Nhật nên có tiền chi phí trong năm học đầu tiên”. Vào đại học, Hằng lại đeo đuổi ước mơ được đi du học. Hành trình học tiếng Anh, xin học bổng của Hằng rất gian nan. Với sự nỗ lực không mệt mỏi, cô đã vượt qua 1.000 hồ sơ trong khu vực châu Á- Thái Bình Dương để trở thành một trong 20 người của Việt Nam nhận được học bổng Năng lực lãnh đạo trị giá 112.000 USD của Bộ Ngoại giao Úc. Theo học thạc sĩ về chuyên ngành “Tăng trưởng xanh và Phát triển bền vững”, vừa hoàn thành luận án, Hằng tiếp tục nhận được một học bổng tiến sĩ. “Tôi luôn đặt câu hỏi mình sống trong đời để làm gì? Danh hiệu tiến sĩ quan trọng, tiền tài cũng quan trọng, nhưng được giúp đỡ nhiều người với tôi còn quan trọng hơn. Và, một trong những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định về nước của tôi là ý kiến của ông bà Dương Quang Thiện. Ông từng du học ngành máy tính ở Pháp, làm việc cho IBM, lấy vợ tây, nhưng ông quyết định trở về nước với quan niệm đất nước mình còn nghèo và cần ông hơn là các nước phát triển”. Hằng nhớ lại quãng thời gian trăn trở giữa việc ở lại tiếp tục làm nghiên cứu sinh Tiến sĩ hay trở về quê hương. Trong lần trao đổi với ông Dương Quang Thiện về cách thức để giúp đỡ nhiều người dân Quảng Trị, Hằng đặc biệt tâm huyết và hứng thú với ý tưởng khôi phục lại nghề mắm truyền thống, và quyết định trở về để“tự mình làm chiếc cầu nối đưa mắm quê mình ra thị trường rộng lớn”.
“Giữ mắm đúng nghĩa của mắm”
Hành trình xây dựng thương hiệu nước mắm Thuyền Nan của Đào Thị Hằng cũng không hề đơn giản và thuận lợi. Để khẳng định được tinh thần của Thuyền Nan là “Giữ mắm đúng nghĩa của mắm”, với mong muốn người dân được ăn mắm chứ không phải sản phẩm tương tự mắm, Hằng đã phải bỏ ra rất nhiều thời gian, công sức để nỗ lực đưa đặc sản mắm ruốc vượt ra khỏi lũy tre làng.
Đầu năm 2013, ngay sau khi trở về Việt Nam, Hằng dành hẳn 5 tháng lặn lội khắp các làng chài từ Hà Tĩnh, Quảng Trị, Phan Thiết, Bình Định, Phú Yên, Quảng Ngãi...để tìm hiểu, thu thập và tư liệu hóa lại các kinh nghiệm bản địa trong việc làm mắm ruốc và nước mắm, với tất cả 20 loại mắm khác nhau. Để được người dân chia sẻ, chỉ bảo tận tình những kiến thức, kinh nghiệm làm mắm ruốc gia truyền của gia đình mình, cô đã cất công mang theo cả quần áo về nhà dân ở lại hàng tuần liền, cùng xắn tay làm mắm với bà con. Các bà, các chị giàu kinh nghiệm làm mắm đã tận tình chỉ bảo cho Hằng cách làm các loại mắm khác nhau, cách nếm, thử mắm xem vị mắm, mùi mắm như thế nào là đạt yêu cầu. Đi đến đâu, Hằng cũng đều tỉ mẩn ghi chép lại công thức, kinh nghiệm làm mắm của từng vùng miền, làm phong phú thêm vốn kiến thức, hiểu biết của mình về mắm ruốc.
“Đi nhiều vùng miền, tôi được biết nhiều loại mắm đặc sản trước đấy còn được dùng làm mắm tiến Vua như như mắm thu, mắm đối, mắm nhum..., nhưng nay rất ít người làm. Nước mắm miền Trung mình thì đậm đà, chất lượng nhưng vẫn chưa được bán rộng rãi, chủ yếu được bán ở các chợ nhỏ lẻ. Thêm một điều nữa mà tôi nhận thấy là, hầu như con cháu của các dì, các mệ vốn có truyền thống làm mắm ngon lâu đời đều không muốn nối nghiệp gia đình. Cộng với áp lực từ nước mắm sản xuất công nghiệp vốn rẻ, quảng cáo hoành tráng, chai bao đẹp mắt lại hợp khẩu vị, khiến họ không mặn mà gì với nghề làm mắm ruốc truyền thống. Cứ tiếp tục như vậy thế hệ con cháu của mình sẽ không biết nước mắm, mắm ruốc là gì nên ăn những thứ tương tự vẫn cứ tưởng đó là mắm ruốc thật. Và nghiêm trọng hơn là mất nghề truyền thống vốn được gìn giữ và phát triển cả ngàn năm nay”. Với vốn hiểu biết khá sâu rộng về lịch sử, truyền thống của nghề làm mắm, Hằng cho rằng, nghề làm mắm và nước mắm chỉ duy nhất có ở Việt Nam. Ở Thái Lan thì nhập nước mắm Việt Nam về pha chế rồi xuất khẩu đi khắp thế giới; Bangladesh chỉ có ruốc khá thơm ngon và thường được người dân bỏ vào giấy kẽm, nướng lên cho thơm trước khi nêm vào thức ăn. Qua đi thực tế ở các vùng làm mắm ruốc và nước mắm truyền thống của ven biển của các tỉnh miền Trung, kết hợp với kinh nghiệm làm nước mắm của gia đình mình, Hằng nhận thấy, về nước mắm, mỗi loại cá sẽ cho mỗi loại nước mắm khác nhau về màu sắc, mùi thơm và độ ngọt. Hiện Thuyền Nan có 5 loại nước mắm, đều nguyên chất, nước mắm đầu tiên, được làm bởi các dì, các mệ làm mắm lâu năm ở Quảng Trị. Đó là nước mắm cá nục và cá cơm, nước mắm nhĩ cá cơm, nước mắm tôm biển, nước mắm ruốc, tất cả đều đảm bảo là mắm thơm ngon, sạch, không hoá chất, không chất bảo quản. Hằng trực tiếp làm việc, đặt hàng với các hộ gia đình làm mắm ở các vùng biển bãi ngang như Mỹ Thủy, Cửa Tùng, điều đặc biệt là trong số những hộ này hầu hết là các gia đình phụ nữ đơn thân, có hoàn cảnh cảnh khó khăn. Cô giải thích thêm, sở dĩ cô chọn những hộ gia đình làm mắm lâu đời có hoàn cảnh đặc biệt như thế tham gia dự án sản xuất mắm Thuyền Nan là với mục tiêu muốn giúp những phụ nữ ven biển, nhất là phụ nữ đơn thân có nguồn thu nhập đều đặn, bởi khi đó họ sẽ đầu tư cho con cái học hành. Từ tham gia dự án này của Hằng mà sản phẩm của những người làm mắm truyền thống như dì Rỏ, mệ Tùng (ở Mỹ Thủy, Hải Lăng), dì Xây, dì Lê, vợ chồng anh chị Xiêm Cát, dì Thảo, anh Tùng (ở Cửa Tùng, Vĩnh Linh) đã có mặt ở khắp các tỉnh thành lớn trong cả nước như thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng, thậm chí lên tận vùng miền núi Gia Lai, Đaklak....
Hiện tại, dù có cơ sở sản xuất, chưa có thương hiệu được đăng ký độc quyền, Hằng vẫn đang tích cực phân phối sản phẩm thông qua kênh bán lẻ và bán hàng trên mạng. Khi hoàn thành xong việc đăng kí Vệ sinh an toàn thực phẩm và công bố chất lượng, cô sẽ mở rộng phân phối, cũng như ấp ủ sẽ xây dựng một cơ sở sản xuất có quy mô, mời những người làm mắm ruốc có uy tín về làm, đồng thời mở rộng xuất khẩu hàng hóa ra nước ngoài. “Tôi có một ý tưởng khá đặc biệt là sẽ tập cho người nước ngoài ăn mắm ruốc, bằng cách chế biến mắm ruốc kết tinh thành một dạng muối trộn với salad hoặc ăn với bánh sandwich kẹp thịt, làm sao để giảm mùi mắm ruốc một cách tối đa nhưng vẫn giữ nguyên vị ngon của nó, chắc chắn người nước ngoài sẽ thích”. Hằng cũng mong muốn, thời gian tới khi sản phẩm mắm ruốc Thuyền Nan bán ra thị trường ổn định, cô sẽ trích lập 5% giá trị mỗi đơn hàng để lập quỹ học bổng giúp đỡ những học sinh nghèo của quê nhà có điều kiện học tập, thực hiện mơ ước của mình.
Ngoài theo đuổi dự án mắm Thuyền Nan, Đào Thị Hằng đang cùng nhóm bạn trong nhóm Mê Kông 1 thực hiện đề tài báo cáo về thực trạng phát triển đồng bằng sông Cửu Long trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Hai mươi tám tuổi, Đào Thị Hằng đã tích lũy được cho mình rất nhiều kiến thức bổ ích trong cuộc sống, đã trải nghiệm rất nhiều kinh nghiệm sống, và tự nhận rằng, niềm đam mê với mắm ruốc đã thay đổi rất lớn cuộc đời mình. Giải đáp thắc mắc vì sao chọn cái tên Thuyền Nan để gắn với thương hiệu sản phẩm mắm ruốc, Hằng bộc bạch: “Chị thấy đó, chiều thuyền nan ở vùng biển quê mình giờ hiếm lắm, bà con đều đóng tàu lớn để ra khơi. Nhưng dù gì đi nữa, thuyền nan cũng đã là hình tượng gắn liền với ngư dân Việt Nam từ bao đời nay, cũng như gắn với các sản phẩm truyền thống từ biển. Thuyền nan nhỏ và chông chênh nhưng nó thể hiện tinh thần hiếu học và sức sống của người dân Quảng Trị nói riêng và người dân miền Trung nói chung. Tôi cũng trưởng thành và được nuôi lớn nhờ thuyền nan đánh cá của gia đình mình, nhờ nó, tôi đã được đến nước Úc xa xôi để học tập và giờ quay về để được góp một phần nhỏ bé giúp bà con quê mình”. Và, Đào Thị Hằng vẫn đang từng ngày nỗ lực để thực hiện tâm nguyện này.
T.T
