Trong 30 năm làm báo, tôi đã có hàng nghìn tác phẩm báo chí. Nhưng do học văn chương nên sau khi “xốc sổ” lại, tôi chọn ra trong số đó những bút ký đậm chất văn, chất đời nhất, tập hợp lại và ra mắt bạn đọc. Đầu tiên là “Chuyện làng”, kế đến là “Hạt gạo có chân”, “Về giữa đất trời Trường Sa”, và gần đây là tập bút ký "Gạo quê thương nhớ" như bạn đã biết. Việc sàng lọc này không chỉ qua mắt lưới của thời gian không đâu, mà tôi cẩn trọng đến mức khi một bút ký có được sự phản hồi tích cực từ các bạn văn khó tính, tôi mới chọn lại, để riêng ra và in thành tập.

Tôi nhớ trong một bài báo “Nghề báo nghiệp văn” của nhà báo Phan Quang, ông cho rằng văn học và báo chí vốn từ một cội. Báo chí là đứa em sinh sau đẻ muộn, rất muộn màng so với văn học thành văn. Khi đứa em báo chí đã đủ lông đủ cánh để ra riêng, thì nó tự nguyện làm phương tiện chuyển tải và truyền bá văn học, giúp ông anh có thêm điều kiện tiếp cận rộng rãi mọi tầng lớp độc giả. Văn học và báo chí cũng đang trong quá trình tích hợp, bởi hai con đều sinh từ một mẹ. Thứ nữa, bởi trên thực tiễn, lý do tồn tại của báo chí hay văn học đều là độc giả và cùng một chức năng phục vụ con người…

- Để có thêm chất liệu sáng tác phong phú và đa dạng, chắc chắn là anh phải có rất nhiều chuyến viễn du qua những miền quê của đất nước. Trong các chuyến đi đó, kỷ niệm nào đọng lại khiến anh nhớ mãi?

Nhà báo Đào Tâm Thanh:

Do ân huệ của nghề nghiệp, tôi đã có dịp đi qua nhiều nơi trên đất nước mình, nhưng có lẽ kỷ niệm đong đầy nhất, chuyến đi cảm xúc nhất là những ngày tôi có mặt ở quần đảo Trường Sa gần 10 năm trước. Trước khi chuẩn bị lên tàu ra Trường Sa, anh cán bộ trực ban Nhà khách Hải quân ở phường Bến Nghé, quận 1, thành phố Hồ Chí Minh tư vấn cho tôi: Ra đảo, phải cơ động liên tục trên biển nên quân, tư trang phải hết sức gọn gàng, càng giản tiện chừng nào tốt chừng đó.

- Tôi có đem rất nhiều tờ báo Quảng Trị ra tặng các anh trên đảo, làm sao bảo quản được anh?

- Gì thì có thể bỏ lại, riêng báo chí phải cố gắng đem ra tặng anh em đọc, trước để biết tin tức, sau để chia sẻ nỗi nhớ quê nhà, nhớ đất liền. Có ra đảo mới thấy món quà tinh thần quý giá lắm. Anh đưa tất cả số báo Quảng Trị xuống đây, tôi phân giúp ra cho từng đảo, một đảo một ít, để đảo nào cũng có số cuối tuần, số cuối tháng, tờ báo xuân và tờ báo ra hằng ngày. Đối với các tờ báo ra hằng ngày, tin tức có muộn thì anh em sẽ đọc các bài viết, có khi cất trên đầu giường, lâu lâu lấy ra đọc lại, vẫn thấy có cái vui, cái mới trong đó...

Tôi làm theo lời anh cán bộ trực ban và trong suốt quá trình tác nghiệp ở Trường Sa, cảm thấy thuận lợi vô cùng. Khi xuồng cập vào đảo nào, công việc đầu tiên của tôi là đưa báo Quảng Trị vào tặng các cán bộ, chiến sĩ, như một món quà tinh thần từ “đất lửa” Quảng Trị gửi đến các anh đang làm nhiệm vụ nơi biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc. Ở những đảo tiền tiêu, tôi hết sức xúc động khi thấy từng tốp chiến sĩ hải quân trẻ măng quây quần bên nhau đọc báo Quảng Trị. Họ lần giở từng trang, từng trang như tìm thấy hơi ấm đất liền trong đó. Họ ngắm những đồng quê lúa chín vàng ruộm nơi Triệu Phong, Hải Lăng, Quảng Trị mà mơ tưởng về quê nhà chốn châu thổ sông Hồng hay đồng bằng sông Cửu Long cữ này cũng đang vào vụ, lúa chín nhuộm thắm chân trời. Họ ngắm hình ảnh nơi phố thị Đông Hà và ai đó đã thốt lên, mình đã đi qua nơi này trước khi vào bộ đội. Đông Hà cách Đồng Hới quê mình chỉ chưa đầy trăm cây số, mình có một người thương ở đó...

Chiến sĩ Phan Thành Vinh, ở thôn Mỹ Thủy, xã Hải An, Hải Lăng công tác trên đảo Sơn Ca, quần đảo Trường Sa reo lên khi đọc bài báo viết về nghề chế biến nước mắm trứ danh của quê hương mình trên báo Quảng Trị: “Mỹ Thủy, quê tôi đó, ai mới đến đầu làng đã nghe thơm lựng mùi nước mắm. Con gái làng mô đến quê tôi, lỡ vương giọt nước mắm Mỹ Thủy là bịn rịn không muốn về...”.

Những ngày ra với quần đảo Trường Sa, tôi đã “gùi” báo Quảng Trị đi khắp các đảo nhỏ, đảo lớn từ Len Đao, Tốc Tan, Phan Vinh, Đá Tây... đến đảo Sơn Ca, Sinh Tồn, Trường Sa Lớn... ở đâu, các cán bộ, chiến sĩ đều đón nhận, đọc báo Quảng Trị với cả tình cảm sâu nặng. Khi đặt chân lên đảo Nam Yết và được gặp Trung tá Nguyễn Thanh Phong, Cụm trưởng Cụm Nam Yết, cầm tờ báo Quảng Trị trên tay, anh Phong hết sức xúc động, bồi hồi. Anh Phong người thấp đậm, rắn rỏi, cởi mở từ trong tiếng mời chào đến những lời tâm sự chân tình, chất giọng đặc sệt dân Vĩnh Linh, nghe rưng rưng thân thuộc và ấm áp. Suốt buổi gặp, anh vừa trò chuyện, vừa nắm tay từng người như sợ chúng tôi phút chốc rời xa.

Gặp người đồng hương nơi quần đảo đầu sóng ngọn gió, quà quê hương là tiêu Cùa nồng cay, rượu Kim Long “chưa nhấm đã say”, trà vằng đượm mùi hương xứ sở, hạt gạo đỏ căng nức và những tờ báo Quảng Trị thân thuộc của quê hương chất chứa biết bao ân tình...

- Tôi rất thích đọc những bút ký, phóng sự, ghi chép của anh về làng quê. Chỉ đọc tựa bài thôi đã thấy thương vô hạn: Cam Lộ, rưng rưng màu đất, Thao thức hương chiêm, Về chợ Phiên nghe tiếng làng tôi… Ắt hẳn, quê nhà luôn thổn thức trong trái tim anh?

Nhà báo Đào Tâm Thanh:

Như trên đã nói, tôi sinh ra ở nông thôn. Trong “Chuyện làng” tôi có kể rằng thuở bé con, tôi đã từng nằm trên chót vót cây rơm mới để hít thở đến tận cùng gan ruột mùi lúa thơm đôn hậu, mùi cơm mới tinh khôi và ước ao sau này được trở thành trai làng sức dài vai rộng, sống với làng cho đến khi nhắm mắt xuôi tay. Nếu vào tháng 7/1985 ấy, không có giấy gọi vào đại học thì có lẽ giờ này tôi cũng đã trở thành một lão nông tri điền, sống thanh đạm với o thôn nữ bên rẻo làng Tam Hiệp cạnh sông Hiếu, cầu Đuồi Cam Lộ không chừng.