Cả đoàn thăm quan Thành Cổ Quảng Trị của chúng tôi ngày hôm ấy lặng đi vì xúc động khi nghe anh thuyết minh đọc lá thư mới tìm được trong lòng đất của liệt sĩ Lê Văn Huỳnh. Chị Hoàng Điệp, phóng viên báo “Người Hà Nội” không nén nổi xúc động dúi máy ghi âm và tay tôi chạy ra ngoài lau nước mắt. Anh thuyết minh còn cho chúng tôi biết sau khi tìm được lá thư, ban quản lý di tích đã phô-tô một bản tìm về địa chỉ quê nhà của anh Huỳnh trao cho gia đình.Cũng tại nơi đây các anh đã gặp lại chị Nguyễn Thị Xơ, người vợ mới cưới được bảy ngày của anh Huỳnh. Bây giờ người thiếu phụ ấy đã bước sang bên kia con dốc cuộc đời. Ba mươi năm đã trôi qua, mai tóc chị điểm nhiều sợi bạc, chị vẫn ở vậy thờ chồng dù không có được hạnh phúc làm mẹ.
Rời khỏi Thành Cổ Quảng Trị, hình ảnh người vợ liệt sĩ ấy, người phụ nữ hết sức bình dị mà rất đỗi phi thường ấy cứ ám ảnh tôi mãi. Sức mạnh nào đã giúp chị vượt qua mất mát đau thương, vượt qua bao khó khăn đời thường để vững vàng kiên trinh. Niềm khao khát gặp chị đã thôi thúc tôi tìm đến làng Đồng Sâm xã Lê Lợi, Kiến Xương, Thái Bình. Sau một hồi hỏi thăm, người ta chỉ tôi đến một ngôi nhà tình nghĩa mới được xây dựng nằm khiêm nhường giữa những ngôi nhà cao tầng, giản dị như chính chủ nhân của nó. Rót chén nước chè xanh mời tôi, chị nén xúc động nhớ lại ba mươi năm trước.
Ngày ấy anh Huỳnh đang là sinh viên năm thứ 4 Trường đại học Xây dựng, và chị là cô thôn nữ bước sang tuổi 22. Đầu năm 1972 anh chị cưới nhau trong niềm hân hoan của gia đình, làng xóm. Anh tuổi Sửu, chị tuổi Dần mọi người đều bảo đẹp đôi, tuần trăng mật được ba ngày thì anh lên đường học tiếp. Đôi mắt chị Xơ nhoà đi kỷ niệm dội về. Chị kể tiếp:
- Anh Huỳnh không thích chụp ảnh, ngày cưới rủ anh lên phố huyện chụp ảnh, anh nói để khi khác, thế rồi không còn khi khác nữa... Tết năm ấy anh ở bên chị thêm ba ngày rưỡi nữa rồi lên đường ra trận. Đâu ngờ đời sống vợ chồng của anh chị chỉ được có thế, chưa được bảy ngày. Đã mấy chục năm trôi qua, với chị như vừa mới hôm qua. Nhấp một ngụm nước chè xanh như nén chặt nỗi lòng lại, chị tâm sự:
- Ngày anh đi, cả hai chúng tôi không ăn uống gì cả, anh tươi cười dặn dò tôi nhiều điều, còn tôi chỉ lặng lẽ khóc. Cổ nhân có câu: “Người làm sao, chiêm bao làm vậy” quả đúng như thế thật, những lời anh dặn dò gia đình và chị trong lá thư có thể gọi là “tuyệt mệnh” dù trước giờ vào trận mà tràn đầy lạc quan, tin tưởng vào chiến thắng. Đó chính là hình ảnh anh tươi cười nói với chị: “Em thương yêu! Nếu thực sự thương anh, thì em hãy làm theo lời anh dặn. Hằng năm cứ đến ngày này, em hãy thắp vài nén hương để tưởng nhớ tới anh. Còn khi nhận thư này đừng buồn nhiều cho đời trẻ lại, nếu có điều kiện cứ đi thêm bước nữa, vì đời em còn trẻ lắm, theo anh thì nên làm như vậy...”
Anh Huỳnh là sinh viên ngành cầu đường. Khi vào Quảng Trị anh chiến đấu bên bờ sông Thạch Hãn. Một năm sau ngày cưới anh có giấy báo tử, nỗi đau mất mát đến với chị qua lớn, quá đột ngột: “Thôi nhé, anh biết em sẽ không đọc nổi lá thư này vì biết bao nỗi buồn đè nặng lên tấm thân người con gái trẻ tuổi như em...”
Sau ngày anh Huỳnh hi sinh, chị Xơ vẫn ở lại chăm sóc mẹ chồng cho đến ngày bà cụ qua đời, chị đã làm tròn bổn phận một người con dâu. Sau đó chị xin về ở với bố mẹ đẻ. Nhưng 30 năm chưa đêm nào chị trọn giấc, mặc dù máu lửa chiến tranh đã lùi xa. Đêm đêm lẻ bóng cùng vầng trăng thổn thức, làm vợ chưa đầy bảy ngày nhưng chị đã làm trọn tình vẹn nghĩa suốt cả cuộc đời.
Sau chiến tranh có người thành tỉ phú, sau chiến tranh có người ở lại chiến khu. Và có bao thiếu phụ như chị cứ chập chờn chờ tiếng gõ cửa anh về. Dẫu biết rằng điều đó không bao giờ xảy ra nhưng chị vẫn tin như thế.
Ngày ấy khi biết mình đi “nghiên cứu bí mật trong lòng đất” anh viết lá thư này gửi về cho gia đình và người vợ yêu quý với bao lời yêu thương trìu mến đầy lạc quan thanh thản. Anh ngã xuống ở Thành Cổ Quảng Trị ngày 21 - 1- 1973 khi ấy lá thư vẫn còn trong ngực áo. Ba mươi năm sau, khi chúng ta đang sống những năm đầu của thế kỷ 21, khi mà chiến tranh đã đi xa hơn một phần tư thế kỷ, lá thư mới được tìm thấy, mới trở về với người thân của anh.
Tôi ngồi bên chị lặng yên, dường như bao kỷ niệm cảm xúc dồn nén bấy lâu nay lại có dịp trở về thổn thức. Trong tôi trào lên niềm xúc động ngày ấy ở bảo tàng Thành Cổ Quảng Trị. Tôi đã đứng như trời trồng nghe anh thuyết minh đọc lá thư, nước mắt nhỏ xuống tay đang cầm máy ghi âm nóng hổi. Lá thư được tìm thấy và trưng bày trang trọng ở bảo tàng Thành Cổ, không đơn thuần chỉ là tình cảm riêng tư của anh chị, nó đã mang một giá trị lịch sử to lớn, bởi nó đã đại diện cho một thế hệ người Việt Nam biết hi sinh tuổi thanh xuân, hạnh phúc cá nhân để đổi lấy mùa xuân cho Tổ quốc. Hàng ngàn lượt người đã lặng lẽ rơi nước mắt tại bảo tàng Thành Cổ Quảng Trị. Có một cựu chiến binh Mỹ khi về thăm Thành Cổ được đọc lá thứ đã khóc và thốt lên: Đến bây giờ tôi đã hiểu vì sao các bạn thắng vì các bạn đã biết trước tất cả.
Tôi buột miệng hỏi chị:
- Sau ngày anh hi sinh, chị có linh cảm gì không? Chị nghẹn ngào, đôi vài gầy khẽ rung lên theo tiếng nấc.
- Ba mươi năm rồi chưa đêm nào tôi ngủ ngon, chỉ đến khi tìm được anh, đưa anh về quê cha đất tổ tôi mới yên lòng.
Những lời trong thư anh Huỳnh, có một linh nghiệm lạ lùng trong suốt mấy chục năm qua: “Thôi nhé em đừng buồn. Khi được sống, chiến đấu và hi sinh cho Tổ Quốc anh rất vui và tự hào. Khi có điều kiện vào Nam, lấy hài cốt anh về, đường đi như sau: Đi tàu vào thị xã Quảng Trị, qua sông Thạch Hãn là nơi anh hi sinh khi mang hàng qua sông, từ thị xã Quảng Trị qua cầu hỏi về thôn Nhan Biều 1, nếu tính xuôi theo dòng nước thì ở cuối làng về đấy sẽ thấy bia ghi dòng chữ tên anh. Thôi nhé, đấy là có điều kiện, còn không thì cứ làm những lời anh dặn ở trên là tốt rồi...”
Sau ngày thống nhất, chị Xơ đã vào Nam tìm anh nhưng không thấy. Mãi đến tháng 9/2002 chị mới gặp được người đồng đội trực tiếp mai táng anh và người dân địa phương bảo quản tấm bia ấy, nhờ thế mọi người biết được chính xác nơi anh nằm xuống.
Ngày chị đưa anh về quê hương, dòng sông Thạch Hãn rải đầy hoa tươi. Chị cho rằng mình may mắn đã tìm được anh, còn bao người vợ, người mẹ khác đã không tìm được chồng, con mình. Các anh đã hoá tuổi đôi mươi của mình thành sóng nước.
Hai giọt lệ lăn dài trên gò má đã có nhiều nếp nhăn, chị Xơ nghẹn ngào: Bây giờ tôi thực sự thanh thản, với tôi anh không bao giờ chết, anh luôn ở bên tôi....
V.T.H
