|
T |
rong lịch sử thi ca dân tộc Việt Nam, ngay dưới chế độ phong kiến, khi quan niệm trọng nam khinh nữ còn nặng nề, đã xuất hiện một lớp các nhà thơ nữ lên tiếng bênh vực người phụ nữ. Những trang viết của họ đã có nhiều đóng góp cho nền văn chương nước nhà, để lại nhiều tên tuổi lớn. Bước sang thời kỳ văn học hiện đại, một lực lượng đông đảo các cây bút nữ xuất hiện. Những sáng tác của họ đã góp phần tạo nên sự phong phú đa dạng cho sự phát triển của nền thơ ca Việt Nam. Thơ của họ đã gây ấn tượng cho người đọc, được dư luận khẳng định và đã được giới thiệu ra nhiều nước trên thế giới.
Thơ của các cây bút nữ trẻ xuất hiện từ khoảng 10 năm trở lại đây chịu sự ảnh hưởng của những mạch nguồn thơ nữ trước đó, từ thế hệ các tác giả trưởng thành trong chiến tranh như Xuân Quỳnh, ý Nhi, Phan Thị Thanh Nhàn, Đoàn Thị Lam Luyến, Nguyễn Thị Hồng Ngát, Lâm Thị Mỹ Dạ, Thúy Bắc, Lê Thị Mây… cho đến Thu Nguyệt, Tuyết Nga, Lê Thị Kim, Đỗ Bạch Mai, Thảo Phương, Phi Tuyết Ba, Nguyễn Thị Thuý Quỳnh, Đoàn Ngọc Thu, Đặng Thị Thanh Hương … Cùng với việc tiếp tục khai thác hướng đề tài cũ nói về thân phận người đàn bà, về tình yêu, về lòng thuỷ chung son sắt, tình mẹ con, bầu bạn, những tác giả thơ nữ trẻ đi sâu khai phá những đề tài mới đầy những biến động của đời sống, những va đập của đời thường, niềm khát khao mãnh liệt hướng tới những cái mới, những chân trời lạ lẫm. Họ chịu đi tiên phong trong sự cách tân đổi mới của văn học nghệ thuật hoà cùng công cuộc đổi mới của đất nước. Thơ của thế hệ mới bên cạnh những đề tài cũ, thể loại cũ, họ đi sâu khai thác bản thể, khám phá những chuyển động của bản thể căng phồng sự sống, khám phá tình yêu, nhục cảm, cái tôi cá nhân bí ẩn và đầy bất trắc. Tiếng thơ của họ bên cạnh những khát khao yêu thương, sẻ chia, bù đắp, những khát khao chồng vợ, tổ ấm gia đình hạnh phúc, còn xuất hiện một cảm hứng mới rất hiện đại mang đầy bản năng trong ngôn từ, cảm xúc: tính nhục cảm. Có một thế hệ mới xuất hiện như Vi Thuỳ Linh, Ly Hoàng Ly, Phan Huyền Thư, bình Nguyên trang, Dạ Thảo Phương, Đường Hải yến, Nguyễn Thuý Hằng, Trương Quế Chi, Phạm Vân Anh, Ngô Thị Hạnh, Ngô Thanh Vân, Lynh Bacardy, Nguyệt Phạm, Thanh Xuân, Phương Lan, Khương Hà, Lê Mỹ ý, Trần Lê Sơn ý, Trương Gia Hoà, Tú Trinh … Họ là những cây bút trẻ thuộc thế hệ 7X, 8X, chịu ảnh hưởng của nhiều luồng văn học trên thế giới, có những nét phá cách và có nhiều thể nghiệm mới mẻ. Cùng với hành trình tìm cho mình những phong cách thơ mới định hình, thơ nữ trẻ đang có những cựa quậy, những đột phá mới.
Thơ nữ trẻ đương đại, những tác giả thế hệ 7X,8X, được sinh ra và lớn lên trong hoà bình, với sự thay đổi, phát triển như vũ bão về mọi mặt kinh tế, xã hội. Văn chương vì thế mà cũng có những ảnh hưởng nhất định. Nền văn học đang giao lưu, hội nhập quốc tế sâu rộng, các nhà văn, nhà thơ đi ra nước ngoài nhiều, họ du nhập nhiều ảnh hưởng từ những nền văn học phương Tây dân chủ và khẳng định bản thể một cách tuyệt đối. Thơ nữ trẻ, với trào lưu “phê bình nữ quyền” (Feminist Criticism) ngày càng mạnh mẽ đang có những thay đổi để phù hợp với trào lưu chung của khu vực và thế giới. Nhiều nhà thơ nữ trẻ được mời tham gia những chương trình trình diễn thơ, đọc thơ dài ngày tại nước ngoài nên họ xác lập được bản lĩnh và lòng tự tin. Họ khẳng định bản thể bằng cách đối thoại sòng phẳng với độc giả, với bạn văn khác giới, nổ lực để lớp đàn anh, đàn chị công nhận cái mới của mình, hoà vào dòng chảy văn học đang ồ ạt những thử nghiệm, cách tân thơ. Họ luôn sẵn sàng làm người thể nghiệm dẫn đầu trong những xu thế văn học mới và gai góc. Có thể bị coi là “thời thượng”, là lai căng, là đi chệch dòng chảy truyền thống nhưng với khát vọng vươn tới những chân trời mới, những sáng tạo mới, họ sẵn sàng “chịu trận” để khẳng định cái tôi bản thể, trẻ trung của mình. Thơ nữ trẻ đương đại với thành tựu những năm qua của mình đã xác lập được một hướng đi mới, tách hẳn với tiếng thơ của lớp đàn chị đi trước, ở đó, bao trùm giọng thơ truyền thống. Thơ nữ trẻ đương đại, bên cạnh cái “tôi” bản thể khẳng định vai trò của cá nhân mình trong đời sống xã hội, trong thi ca. Một cái tôi trong mọi mối ràng buộc, trách nhiệm với toàn bộ biến động của tâm hồn, tình yêu, dục vọng, cả những khổ đau, hạnh phúc nhỏ nhoi, riêng tư…
Trong thơ nữ trẻ đương đại, hơn bất cứ điều gì, họ ý thức về cái tôi ngay từ cái tên gọi của chính mình. Ngày xưa, ngay trong lòng chế độ phong kiến trọng nam khinh nữ tồn tại như một định kiến hà khắc, nữ sỹ Hồ Xuân Hương vẫn ý thức về cái tên của mình như một chủ thể tồn tại sở hữu đầy thách thức: “Này của Xuân Hương mới quệt rồi” (Mời trầu - Hồ Xuân Hương) đã là một dấu mốc phát triển quan trọng trong lịch sử văn học của nữ giới, thì ngày nay, các tác giả thế hệ mới hoàn toàn tự ý thức về bản ngã tự khẳng định bản ngã ngay từ cái tên gọi của chính mình: Khi bị gọi nhầm tên/ Tôi không nói gì/ Khi ai đó nói rằng, tôi giống người họ đã gặp/ Tôi bỏ đi …/ Tôi là tôi/ Một bản thể đầy mâu thuẫn…/ Tôi đã nhìn mình trong gương cả khi khóc khi cười/ Bất cứ lúc nào, trên sân khấu cuộc đời/ Tôi vẫn là diễn viên tồi/ Bởi tôi không hoá thân để nhập vai người khác. (Tôi – Vi Thuỳ Linh).
Hoá ra, cái tên ở đây không còn là một ký hiệu ngôn ngữ nữa, mà nó mang ý nghĩa sâu sắc hơn, là chính con người, để chỉ một “cái tôi” cá nhân cụ thể, để khẳng định nó trong đời sống xã hội, cái “tôi” đồng nghĩa với sự không lặp lại, không giống ai, không nhập vai ai trên sân khấu cuộc đời. Vi Thuỳ Linh “Phá vỡ thuyết tương đối nhưng lại tin sự tương ứng/Đập nát đơn điệu, khuôn khổ của cũ kỹ, nhàm chán và cam chịu/Em tự làm mất đối xứng- bằng em”/… Em sẽ vắt mình đến giọt cuối cùng, làm nghiêng ngả mọi ổn định” (Không thanh thản). Đọc đến đây ta chợt nhớ tới câu thơ của nhà thơ Lưu Quang Vũ thuở đổi mới “Tôi chán cả bạn bè/Mấy năm nay họ không nói được một câu gì mới”.
Thơ nữ trẻ khẳng định cái “tôi” trẻ trung, cái tôi tự chịu trách nhiệm của mình trước biến thiên đời sống, Thơ họ nói lên tiếng nói cá nhân tuyệt đích và biểu lộ tư tưởng của mình về đời sống. Những quan niệm, luận giải, đúc kết về nhân sinh, thế sự qua lăng kính của chính những va đập với cuộc đời. Đó là nhu cầu của bản thể với những dằn vặt, suy tư tự vấn, muốn lột xác câu chữ, thoát khỏi những đơn điệu thường hằng: “Thỉnh thoảng nhạt miệng/ Nếm chữ mình/ Ngâm muối/ Những con dế hát nhiều/ Có ngày đồng loạt/ Lột xác Gội đầu mỗi tối/ Rửa trôi/ Tiếng bước chân mình đơn điệu” (Tản mạn tuổi 19 - Trương Quế Chi).
Thơ trẻ thường có nhu cầu thể nghiệm những trải nghiệm của mình trên mọi lĩnh vực. Họ có nhu cầu nói về chính những va chạm của mình ở mọi cấp độ đời sống, khẳng định cái tôi hiện hữu trong trời đất với những nỗi buồn đau, yêu đương, là cái tôi hoà vào mạch chảy đương đại những rung động cá nhân, sự hối thúc của cá nhân trước đời sống muôn vẽ: Thức dậy đi hỡi chú ngựa non của đồng ngực trẻ/ Thức dậy và tung bờm cất vó/ Phóng như điên/ Chỉ cơn điên mới cứu khỏi nỗi sợ hãi/ Hèn nhát/ Trước khi băng qua bờ…/ Thức dậy, dẫm chân và lắc đầu kiêu hãnh/ Trước những yên cương rực rỡ sắc màu/ Thức dậy để uống sương mai/ Đón mặt trời mỗi sớm/ Thức dậy đi ơi chú ngựa/ Đã ngủ sâu trong đáy tim nhiều năm tháng (bài ca ngựa non - Trần Lê Sơn ý).
Sự hối thúc của tuổi trẻ như chú ngựa bị ghìm cương sau nhiều năm tháng, dữ dội, mãnh liệt nay được cất vó nơi thảo nguyên xanh tươi đón gió và nắng trời, băng qua mọi bờ vực, mọi rào cản để tìm cho mình một chân trời mới, bỏ lại sau lưng một vùng cỏ xanh bao la. Cái tôi bản thể đầy tự tin và kiêu hãnh muốn tung bờm dạo chơi sau nhiều tháng năm ngủ yên trong cái chuồng chật hẹp nay đã thức dậy tạo nên những thanh âm mới. Đây là một tiếng nói tuyên chiến mạnh mẽ đối với cái cũ.
Thơ nữ trẻ đương đại thể nghiệm mình ở một “chiếc ghế” khác, xa rời chiếc ghế “thụ động”: “Thắt bụng mình vào một chiếc ghế xa lạ! Và lơ lửng trên trời/ Đâm đâm tầng mây/ Mọi người trên hành tinh di chuyển/ Một cách thụ động/ Và ngớ ngẩn đần độn (Bay - Ly Hoàng Ly).
Thơ nữ trẻ đương đại xác lập cái tôi bản thể ngay từ cách đặt tựa đề tập thơ. Không còn những tựa đề bàng bạc, bảng lảng, không còn cách ví von sáo mòn của những tu từ mỹ lệ ngân nga nỗi lòng chất chứa. Thơ nữ chọn những tựa đề tập thơ, bài thơ dội thẳng vào lòng độc giả sự mạnh mẽ của sức sống trẻ, sự căng tròn của bản ngã, khơi gợi những nhận diện về vẽ đẹp hình thể và hồn vía của người đàn bà thanh xuân. Những tựa đề tập thơ mang đầy dấu hiệu tôn vinh bản ngả: Linh, Khát, Đồng Tử, Rỗng ngực, Nằm nghiêng, Dự báo phi thời tiết, Tôi đang lớn, Thời hôm nay, khoái cảm và điên rồi hợp lý, Lô lô…đến những bài thơ mang đậm dấu ấn cá nhân: Tôi, Hai miền hoa Thuỳ Linh, sinh ngày 4 tháng 4, Đồng giao CHI 18, Dã thú 16, Viết cho ngày sinh nhật 10.10.2003, Thất vọng tạm thời, Giấc mơ của lưỡi, Lãng mạn giải lao, Mhx, ngủ. đi đâu đó giữa trưa. Chơi game với chủ thể, Khoá trái - 6225, Đêm là của chúng mình, Performance ham bơ gơ, Performance photo, Hành xác và thử nghiệm, Sinh năm 1980, Hãy phủ thơ khắp thế giới của em, Nơi tận cùng sự ngưng đọng…Cùng với lớp lang ngôn từ ngồn ngộn như chực trào ra từ trầm tích lâu ngày không được giải toả, thơ nữ đương đại tìm cho mình một lối thơ tự do phóng khoáng, không lệ thuộc vào câu chữ, vần điệu. Thơ của họ là sự giải toả dòng chảy của xúc cảm họ, họ viết như chính họ đang thở với lối thơ ẩn nghĩa và gợi hình. Cùng với nội dung, hình thức những cuốn sách luôn mang dáng dấp hiện đại. Sách in đẹp với hệ thống design bắt mắt và nhiều tranh minh hoạ làm tươi mới cảm xúc và thể hiện ý tưởng tác giả gửi gắm. Bên cạnh đó, yếu tố quan trọng hơn cả, là chính bản thân các tác giả là người song hành cùng đời sống bao biến động. Họ đã trãi qua, đã thử nghiệm, đã cho và nhận, đã được và mất rất nhiều. Thơ như nhật ký được viết nên bằng chính những cảm xúc thăng hoa tột đỉnh, có vui buồn, có sung sướng, khổ đau có cả những nổi cô đơn lẻ loi trong chặng đường đến với thi ca nghệ thuật: “Tôi sâm sấp mặt vũng/ Ngôn ngữ đang chết trên cánh đồng/ Gieo vần” (Giấc mơ của lưỡi - Phan Huyền Thư). Họ phải thừa nhận sự bế tắc của ngôn ngữ: “Có lúc/ Chữ nghĩa/ tôi nhai nát trong miệng/ Cùng với nước miếng/ rịt vào vết thương người làm tôi đau” (Ký hiệu - Phan Huyền Thư). Và, khi chấp nhận không yên ổn con chữ với những giấc mơ cũ, hình bóng cũ, nỗi buồn cũ, thơ nữ chối bỏ quá khứ của ngày hôm qua để lại dấn thân, lại hăng hái trên con đường mới chọn: “Đoạn tuyệt ngày hôm qua/ đầu giường sằng sặc giấc mơ mới/ đông cứng nổi buồn/ ngọ nguậy trong đầu con mọt nghiến răng/ thèm ý mới” (Mưa - Phan Huyền Thư). Họ không lệ thuộc vào những khuôn hình đã có sẵn mà luôn luôn thường trực ý nghĩ, phải làm mới mình. Họ thấy ngày cũ “bặt vô âm tín” trong sự hoan ca của tình yêu: “Những đôi môi cuống quýt vội vã nồng nàn đau đớn/ Những đôi môi ngậm tiếng thở gấp gáp, dặt dìu mộng du trong đêm/ Những đôi môi hàm chứa giấc mơ mãn nguyện ngậm chặt nhau khi thiếp ngủ/ Ngày cũ bặt vô âm tín” (Song mã - Vi Thuỳ Linh).
Những nhà thơ nữ muôn đời vẫn gửi gắm vào trang viết của mình những ước mong, những thông điệp về tình yêu, hạnh phúc. Tuy nhiên, để có một cái tôi bản thể trỗi dậy mạnh mẽ và dữ dội, thì đến thơ nữ trẻ đương đại mới bắt đầu trổ những nụ hoa đầu tiên. Trên trang giấy, họ được thể hiện những phá cách của mình về quan điểm nghệ thuật, họ tự trang bị và bồi đắp cho đời sống thi ca những suy nghĩ, những ý tưởng, những sắp đặt, trình diễn… để nhằm mục đích duy nhất, tạo cho thơ tránh khỏi lối mòn, tránh khỏi khuôn khổ chật hẹp xưa nay. Ngày nay, đến với thơ là đến với hội hoạ, âm nhạc, là đến với những ý tưởng được nung nấu của tác giả bên cạnh những con chữ hiển hiện. ẩn sau những câu thơ của các nhà thơ nữ đương đại là một nội lực, là sự nhập cuộc tinh thần thi ca dài lâu và phá cách. ở đó, bản thể là cá nhân sáng tạo duy nhất được phép tung hoành trên trang giấy những cung bậc, sắc thái, trẻ trung, khao khát, chiếm lĩnh và lan toả đến độc giả không khí của đời sống, của tiếp nhận. Họ đang từng bước hoàn thiện bản ngã cũng như bồi đắp cho nội lực trí thức. Như thế đồng nghĩa với việc họ đang có đủ tự tin để xung phong mở đường giải phóng cho cái tôi phụ nữ chật hẹp, lắm phiền muộn nhưng cũng đầy tự tin, cao ngạo của thơ nữ trẻ đương đại Việt Nam trong thời buổi hội nhập toàn cầu.
T.H.T.K
