Trang chủ

Văn hóa thời đại

Quảng Trị và tôi

N

ăm nay, tròn 35 năm ngày thống nhất đất nước. Song với những người lính sinh viên và giáo viên đại học nhập ngũ ngày 06/9/1971, thì niềm vui giải phóng đã đến từ tháng Tư năm 1972 ở Quảng Trị. Họ người thì là lính chiến đấu ở sư đoàn 325. Người thì ở những đơn vị hậu cần, thông tin, công binh phục vụ chiến dịch. Vui nhất là họ đã tụ quần với nhau những ngày đầu giải phóng Quảng Trị. Lúc ấy, tôi bắt đầu tập làm thơ. Bây giờ giở lại cuốn sổ tay ngày đó, mới nhớ rằng mình đã từng làm một bài thơ ngày Quảng Trị giải phóng. Bài thơ tên là: “Ngọn lửa mùa hè”. Bài thơ của một người mới tập làm thơ thật nhiều “lỗi kỹ thuật” nó thực sự chỉ là một trang nhật ký bằng thơ giữa không gian nồng khét khói súng.

NGỌN LỬA MÙA HÈ

Anh đi giữa trưa hè thị xã

Nắng biển mặn mà rộn rã vây quanh

Màu áo xanh hòa lẫn sắc lá xanh

Đường phố ngập tràn màu xanh bóng nắng

Quê hương ơi! Bao tháng ngày cay đắng

26 năm đã tìm được một ngày

Anh lại trở về từ một buổi chia tay

Chẳng nói nên lời, lệ cười trên mí mắt

Mới hôm nao phố phường còn xám ngắt

Đời ngậm ngùi, nhức nhói vết giày đinh

Đạp lên những chi khu, căn cứ địch

Anh mang nắng về gọi đất mẹ hồi sinh

Nắng trưa hè ngời thép súng lung linh

Nắng tỏa từ ngực anh ban trưa thêm sắc lửa

Nắng tìm về tận ngõ sâu, phố đổ

Giữa bộn bề anh có thấy tương lai

Lửa bén bùng đỏ thắm sắc cờ bay

Từ Cổ Thành lửa chia về mọi ngả

Mang hồn lửa cầu vồng từ ngọn súng tay ai

Lửa học trò phượng nghiêng nghiêng cửa sổ

Lửa tình yêu nhóm nhen từ lửa hoa

Cùng lửa cờ múa reo cùng lửa nắng

Bừng cháy giữa miền đất đại chiến thắng

Ngọn lửa mùa hè ấp ủ tự bao năm

Và trưa nay đang cùng anh hành quân…

Bài thơ đầy lạc quan. Nhưng sự thực của “Mùa hè đỏ lửa” diễn ra sau đó khốc liệt đến nỗi không thể tưởng tượng nổi. Quảng Trị thành nơi tranh chấp đẫm máu giữa hai bên liên quan tới Hội Nghị Paris đang đi tới quyết định ngừng bắn, lập lại hòa bình tại Việt Nam. Và cuối cùng thì sông Thạch Hãn trở thành giới tuyến tạm thời từ năm 1972 đến năm 1975.

Sau ngày thống nhất đất nước, đầu năm 1977, đơn vị tôi được cử ra Quảng Trị để xây dựng đường dây quân sự nối thông từ Quảng Bình đến Phú Bài (Huế). Những ngày mưa ẩm ướt của mùa xuân 1977, tôi mới có dịp chứng kiến lại những tàn phá, đổ nát của “mùa hè đỏ lửa” 1972 mà khi ấy, hầu như vẫn còn nguyên hiện trạng giữa một cuộc sống mới bắt đầu nhú mầm hồi sinh. Những chiều lang thang bên bờ sông Thạch Hãn thật buồn. Luôn luôn có cảm giác bước chân mình đang chạm vào anh linh những người đã hy sinh ở Cổ Thành nhiều đến mức không sao đếm xiết. Vậy là bài thơ “Nhớ nắng” đã từng được in trên tạp chí “Văn nghệ Bình - Trị - Thiên”.

Không có lời nào rõ bằng cái nhìn

Bức tường đạn găm lỗ chỗ

Đất cát dưới chân nắng nằm mắt mở

Vết chém thân cây nhựa đọng thân

Vẫn còn đây Quảng Trị Cổ Thành

Trời bâng khuâng mây bạc

Gạch vụn ngổn ngang ngổn ngang đổ nát

Hố bom hun hút vết thương

Đo trên bản đồ hơn cây số vuông

Mà gặp ở đây tan tành bao miền đất

Nhưng nơi nào? Nơi nào đau nhất

Để suốt đời tôi không gặp lại Cổ Thành

Để suốt đời không gặp lại các anh

Một mùa hè nung nấu

Mùa hè ấy gạch chảy, ra như máu

Máu các anh che chở những căn nhà

Em cười chi? Em xếp gạch đằng xa

Em ghép lại mặt trời mùa hè ấy

Hay rưng rưng tay nâng dòng máu chảy

Có nghe dĩ vãng dội về?

Dĩ vãng trẻ măng, dĩ vãng binh nhì…

Kỷ niệm Quảng Trị của tôi là một tấm chăn dù. Ra Hà Nội đã lâu mà tôi vẫn đắp tấm chăn dù đó. Đến năm 1992, nhẩm tính đã 20 năm chiến dịch Quảng Trị tôi lại khai bút bằng một bài thơ nhiều nỗi niềm mang tên là “Bụi”

BỤI

Cuộc chiến tranh không chịu ra khỏi tôi

Như bụi trong nhà chẳng chổi nào quét sạch

Cả em nữa tận cùng ngóc ngách

Cứ chợt khi nhoi nhói buồn thương

Mỗi sớm ăn bát cơm nguội ngày thường

Gặp bữa phụ trước giờ chiến đấu

Sao hờn giận cứ quẩn quanh như máu

Giấc bên em cả giấc không em

Ôi thanh xuân cỏ dại ngọt men

Mọc lang thang khắp thời gian xứ sở

Tôi không tiếc nhưng bây giờ tàn úa

Xin lãng quên hay đồ cổ cứ bày

Lại qua nhanh một năm cũ lên mây

Còn trĩu nặng tấm chăn dù Quảng Trị

Cuộc chiến tranh vẫn bán đầy thân thể

Nhưng thịt da sốt rét những u mê

Cũng năm 1992, không thể chịu ngồi yên khi nỗi đau mất mát ở Quảng Trị cứ day dứt trong lòng, tôi rủ nhà văn Hòa Vang, cùng nhà biên kịch Trần Trọng Hiền và nhà quay phim Phạm Đăng Minh vào Quảng Trị để làm một phim tài liệu mang tên “Quảng Trị – 20 năm và một khúc tưởng niệm”. Phim đã được chiếu rộng rãi ở Quảng Trị. Lời bình của phim thì in trên “Tạp chí Cửa Việt” số 17 năm 1992. Trong lời bình, Quảng Trị đã được khái quát hóa hơn qua bài thơ “Vết sẹo câm”.

VẾT SẸO CÂM

Khi hy sinh lớn quá sự hy sinh

Dường như không ai kể nhiều nữa

Cồn cát nắng lặng trắng từng tâm sự

Thấy máu xương còn trên đất tầng tầng

Khi cái chết nhẹ như lẽ thường

Quý biết mấy sự sống từng khoảnh khắc

Cứ đi vòng Cổ Thành đổ nát

Nghe 81 ngày xưa bật hát dưới chân

Mảnh đất này kẻ thù từng hủy diệt

Còn chúng ta cũng đã từng lãng quên

Hai mươi năm khôn thiêng về da diết

Chúng ta đã nhìn ra Quảng Trị. Và tin

Không bao giờ hoài phí sự hy sinh

Rằng cái chết bắt đầu cho sự sống

Rằng Quảng Trị vẫn là niềm xúc động

Trên hành tinh một vết sẹo câm

Sang thế kỷ mới, tôi tổ chức một tập thơ để vĩnh chào thế kỷ cũ mang tên “Biệt trăm năm” với 5 phần biệt: “Biệt cố sử” “Biệt thế sự” “Biệt dị nhân” “Biệt vãng xứ” “Biệt thời truấn”. Trong phần “Biệt cố sử”, tôi lại viết về mùa hè Quảng Trị 1972 với cái tên “Mùa hạ diễm”

MÙA HẠ DIỄM

Thành Cổ nát tan cùng hàng phượng dọc đường

Nguyễn Hoàng mà em vẫn hát “Diễm xưa”

Hương ơi! Áo dài trắng cây ghita bé bỏng

Chai la-de đầu tiên anh uống cùng đá lạnh

tanh nồng mùi máu, mùi xương

Em có còn trên đời không

hay đã nát tan cùng những mảnh tường

trường Bồ Đề

hay đã chết sập hầm

trước tòa nhà tỉnh trưởng

Cái giọng khàn khàn giai điệu lạ lẫm