L.T.S: 20 năm sau ngày toàn thắng, từ vốn liếng ban đầu gần như số 0, đến nay Quảng Trị đã có hàng loạt hồ chứa nước với mạng lưới kênh mương ngày càng tỏa rộng, bảo đảm tưới tiêu cho đồng ruộng, góp phần cải tạo cảnh quan, bảo vệ môi sinh. Và một trong những kết quả có thể trông thấy và thưởng thức, đó là hạt gạo Quảng Trị đã lấy lại được phong độ Ba Trắng, Tám Xoan từ ngàn xưa đã nổi tiếng trong Kinh ngoài Quảng. Trong số đó có các công trình “tầm cỡ” Nam Thạch Hãn, Trúc Kinh… Ngoài ra, ngành thủy lợi còn có những đóng góp quan trọng và hữu ích khác mà bạn đọc sẽ thấy trong bài viết dưới đây của Phó tiến sĩ Hoàng Phước, Giám đốc Sở Thủy lợi Quảng Trị.
Sau ngày giải phóng miền Nam (1975) trên mảnh đất Quảng Trị chỉ có hai công trình thủy lợi, đó là công trình La Ngà ở phía Bắc vĩ tuyến 17 với quy mô tưới được 100 ha lúa; công trình ngăn mặn Việt Yên phía nam vĩ tuyến 17 do chế độ Mỹ ngụy xây dựng đã bị chiến tranh làm hư hỏng không sử dụng được. Bước ra khỏi cuộc chiến tranh, Quảng Trị có bao nhiêu việc phải làm… Tuy vậy Đảng và Nhà nước vẫn tập trung phát triển Thủy lợi cho mảnh đất này. Trong 20 năm qua, với sự tham mưu của ngành Thủy lợi, được sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng và Chính quyền các cấp trong tỉnh, quy hoạch thủy lợi được xây dựng. Hàng năm, các trạm bơm, hồ chứa, đập dâng, hệ thống đê điều và kênh mương được ra đời để phục vụ cho nông nghiệp.
Bước đầu, để phục vụ kịp thời cho nông nghiệp, Thủy lợi Quảng Trị đã xây hàng chục trạm bơm tạm như Lâm Lang, Vĩnh Phước, Cầu Ga, Bích Khê, Hiền Lương và Phước Lễ.v.v.. Dần dần các trạm bơm đó được thay bằng các công trình thủy lợi kiên cố, hiện đại hơn, phục vụ nhiều hơn. Đó là các hệ thống đại thủy nông như: Nam Thạch Hãn, hồ chứa Hà Thượng, hồ chứa Kinh Môn, La Ngà và hàng chục công trình trung thủy nông như: hồ Triệu thượng 1, hồ Triệu Thượng 2, hồ Khe Chanh, hồ Khe Rò, hồ Trung Chỉ, hồ Khe Mây, hồ Hiếu Nam, hồ Đá Lã và các trạm bơm điện như: Cầu Nhi, Hải Dương, Hải Hòa-Thiện-Thọ, Hải Trường, Châu Thị, Cao Xá… và hàng trăm hồ chứa nhỏ khác. Trong năm năm gần đây, tốc độ phát triển công tác thủy lợi rất nhanh, trong đó hồ Trúc Kinh, hệ thống nước ngọt hóa sông Cánh Hòm và năm hệ thống đê chống lũ và mặn như: Bắc Nam, sông Bến Hải, sông Thạch Hãn, sông Ô Lâu và có cả hệ thống công trình cải tạo môi sinh, môi trường vùng cát, cùng hàng chục công trình khác.
Các hệ thống công trình kể trên đã tưới cho trên 35.000 ha ruộng lúa, chiếm 70% diện tích gieo trồng của tỉnh, tiêu úng cho 15.000ha, chiếm 70% diện tích bị úng. Chống mặn cho 17.000ha và chống được lũ tiểu mãn, một phần của lũ sớm để bảo vệ mùa màng. Công tác thủy lợi trong thời gian qua vừa trực tiếp phục vụ sản xuất Nông nghiệp, vừa tạo tiền đề đưa công tác khoa học kỹ thuật phát triển vào đồng ruộng. đến này đã có đến 90% giống lúa mới được đưa vào đồng ruộng, 70% diện tích được áp dụng biện pháp gieo thẳng. Đây là biện pháp vừa tăng năng suất lúa của tỉnh từ 1,8 tấn/ha/vụ lên 4,5 tấn/ha/vụ và tham gia thực hiện 15,5 vạn tấn lương thực. Tham gia tích cực vào xóa đói giảm nghèo, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, cơ cấu kinh tế trên địa bàn Quảng Trị.
Ngoài ra công tác thủy lợi còn góp phần trong cải tạo môi sinh, môi trường, phát triển chăn nuôi, phát triển kinh tế vườn. cải tạo môi sinh, môi trường vùng cát, biến cát thành đất trồng trọt, chống nạn cát bay, cát lấp. Quảng Trị từ một vùng đồng khô cỏ chá, úng lụt liên miên, đã trở thành những cánh đồng lúa xanh bát ngát.
Những năm qua công tác phòng chống lụt bão (PCLB) của Quảng Trị có nhiều nỗ lực đáng kể với việc lách tránh lụt bão bằng biện pháp thời vụ, sử dụng giống lúa ngắn ngày, bảo đảm nước tưới tiêu, khắc phục lụt bão kịp thời. Nhờ vậy trong những năm gần đây việc mất mùa vì lụt tiểu mãn, lũ sớm rất ít.
Chúng ta đã nâng cao, hoàn thiện và kiên cố hóa bằng bê tông các tuyến đê ven sông, ven biển, dài trên 50 ki lô mét. Các tuyến đê đó không chỉ chống lụt, chống mặn mà còn là đường giao thông thuận lợi giữa vùng biển, vùng đồng bằng và vùng đồi. Trên các hồ chứa, đều có các tràn sự cố để chống lũ vượt tần suất. Loại tràn mới mẻ này đã cứu cho các hồ chứa không bị đổ vỡ. các công trình quan trọng, hàng năm được củng cố và tu sửa để khỏi xảy ra sự cố, như diệt mối và đại tu tràn, cống và đạp đất. Hàng năm chuẩn bị hàng ngàn mét khối đá hộc, rọ đá, bao tải để kịp thời đối phó với lũ lụt. Hiện nay đã hoàn thiện đề tài PCLB, giảm nhẹ thiên tai và có một bộ máy PCLB có kinh nghiệm trong công tác này từ tỉnh đến xã.
Trong các năm qua công trình thủy lợi bị lũ lụt phá hoại rất lớn song đều khắc phục kịp thời, chưa có năm nào để ảnh hưởng đến thời vụ gieo cấy.
Trong năm qua những công tác nghiên cứu khoa học, phát huy sáng kiến, cải kỹ thuật của ngành Thủy lợi đã có nhiều cố gắng đóng góp cho ngành:
Có 30 đề tài KHKT, đề tài quản lý, phát huy sáng kiến và cải tiến kỹ thuật làm lợi hàng chục tỉ đồng cho nhà nước. Như đề tài cải tạo môi sinh môi trường vùng cát, chống nạn cát bay, cát lấp đang uy hiếp các đồng ruộng, hạn chế nạn chua phèn, bạc màu cho hàng ngàn héc ta. Cải tạo vùng cát trắng thành vùng đất trồng trọt.
Đề tài Tưới tiêu khoa học để phục vụ cho tiết kiệm nước và tăng năng suất cây trồng. Đề tài Đánh giá hiệu ích cây trồng để khắc phục những tồn tại và đầu tư có hiệu quả. Đề tài nâng cao hệ số sử dụng của kênh mương, nhằm tiết kiệm nước, mở rộng diện tích tưới tiêu. Đề tài cắt rong trên kênh, để tăng năng suất lao động, đồng thời tham gia vào lách tránh lụt bão. Đề tài nâng cao tràn, để trữ thêm nước cho mùa hè Đề tài PCLB giảm nhẹ thiên tai có giá trị rất lớn trong công tác PCLB; Đề tài Tràn sự cố, chống vỡ hồ khi có lụt vượt tần suất thiết kế; Đề tài Đưa phầm mềm của vi tính vào hạch toán sử dụng để tăng năng suất lao động;
Ngoài ra hàng chục sáng kiến, cải tiến, các đề tài nghiên cứu khoa học khác đã làm lợi hàng tỉ đồng. một số đề tài được Nhà nước nghiệm thu, và đầu tư để cải tạo môi sinh, mở rộng đất đai, phát triển kinh tế, tạo công ăn việc làm cho nhân dân.
Thời gian tới nhiệm vụ ngành thủy lợi vẫn còn đòi hỏi những nỗ lực lớn của CBCNV và sự giúp đỡ của các ngành, các cấp khác. Trước mắt, mục tiêu hàng đầu tập trung vào việc: đổi mới công tác thủy nông, nâng cao hiệu ích các công trình hiện có 60% năm (1995) lên 70-75% năm (2000). Và kiên cố hóa các công trình đại thủy nông nhất là đầu mối và kênh chính để bảo vệ mùa màng, dân cư, không để xảy ra hiểm họa trong lũ lụt. Hoàn chỉnh các công trình đang xây dựng dở để đưa vào khai thác phục vụ nông nghiệp và các ngành khác trong thời gian tới. Tích cực xây dựng công trình mới, phấn đấu xây dựng xong hồ Bảo Đài, hồ Ái Tử, hồ Bến Đá. Hoàn thiện hệ thống ngọt hóa sông Cánh Hòm, hệ thống đê biển, nâng cấp hồ Kinh Môn, hồ Hà Thượng. cũng cố, xây dựng nhiều hồ chứa nhỏ ở vùng sâu, vùng hẻo lánh. Tiếp tục cải tạo được ½ diện tích vùng cát thành đất trồng trọt để mở rộng sản xuất. phối hợp với điện và giao thông để thực hiện điện khí hóa và giao thông hóa nông thôn. Cùng với Bộ Năng lượng, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn sớm đưa công trình Rào Quán vào xây dựng.
