Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Trị 30/03/2024 Danh sách tạp chí Hotline: 02333 852 458 Đặt báo Giới thiệu tạp chí

Tìm kiếm trên website chúng tôi

X

Cam Lộ phủ chí

Các đời vua trước đặt dinh Ai Lao, trong thời Gia Long đặt đạo Cam Lộ. Nguyên đạo Cam Lộ đặt tại làng Nghĩa An. Đến năm Minh Mạng thứ 9, xây dựng thành Vĩnh Ninh tại làng Cam Lộ, rồi sau đổi đạo Cam Lộ thành phủ Cam Lộ …

Hình thế sông núi

Mạch núi từ Trấn Ninh, Lạc Hoàn chạy xiên tới Hoành Hồ Thác Lạc rồi tới huyện Hướng Hoá. Mạch núi gồm một mạch núi Phụ Đổng cao lởm chởm, chót vót, rất linh ứng, một dãy núi đá ngũ sắc vách cao dựng đứng, kẻ đá có thớ trông xa như bức màn nên gọi núi giăng màn.

Nguồn nước bắt nguồn từ động Ba Tiên (1) động Sất Lãng, núi giăng màn, chảy qua hướng đông rồi thuận dòng chảy ra cửa biển.

Cũng từ nguồn nước động Ba Tiên này có nhánh chảy ngược ra hướng tây đến sông Khung giang (2) (Mê Công) hợp lưu cùng sông Lư Lôi rồi chảy ngược đến cực nam cuối cùng chảy ra biển Hải Nam của nước Xiêm, đến đây dòng sông chấm dứt.

Thời tiết

Quanh năm cứ đến khoảng sau tháng Tư tháng Năm thì gió nam rất mạnh phát ra tiếng kêu vang nhà cửa, rừng núi tưởng như sấm dậy bao trùm cả núi non hang động.

Thời tiết giữa 2 mùa đông xuân thì tạnh ráo, ngày nắng đêm lạnh, nắng nóng thì cỏ cây khô héo, lạnh lẽo thì cũi lửa không sao chống đỡ. Sáng tối khí hậu khác nhau.

Mùa hè tháng Năm, tháng Sáu mùa lũ tràn ngập suối, khe, đá lay, cây đổi, nguồn nước chảy xiết. Mưa dừng, nước cạn khí núi bốc lên dữ dội. Mỗi năm  duy nhất một vụ lúa hễ tháng Ba, tháng Tư lúa lên mầm, thì tháng Bảy, tháng Tám lúa chín.

Phong tục

Dân cư sống ở ven suối, ven động. Họ đốn cây làm nhà, đốt rừng làm rẫy, làm nghề đánh cá, nghề săn bắn để sinh sống. Họ chẻ trẻ đan sọt, dệt sợi làm khố, bện mây làm chiếu, in nhuộm thành nhiều màu sắc. Các thứ áo quần, dụng cụ nấu ăn  thì mua bán đổi chác với người Hán. Dân chúng thường sùng quỷ, sùng Phật chuộng thầy mo, cầu cúng bói toán.

Trong thôn ấp thường có người đi tu nhưng dân không biết phật lịch, họ cho rằng mười tháng là một năm.

Về cúng giỗ, nhà nhà đều nấu rượu cúng tổ tiên, nam nữ tụ tập hát xướng vui vẻ. Tết trung thu nam nữ thường đến chùa dự lễ hội lời ca tiếng hát, giàu sắc thái, âm vang lan toả.

Còn như các ngày lễ tết: Tam nguyên, Chính đán, Đoan ngọ người dân  đều không hề hay biết.

Về giá thú: Sính lễ thường đôi trâu, hai lạng bạc. Nhà giàu thì nấu rượu giết trâu trước cúng gia tiên sau đãi khách, nhà nghèo thì xuất tiền mua đèn rượu để lo việc kết hôn.

Thường là sau ngày cưới nếu không trả hết sinh lễ thì con gái chỉ ở nhà ngoại không được về nhà chồng. Đại khái việc luận bàn về tài sản giá thú thì như thế.

Về ốm đau bệnh tật: Người bệnh không biết dùng thuốc tây, chỉ phó mệnh cho thần, bệnh nặng thì dùng trâu, bệnh nhẹ thì dùng lợn để nhờ thầy mo cầu cúng, chết không biết tang phục. Nghèo khi chết thì dùng cỏ chôn vùi, giàu thì hoả táng thành tro, lấy tro bỏ vào trong bình bằng đồng có dáng hình người rồi đem bình tro đặt vào một ngôi chùa, một thôn ấp nào đó để thờ tự. Tục phân chia tài sản bằng cách lưu lại một nửa cho vợ con sinh sống, một nửa giao nộp lên chùa để siêu độ cúng tế.

Phàm những người đi tu đều biết chữ man, biết các nghề thủ công, xảo  nghệ. Người xuất gia đi tu lại trở về thôn ấp để lo việc cúng dường và cũng để cho con em học tập mà noi theo.

Trong thôn ấp giữa người này với người kia có chuyện nhiêu khê, rắc rối thề bồi với nhau mà không giải quyết được thì mời người láng giềng đến làm chứng.

Có phong tục lập đàn bên bờ suối, rước thầy mo để cầu cúng cáo với các vị thần ở gốc cây, lòng suối; nước bèn dâng lên thì cho rằng thần linh giáng xuống chứng giám tạo mưa. Dân thường cởi áo nhảy xuống suối bơi lội, mở mắt thấy thuồng luồng thì kinh ngạc, quái dị. Họ nhảy lên  bờ lấy nhựa quả trám bỏ vào đầy nồi lớn, đốt lửa mạnh lên thì bỗng thấy sinh ra chiếc lá rất đẹp, họ lại ném chiếc lá vào nồi đang nóng dữ dội lấy chiếc lá ra lá vẫn tươi rói thì họ cho rằng thần linh giáng giám tạo mưa. Họ bèn nhuộm lóng tay, bàn tay và thề rằng phép thuật thật linh kỳ.

Họ chẳng cần đi báo với quan  ti, đại để công việc làm như vậy.

Từ trước đến nay, các thổ ti đều có đất của mình. Còn dân chúng có việc gì muốn đến cửa quan, phải đứng ngoài chấp tay, cất khăn, cởi dép rồi mới dám bước vào.

Có tục lệ người nắm ngải độc chỉ rằng chiếc lá cải nhưng chất độc của nó lan nhanh chóng như một trò ảo thuật, cho dù đao phủ có đâm chém vào người cũng không thể sát thương, ban ngày thì chất độc của ngài như ảo thuật tạo ra một con người thật còn ban đêm thì ngầm xuất hiện con người ảo thế là người ta cho có ma lai xuất hiện vậy.

Người nói năng không có lễ độ thì quan phái người xuống dùng ngôn từ ngon ngọt để dỗ dành thuyết phục làm cho tiêu ma cái ý đồ vô lễ.

Có người vì nhẹ dạ nghe những lời thanh sắc mà vào rừng làm những việc tầm thường, xấu xa, rối loạn.

Có tục cha chết thì con cướp vợ cha, anh chết thì em chiếm đoạt vợ của anh. Đại để tục lệ của làng bản của châu là thế. Tục lệ của người dân bản Hướng Hoá cũng giống như vậy, có khi còn man rợ tăm tối hơn. Con trai không biết chữ, con gái không biết dệt vải. Chết biết cưa gỗ làm quan tài khâm liệm, tổng táng không chọn phép thuật gì, chỉ cần chọn ngày chôn và hướng chôn phần mộ. Sau khi chôn một năm, dân mới làm cái quách nhỏ để chiêu hồn người đã mất về với tiên tổ .

Cương vực

Phía Nam giáp phủ hạt Thừa Thiên, thổ dân nguồn Pa Hi, phía Bắc giáp tỉnh Quảng Bình thổ dân nguồn mộc, phía Đông giáp huyện Hải Lăng, Địa Linh (3), Minh Linh (4), phía Tây giáp nguồn các mường Lào thuộc địa phận Lạc Hoàn, Mục đa hãn, Triệu ích, Xi phác.

Thành trì

Năm Minh Mạng thứ 10, phủ thành được tu sửa xây cất trong lòng rộng 30 trượng. Bốn phía phủ bì chân quách thông nhau dài 2 dặm. Bốn phía thổ thành thông nhau dài 131 trượng 4 thước, cao 6 thước 5 tấc.Vách thành hình thẳng đứng. Thành dài hình dáng hơi tròn.

Bốn phía có hào thành bao quanh dài 182 trượng 4 thước, bên trên rộng 2 trượng, bên dưới rộng 1 trượng. Có 2 cái bồn nước ở 2 phía trái và phải. Phía sau có 3 cầu đá mỗi cái dài 2 trượng 6 thước, ngang 1 trượng 2 thước, cao 8 thước 5 tấc. Cống thoát  nước ngang 3 thước 2 tấc, cao 7 thước 5 tấc. Có 3 cửa thành. Bên tả bên hữu hai cái mỗi cái cao 1 trượng 2 thước 4 tấc, ngang 7 thước 9 tấc, dày 1 thước 5 tấc, trong lòng cao 5 thước 4 tấc, ngang 4 thước 1 tấc. Cửa phía sau cao 1 trượng 4 thước 2 tấc 5 phân, ngang 1 trượng 5 thước, trong lòng cao 7 thước 2 tấc, ngang 5 thước 4 tấc . Tuỳ theo hình thể cửa thành trước và sau còn có  1 cửa, dưới dài 3 trượng, trên dài 2 trượng 8 thước 4 tấc, xếp gạch cao 5 thước và sâu xuống lòng đất 1 thước, hai bên cao 2 trượng 5 thước. Phủ thành lúc đầu xây ở làng Nghĩa An tổng An Lạc, huyện Địa Linh. Bốn bề có bờ luỹ bao bọc. Về sau phủ thành lại dời về xây ở làng Cam Lộ tổng An Lạc, lúc đầu đặt tên là thành Vĩnh Ninh, sau đổi tên thành phủ Cam Lộ.

Từ miếu

Ở Cam Lộ vốn có một ngôi đền gồm 2 toà 3 gian để cúng tế thổ thần sông núi. Từ trước đến nay việc cầu đảo ở ngôi đền này thật linh ứng do vậy phủ Cam Lộ sẽ tiếp tục tu sửa để thờ cúng.

Thổ sản

Về ngũ cốc có nếp đen, nếp trăng, nếp cứng đủ các loại. Đậu thì có đậu đen, đậu bạc. Mè thì có mè đen mè trắng các loại.

Quả thì có mướp đắng, bí đao, mít, chuối ba tiêu, còn có bo bo (ý dĩ), đại mạch các loại

Tre thì có tre lồ ô. Gỗ thì có gỗ trúc, gỗ trắc, gỗ hương. Mây thì có các loại mây. Hàng hoá thì có vải bố thổ cẩm, đay, đồ da, mật ong. Cầm thú thì có gà rừng, trĩ, trâu bò, lợn, tê giác, voi … cá và lươn thì tuỳ theo đầm hồ sâu cạn, lớn nhỏ nơi nơi đều có.

Phủ Hạt Nhật Trình

Từ phường An Định đến Khe Sanh đi một ngày đường từ đó trở lên Lao Bảo đường đi gồ ghề khúc khuỷu.

Từ Khe Sanh đến Lao Bảo một ngày đường

Từ Lao Bảo đến Nam Cô Giang hai ngày rưỡi đường

Từ Nam Cô Giang (5) đến Khe Rùa nửa ngày đường

Từ Khe Rùa đến Đàn Phù một ngày rưỡi đường

Từ Đàn Phù đến Tâm Duyên nửa ngày đường

Từ Tâm Duyên đến Cam Giang một ngày đường

Từ Cam Giang đến Mường Bổng hai ngày đường

Từ Mường Bổng đến Tâm Bôn hai ngày đường

Từ Tâm Bôn đến sông Khung Giang (Mê Công) hai ngày đường

Tổng cộng đi đường từ phủ thành Cam Lộ đén Khung Giang là 16 ngày rưỡi đường.

Lại có một con đường đi từ Phủ thành đến An Man Bảo hai ngày rưỡi đường

Từ An Man Bảo (6) đi ngàng đến Ai Lao Bảo một ngày đường.

                                                                            L.T.N- N.X.H.

 

---------------------------------------------------

(1)Một nhánh sông bắt nguồn từ động Ba Tiên chảy về hướng đông qua sông Hiếu Giang đến Phủ thành Cam Lộ...

(2) Một nhánh bắt nguồn từ động Ba Tiên chảy về hướng Tây qua An Man Bảo...

(3) Địa Linh nay thuộc huyện Do Linh.

(4) Minh Linh nay thuộc huyện Vĩnh Linh.

(5) Các địa phận như Nam Cô Giang,Khe Rùa, Dàn Phù... nói trên nay thuộc địa phận Lào.

(6) An Nam Bảo: Theo Đại Nam Nhất thống chí thuộc địa phận làng Liên, chu vi 80 trượng, cao 5thước có 2cửa.

Nguyễn Xuân Hòa :mongoactron:dịch:dongngoactron:
Bài viết đăng trên Tạp chí Cửa Việt số 36 tháng 09/1997

Mới nhất

Bộ từ điển bỏ lại giữa rừng sâu

12 Giờ trước

Sau hiệp định Pari, 27/1/1973, chiến tranh tạm dừng, đại đội tôi đóng quân giữa bãi cát Lệ Xuyên, huyện

Đi tìm cỏ

12 Giờ trước

Nhiều lúc ngồi thẫn thờ nhìn đàn trâu bò gặm cỏ dọc triền đê chợt giật mình: Cỏ quê

Chị ấy…

12 Giờ trước

Chi hội Nhà văn Việt Nam tại Huế tổ chức một chuyến đi thực tế dài ngày tại Tổng Công

Pa Ling mùa mưa

12 Giờ trước

Tháng 11, dưới cơn mưa rừng tầm tã, chúng tôi tìm về thôn Pa Ling, xã A Vao, huyện Đakrông,

Chiều không tắt nắng

27/03/2024 lúc 16:33

Truyện ngắn của THỦY VI

Tạp chí số cũ
Câu chuyện du lịch
tư tưởng Hồ Chí Minh

Thời tiết

Quảng Trị

Hiện tại

26°

Mưa

31/03

25° - 27°

Mưa

01/04

24° - 26°

Mưa

02/04

23° - 26°

Mưa

Nguồn: Weathers Underground