Mái ngói rêu xanh, những lần mưa xong chim sà xuống đều bị trượt chân chấp chới. Cả cái sân gạch cũng lên rêu, tôi đã nhiều lần trượt ngã đánh oạch.
Mẹ thường nói có ngã đau trên cái chỗ mình sống mới nhớ lâu. Tôi chưa bao giờ thấy mẹ ngã trên đó, có thể mẹ ngã những lúc tôi đi học xa và mẹ không kể làm gì. Chắc vì mẹ không cần phải nhớ, mẹ đã sống kiếp đời ở đất này, có được đi đâu xa mà phải nhớ.
Duy nhất một lần tôi biết mẹ ngã, nghe hàng xóm kể lại khi ấy mẹ cũng không kêu la gì, mẹ lặng lẽ đi xa, vĩnh viễn.
Hai anh em tôi trở về chịu tang mẹ. Kẻ từ ngoài Bắc vào, người từ trong Nam ra, không hẹn nhưng gần như vào nhà cùng lúc, kịp nhìn thấy mẹ lần cuối trước khi đắp mặt. Mẹ như đang ngủ, da mặt lốm đốm xanh màu rêu ẩm, thế mà chúng tôi không trượt ngã trên khuôn mặt đó thêm một lần cuối, cả hai không khóc như hồi xưa. Giá như tôi và anh trai đừng về cùng lúc, có khi chúng tôi khóc được. Nghĩa tử là nghĩa tận, khóc đi con, hàng xóm giục anh em tôi nhưng cả hai vẫn tỉnh bơ.
Minh họa: TRỊNH HOÀNG TÂN
Tôi và anh đã không nhìn mặt nhau kể từ khi có dự án làm đường tránh. Lúc anh mang về tờ bản đồ dự kiến phóng tuyến, chỉ trỏ nói con đường này sẽ chạy qua luôn cả nền nhà lẫn khu vườn nhà mình. Rồi anh bàn với mẹ chia tiền đền bù cho hai chúng tôi. Anh nói chia đều là tốt nhất, còn mẹ thích ở với đứa nào quyền mẹ. Tôi không chịu, phải chia thành ba phần, ai nuôi mẹ được hưởng thêm phần của mẹ.
Anh thừa biết mẹ thích sống với tôi hơn. Đấy là phỏng đoán, vì so quãng đường, tôi cách nhà năm trăm cây số, anh thì gấp đôi. Mẹ chắc sẽ chọn đứa ở gần, để tiện hơn cho việc về thắp hương mộ cha tôi.
Mặc cho anh em tôi tranh cãi, mẹ chỉ im lặng. Và mẹ im lặng từ đó cho đến khi mất, ít ra là cả tôi và anh đều không nghe mẹ nói lời nào. Thậm chí cái hôm tôi về báo tin tuyến đường tránh không chạy qua đất nhà mình nữa, mẹ cũng chẳng tỏ vẻ vui buồn. Có lẽ, mẹ đang nghĩ về một con đường nào đó đã chạy qua đây, phá tan sân rêu.
Cái sân rêu những khi đứa em ngã kêu khóc đứa anh chạy đến chưa kịp đỡ thì cũng ngã nhúi nhùi. Cái sân những khi trời nắng rêu khô bong tróc, đứa anh cùng đứa em hì hụi dùng mảnh sắt cạo cho sạch để tới mưa khỏi ngã. Chỉ mưa dầm dăm hôm, rêu mọc lại như thường. Hai anh em bất lực, mặc kệ luôn, lần sau không cạo rêu làm chi cho mệt.
Mẹ nói tại người đi mang đất ngoài đường vào sân, mưa dầm ẩm thấm nó lên rêu. Chỗ nào có đất chỗ ấy thực vật sống được, con người cũng sống được. Thế mà chính cái chỗ đất truyền thừa mấy đời này, anh em tôi lại không sống được. Người nào theo việc nấy, kẻ nào theo vợ nấy. Chúng tôi hằm hè nhau, giằng giữ nhau rồi lại đùn đẩy nhau cái trách nhiệm phải về sống với mẹ. Mẹ nói tao còn mạnh, tự sống được, chẳng cần đứa nào phải ở cạnh.
Đúng mẹ mạnh thật. Hàng xóm kể thấy sáng nào mẹ cũng ra vườn quét lá, tiếng rột roạt chổi tre biết bàn tay còn khỏe. Những ngày sắp bão, mẹ bắc ghế cầm rựa chặt bớt mấy cành cây vướng, lại mình mẹ giằng cột cửa chắc chắn. Lụt nhỏ, nước xâm xấp ngoài đường, mẹ lội đi quanh xóm chơi.
Vậy mà chỉ mấy mảng rêu yếu ớt quật ngã được mẹ.
Mấy ngày đám tang mưa vẫn ướt rượt. Đến lúc di quan đội âm công dặn nhau phải bấm ngón chân xuống sân rêu để khỏi trượt ngã. Hai anh em tôi đi thụt lùi trước cỗ quan, qua chỗ sân rêu cũng gồng bấm mấy ngón chân.
Lần đầu tiên tôi biết sợ ngã ngay chính trên đất nhà mình, bởi mẹ đã nằm yên không thể rửa chân tay và thoa dầu cù là cho tôi. Anh trai, người đang đi thụt lùi bên cạnh tôi đây cũng không đỡ tôi dậy như hồi xưa nữa. Đất làm rêu bám trên sân. Đất cũng đã đẩy anh em tôi ra xa nhau. Chúng tôi quay mặt về mẹ, nhưng đầu óc vẫn nhớ dưới chân đang rất trơn trượt. Chúng tôi cô đơn ngay chính trong cái đám đông, ngay chính trên mảnh sân thân thuộc của mình.
Hết đám, anh em tôi buộc lại khăn tang bên vách bàn thờ, ngược Bắc ngược Nam theo công việc. Ngôi nhà để không, thỉnh thoảng có mấy người hàng xóm qua thắp hương cho di ảnh mẹ đỡ lạnh lẽo.
*
Ông trưởng thôn gọi điện xin cho một người đàn bà tên Cam được ở nhờ ngôi nhà cũ của chúng tôi. Tất nhiên tôi đồng ý, vui nữa là đằng khác, coi như có người trông nhà giúp.
Tôi bảo trưởng thôn phải gọi điện cho anh trai tôi, xin thêm ý kiến của anh ấy. Trưởng thôn đáp đã gọi trước rồi, anh tôi cũng đồng ý. Tôi cũng kịp nói với trưởng thôn phải dặn bà ấy là cái sân nhà tôi trời mưa rất trơn, coi chừng ngã. Cúp máy, tôi chợt nhận ra mình chưa bao giờ dặn mẹ câu đó.
Bà Cam người làng tôi nhưng sống ở Sài Gòn với người con nuôi hai chục năm nay. Bà trạc tuổi mẹ tôi, hai người là bạn thiết thân từ thuở còn chăn trâu cắt cỏ cho đến lúc đi làm hợp tác xã.
Lần tôi về quê, nghe bà kể sống trong đó khổ quá, chẳng đặng đừng mới về đây. Khổ chẳng phải vì gạo tiền, mà vì đứa con bà xin nuôi từ nhỏ, chăm lo thương yêu như con ruột, bỗng lấy vợ và coi bà chẳng ra gì. Máu mủ ruột rà vẫn hơn cháu ơi, bà nói. Đến lúc đó tôi vẫn không gỡ bỏ được khúc mắc với anh trai, máu mủ của mình.
Có bà Cam về ở, ngôi nhà đỡ hoang lạnh. Nghe hàng xóm khen bà cũng siêng động tay động chân như mẹ tôi, sáng làm vườn, chiều gom lá đốt. Bà kiếm nhánh nè cắm bao quanh khu vườn, trồng rau mùng tơi cho leo lên thành một cái hàng rào xanh mướt mắt.
Lâu lâu tôi ghé về nhà cũ, thấy mừng, có cảm giác bà yêu ngôi nhà này hơn cả anh em tôi. Mùa mưa, thỉnh thoảng tôi gọi về nhắc bà Cam đừng ra sân để khỏi trượt chân.
Một tuần trước giỗ mẹ tôi, chính bà Cam lại sốt sắng gọi điện năn nỉ anh em tôi về quê. Về cả hai anh em mới ấm cúng, cho mẹ vui. Bà gọi sớm vì sợ tới cận ngày, tôi hoặc anh sẽ nhờ bà nấu giúp chén cơm luộc dĩa rau đặt lên bàn thờ thắp hương cho mẹ.
Tội nghiệp, không về được cả hai thì cũng một chú về chớ. Bà thổn thức trong điện thoại như cầu xin. Thế nên nếu năm nay tôi về, thì năm sau đến lượt anh. Chúng tôi không về cùng một lần giỗ nào, chủ quan đã có bà Cam nấu đặt, với lại nấu ít hay nhiều mẹ cũng đâu có ăn được. Về cả hai chạm mặt nhau chỉ thêm khó xử.
Ở nhà tôi được chừng bốn năm, người con nuôi bà Cam về tận quê lạy tạ mẹ, xin mẹ thứ tội và rước mẹ vào lại Sài Gòn. Bà gọi điện cảm ơn tôi lâu nay đã cho ở nhờ nhà. Rồi bà nói trong nước mắt: Không máu mủ, nó thương mình chừng nào mình được nhờ chừng đó, cháu ơi.
*
Giỗ mẹ năm nay không có bà Cam, cả hai anh em chúng tôi không được ai nhắc mà tự đùm gói vợ con tìm về.
Mùa mưa, cỏ dại lên um tốt, rêu đẫm mái ngói xanh lè, một màu xanh buồn bã từ ngoài cổng vào tận nương sau. Căn nhà đúng nghĩa một chốn bỏ hoang.
Tranh thủ ngày tạnh mưa hửng nắng, chúng tôi ra dọn dẹp vườn. Lâu rồi mới lao động chân tay đổ mồ hôi, tôi và anh trai cởi trần, người phát cỏ, người buộc lại hàng rào. Anh em tôi vẫn chưa nhìn thẳng mặt nhau, chưa nói được với nhau câu nào. Tuồng như thuở ấu thơ cởi trần đánh vật và vẫn còn giận dỗi chưa chịu làm lành.
Vợ tôi và chị dâu gom cỏ, vừa làm vừa rôm rả đủ thứ chuyện lâu ngày. Hai chị em dâu đi chợ mua đồ về nấu cúng giỗ, hỏi hai anh em tôi thích nhâm nhi món gì để mua về nấu. Hỏi xong, chị dâu chợt nhớ ra đây là giỗ mẹ, phải mua món ngày còn sống mẹ thích chứ. Anh bảo gì chẳng xong, đằng nào mẹ cũng không ăn được nữa rồi. Tôi thì chỉ nhớ qua quýt mẹ thích ăn món luộc, luộc cho thật mềm.
Mâm đồ cúng đủ những món khi sống mẹ thích, những thứ giản đơn như rau lang luộc, khoai lang luộc, đậu bắp luộc, cá lia thia kho mặn. Nhà cũ không có bếp gas không có bếp điện, hai chị em dâu lúi húi nhen củi lửa, khói xông lên lèn qua mái ngói bùi bùi. Vợ tôi bóc ra miếng cơm cháy dưới đáy nồi, giòn và thơm, chỉ cơm nấu củi mới có.
Anh trai chủ lễ khấn cúng, tôi lạy theo sau. Đến tận lúc đó tôi và anh vẫn chưa nói được với nhau một lời nào. Bữa ăn, tự dưng chị dâu nhắc tới bà Cam, bảo không biết cậu con nuôi của bà giờ có đối xử tốt với mẹ không nhỉ, không máu mủ ruột rà khó bền lắm. Tôi có chút chạnh lòng, máu mủ ruột rà như tôi và anh có bền không.
Chị dâu thỉnh chai rượu từ bàn thờ xuống. Giỗ phải nhấp chút rượu chứ, hai ông không uống thì để chị em tui. Trong căn nhà gỗ cũ, bốn người chúng tôi ngồi nhấp rượu thật im lặng, chẳng ai nói chuyện gì, chỉ ngắm ra khoảng xanh trước sân nhà.
Mọt ken két gặm cột nhà rường như tiếng người nghiến răng, mạt gỗ đổ xuống nền nhà từng đám màu cám gạo. Căn nhà đã xuống cấp, ngỡ chỉ cần một trận bão là xập xệ. Tôi tính đợt này kêu thợ mộc về gia cố lại, dù sao đây cũng là cái nhà truyền thống, gắn liền biết bao kỷ niệm. Thêm nữa, đây là chỗ thờ tự cha mẹ tôi. Trước mẹ có dặn phải giữ được cái nhà rường gỗ này vì cha cực nhọc lắm mới kiếm đủ gỗ để làm, hỏng đâu thay đấy chứ không được bỏ.
Chuyện sửa nhà nhất thiết phải bàn với anh cả, nhưng tôi không biết mở lời thế nào. Anh đưa mắt ngó nghiêng lên mái ngói, nhíu mày săm soi mấy thanh rui mèn mục rệu rã. Chắc anh cũng muốn bàn chuyện sửa nhà. Muộn lắm là tối nay chúng tôi phải nói chuyện được với nhau, sáng mai vợ chồng anh đã lên xe rồi, phải bàn và giao nhiệm vụ lại cho tôi chứ.
Giữa hai chúng tôi như có một sự đề phòng ngầm, mở lời trước tức là nhận tội, mở lời trước tức là biết mình sai. Và chỉ cần bước qua cái ranh giới đó thôi, chắc chắn câu chuyện sẽ rôm rả biết bao.
Sau lượt rượu thứ ba, tôi ngẩng đầu nhìn thẳng, bất giác anh cũng nhìn tôi. Chục năm rồi anh em tôi mới lại nhìn thẳng nhau, dù chưa nói với nhau câu nào, chỉ nhìn nhau thôi cũng ấm lòng hơn trong chiều lạnh.
Anh bước ra sân, chắc đi bẻ cọng chè tàu xỉa răng. Suýt chút nữa tôi buột miệng gọi nhắc anh cẩn thận kẻo sân trượt. May còn nhớ ra mình không dại gì mở lời trước. Và cũng nhớ ra anh không còn trẻ con như ngày xưa để chờ khuyên nhủ.
Với tay hái cọng chè tàu, anh đánh uỵch xuống sân sõng soài. Vợ tôi và chị dâu bụm miệng cười, tôi cũng muốn cười nhưng phải làm mặt tỉnh bơ như không biết gì. Có cảm giác như anh chỉ giả vờ ngã để nhử tôi lên tiếng trước, tôi không dại để bị mắc lừa.
Loay hoay mãi anh vẫn chưa gượng dậy được. Mắt anh nhắm nghiền, miệng thít vào thở ra có vẻ đau đớn. Đỡ anh dậy, vợ tôi hét toáng lên gãy tay rồi, kêu xe chở đi viện.
Lúc này tôi mới nhớ ra anh đã năm chục tuổi rồi chứ có ít nữa đâu. Những khớp xương chắc đã hết dẻo, một chấn thương nhẹ cũng gây nên tai họa. Gọi xe chở anh đi, tôi vẫn đinh ninh đấy chỉ là một trò diễn, của anh, của cả vợ tôi và chị dâu.
Phiếu chụp phim thấy rõ anh bị gãy tay thật. Đến đây thì tôi đã tin anh không làm nũng. Biết bao lần anh em tôi ngã trên cái sân đó, chưa hề hấn gì, chỉ là nhớp áo quần, lấm lem tay chân, hoặc ịnh đầu đau điếng một hồi rồi thôi. Thời gian đã làm cho xương khớp con người ta lão hóa, và sự phản vệ cũng chậm chạp hơn.
Anh ôm cánh tay bó bột lên xe vào Nam. Sau bao nhiêu năm chúng tôi không đối thoại, ngờ đâu lời đầu tiên anh nói với tôi lại là lời can ngăn: Đừng mất công sửa chi hết. Anh chìa ra tờ giấy di nguyện của mẹ. Mảnh đất này mẹ đã hiến cho chính quyền để làm công trình phúc lợi nào đó.
Mẹ không muốn giữ cái nhà rường, không muốn giữ cả khoảng sân này nữa, chắc sợ chúng tôi mải mê đuổi nhau. Rêu thì dễ ngã.
V.P.A
