Cho đến bây giờ việc biết đọc, biết viết đối với phụ nữ Vân Kiều, Pa Cô ở Quảng Trị vẫn là niềm khát khao. Lật từng trang sách, cầm trên tay tờ báo… để tiếp cận với thế giới bên ngoài bản làng, mở ra một kho tri thức. Và cũng chính từ cái sự đọc, đồng bào đã tìm gặp dân tộc mình, bản làng mình, những giá trị về truyền thống văn hóa của dân tộc hiện lên ở từng con chữ.
Mẹ đi tìm chữ
Con chữ đối với phụ nữ Vân Kiều, Pa Cô vùng miền núi Quảng Trị được ví tựa như ký ức của con người. Có lúc nhớ, có lúc quên. Bởi vậy, học vài tháng, sau đó không dùng đến chữ, những người phụ nữ Vân Kiều, Pa Cô lại quên. Không biết chữ thì không đọc được sách báo, cái chữ lớn nổi lên trên màn hình tivi cũng không nhận ra được, cả tên mình cũng không viết ra được. Vì thế các chị, các mẹ phải đến lớp tìm lại con chữ. Cũng có người, chưa từng tiếp xúc với chữ nên đến lớp xóa mù. Xúc động thay bàn tay các mẹ, các chị cứ run run viết những con chữ đầu tiên là tên mình trên bảng đen, giấy trắng.
Xã Thanh cách trung tâm huyện Hướng Hóa gần 30 km, hơn 80% dân số của xã là người Vân Kiều. Tỷ lệ phụ nữ mù chữ tương đối cao. Nguyên nhân cơ bản nhất là trước đây các chị, các mẹ không được tới trường, số khác bỏ học sớm nên việc tái mù chữ là không tránh khỏi.
Từ rẫy trở về vào lúc 4 giờ chiều, lo cho chồng con mâm cơm và chăm đàn gia cầm. Xong đâu đó, hơn 6 giờ tối, chị em phụ nữ thôn Thanh 3, xã Thanh hoàn tất công việc gia đình để đến lớp học xóa mù do Đồn Biên phòng Thanh phối hợp với Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Thanh tổ chức. Trên từng lối nhỏ vào bản làng, ánh đèn pin chiếu sáng dẫn bước chân các mẹ, các chị đi tìm con chữ.
Chị Hồ Thị Ka là Hội viên Hội phụ nữ xã Thanh. Cứ mỗi lần thấy người khác đọc sách báo hay xem điện thoại, giấy tờ… là chị Ka cảm thấy mình bị thiệt thòi. Có con chữ mà không biết là không ổn, nghĩ như thế nên chị Ka tham gia lớp học xóa mù. Cứ tối đến, chị Ka đội chiếc đèn pin len lỏi từng ngôi nhà để ra đường lớn. Học rồi có thể quên nếu không đọc chữ, nhưng biết đọc chữ còn hơn người không đọc được chữ, chị muốn mình biết chữ để còn làm được nhiều việc khác.
Chị Hồ Thị Két, sống cùng bản với chị Ka hớn hở cho biết trước chị có đi học được một hai lớp, lâu ngày không dùng chữ nên quên. Nay có lớp học do thầy giáo Biên phòng dạy nên chị đi tìm lại chữ để được đọc sách báo và ghi giấy tờ.
Lớp học xóa mù chữ cho phụ nữ vùng cao tại xã Thanh (Hướng Hóa, Quảng Trị) - Ảnh: L.M.H
Khắp bản làng ở đâu thấy ánh đèn pin chiếu sáng lúc 6 giờ tối là biết ngay chị em phụ nữ xã Thanh đi học. Không quản ngại khó khăn, không sợ mưa gió, vượt qua rét mướt để đến lớp học con chữ và những phép tính toán cơ bản nhất để khi làm việc đỡ vất vả hơn. Chị Hồ Thị Viêng, Hội viên Hội phụ nữ thôn Thanh 3, xã Thanh tâm sự với chúng tôi rất chân thành: “Không biết chữ, cũng không biết số nên làm gì cũng khó. Nếu biết chữ thì biết được trên giấy họ viết gì, khi đi làm giấy tờ của gia đình cũng ghi chữ được, kí được tên. Biết thêm số thì mua bán hàng mình cũng cộng được bao nhiêu tiền, dù đó là buồng chuối hay bó rau”.
Dọc tuyến biên giới Quảng Trị, khi mọi người quây quần bên bếp lửa vào những ngày đông thì các mẹ các chị nhẫn nại đi tìm con chữ. Bên cạnh họ, có những thầy giáo mang quân hàm xanh quên đi những nhọc nhằn sau một ngày làm việc để cùng các mẹ, các chị đi tìm chữ.
Thầy giáo quân hàm xanh
Chị Hồ Thị Tê, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Thanh xúc động chia sẻ: “Phụ nữ Vân Kiều, Pa Cô rất cần con chữ, có chữ mới đọc được, đọc được mới có tri thức. Nhìn các chị, các mẹ đến lớp chịu khó học tập chúng tôi vui lắm! Ở đây chủ yếu là các đồng chí bộ đội Biên phòng đứng lớp, chúng tôi hỗ trợ thêm chứ nhiều học viên đến học một vài đồng chí bộ đội làm không hết việc”.
Xác định công tác xóa mù chữ là nhiệm vụ chính trị quan trọng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, mở ra cơ hội tiếp cận với khoa học công nghệ, ứng dụng vào lao động, sản xuất và thúc đẩy phong trào xây dựng xã hội học tập trên địa bàn. Các Đồn Biên phòng Thanh, Ba Tầng… đã cùng chính quyền địa phương mở lớp xoá mù chữ dành cho các mẹ, các chị quá độ tuổi đi học trên địa bàn xã.
Lớp học xóa mù chữ ở xã A Dơi của Đồn Biên phòng Ba Tầng được tổ chức gần hai tháng nay do Thượng úy Hồ Văn Hữu, 29 tuổi, Đội trưởng đội Vận động quần chúng Đồn Biên phòng Ba Tầng đứng lớp.
Thầy Hữu là người Vân Kiều nên có nhiều lợi thế trong việc hỗ trợ các mẹ, các chị học chữ. Nhiều năm gắn bó với bà con, hiểu được những khó khăn của bà con thôn bản khi không biết chữ thì không tiếp cận được với sách báo, không đọc được những cách làm hay để phát triển kinh tế - xã hội đó là cản trở lớn cho gia đình và xã hội. Thượng úy Hồ Văn Hữu chia sẻ, khi không biết chữ, người dân đến các cơ quan làm giấy tờ đều gặp khó khăn, công tác tuyên truyền các chính sách, chế độ… cũng gặp không ít những cản trở. Chưa kể đến những chị em có tố chất có thể phát triển và hỗ trợ cho cộng đồng nhưng không biết chữ là thiệt thòi rất lớn.
Mỗi khóa học xóa mù kéo dài 6 tháng, mỗi tuần học 3 buổi vào các ngày thứ ba, thứ năm và thứ bảy, từ 7 - 9 giờ tối. Mỗi lớp có 30 đến 35 học viên, là phụ nữ trong độ tuổi 30 - 40, một số ít 16 - 17 tuổi.
Khát vọng tri thức giữa Trường Sơn
Đồng bào dân tộc thiểu số ở Quảng Trị khát vọng tri thức vô cùng mãnh liệt. Điều đó được chứng minh, dù bao gian khó gia đình vẫn cố gắng cho con em mình học tập để có kiến thức. Nếu đầu không biết chữ, không làm được phép tính thì miền núi sẽ không thoát khỏi được khó khăn nên ngày càng có nhiều con em đồng bào Vân Kiều, Pa Cô đi học. Không những thế, họ còn học cao hơn ở bậc đại học và trên đại học. Có kiến thức mới cống hiến được cho bản làng, đất nước, giúp gia đình xóa đói giảm nghèo.
Sự học không bao giờ muộn, khi con cái đi học ban ngày thì mẹ đi học vào ban đêm. Đó là hình ảnh thường thấy ở những bản làng như A Dơi Đớ, Prin Thành, A Dơi Cô… hay các thôn Thanh 1, Thanh 2, Thanh 3… Chị Hồ Thị Thi, dân tộc Vân Kiều ở thôn A Dơi Đớ (xã A Dơi) tâm sự với chúng tôi trên đường đến lớp: “Chị muốn học chữ lâu lắm rồi nhưng nay mới tham gia được. Trước không đi học thì làm gì cũng khó, có khi không đủ ăn nên nhà nghèo thì phải học. Nhờ học được chữ, chị đọc được sách báo, trên đó có những câu chuyện hay, những người bày cách để thoát nghèo chị hiểu ra được nhiều. Thầy giáo dạy chữ và dạy phép tính, rồi thầy còn dạy cho cách trồng lúa, trồng sắn và cách bón phân, cái gì cũng có ích”.
Thiếu tá Hồ Văn Hai (Đồn Biên phòng Ba Tầng) là người đứng lớp ở điểm trường Prin Thành chia sẻ với chúng tôi: “Thấy chị em phụ nữ chịu khó học tập nên chúng tôi không quản mệt nhọc. Nhiều phụ nữ ở miền núi muốn tiếp cận với khoa học, kĩ thuật… không gì hơn là phải học chữ. Họ rất khát khao được đi học. Trước gia đình khó khăn, nhiều người phải theo cha mẹ làm nương rẫy, nay điều kiện có đỡ hơn, giao thông đi lại tốt hơn thì việc học hành của chị em cũng cần tính tới”.
Xóa mù chữ là một trong những “chìa khóa” hữu hiệu giúp người dân miền núi vươn lên thoát nghèo. Khao khát có một cuộc sống ấm no đồng nghĩa với việc trang bị cho mình tri thức. Biết chữ, phụ nữ dân tộc thiểu số có thể tiếp cận với sách báo, tài liệu khoa học kĩ thuật, những hướng dẫn về cách làm ăn. Chúng tôi tin, với những cố gắng của họ ở những lớp xóa mù của thôn bản miền núi, họ sẽ trở thành những con người làm chủ tri thức, góp phần xây dựng bản làng giàu đẹp.
