|
M |
ạ tôi về với cát hơn hai mươi năm rồi, mà đêm nào cũng hiện về trong giấc mơ tôi. Bóng mạ ngồi dưới gốc dừa giã trầu nhìn biển. Mạ ngồi võng gai ru cháu. Mạ rón rén thổi ngọn đèn dầu cá tôi thắp đầu giường nằm đọc sách ngủ quên…
Mạ tôi ở làng Thử Luật, Quảng Trị. Tuổi con gái, mạ gánh chè xanh, thơm (dứa), mít… những thứ đặc sản của Vĩnh Linh, ra làng Thượng Luật, Quảng Bình bán. Những đên trăng, mạ ở lại hò giã gạo chày đôi, chày ba với trai gái làng biển. Rồi mùa toóc rạ rơm khô. Bậu về quê bậu biết nơi mô mà tìm… Lúc đó ba tôi đã có vợ sắp sinh. Vợ trước của ba sinh chị Ngô Thị Vượng được ba ngày thì bị bệnh mất. Mạ tôi thương quá, ở lại luôn với ba, làm mẹ nuôi đứa trẻ mới lọt lòng. Chống Pháp, mạ tôi đào hầm nuôi bộ đội trong nhà. Mạ gánh cá chạy mười lăm cây số về chợ Chè, dưới cá là mấy quả lựu đạn, bí mật chuyển cho tổ du kích diệt thằng ác ôn đồn Hòa Luật thường vào các xóm làm hại bà con. Mạ không biết chữ, ba tôi dạy mãi mạ mới viết được tên mình, nhưng không biết học ở đâu mà thuộc lòng các truyện nôm như Lục Vân Tiên, Phạm Tải Ngọc Hoa… Cứ đêm về là mạ ngâm ngợi, giọng buồn buồn, Thưa rằng tôi Kiều Nguyệt Nga/ Con này tì tất tên là Kim Liên… Có lẽ do yêu truyện thơ mà khi đi chợ mạ hay mua sách về cho anh em tôi đọc. Mạ kể, mạ vào cửa hàng sách, cô bán hàng hỏi: “Bác mua sách gì thì chọn”. Mạ bảo thật: “Mạ không biết chữ, sách gì hay thì bán cho con tui”. Thời đó sách nhà tôi đã xếp đầy một tủ lớn. Nhờ có sách, mà tôi học lỏm, đọc viết thông thạo chữ quốc ngữ trước khi đến trường!
Cuộc sống gia đình tôi đang yên ấm, bỗng tai họa ập đến. Bọn cướp biển độc ác đã giết chết ba tôi khi ông mới năm mươi ba tuổi. Chúng cướp hết thuyền lưới, tài sản. Ở quê tôi, đàn ông đi biển nuôi cả nhà. Ba rôi mất, mạ tay trắng một mình nuôi năm con dại… Biển trở nên xa vắng, hãi hùng. Nhìn ra biển là mạ khóc! Mạ ngày nào cũng trằn lưng bới cát trồng khoai. Ruộng nhà ít, mạ phải đi mót khoai ở những ruộng nhà khác đã thu hoạch. Quần quật suốt ngày dưới nắng cát chang chang mới bới nhặt được vài ba ký khoai hà. Đêm về, mạ ngồi gọt chỗ sâu hà xắt lát phơi khô, dự trữ. Để có thức ăn, mạ phải cắp rổ đi ăn xin cá khi thuyền về bãi! Bữa có bữa không. Xin được nắm cá cơm, hay dăm con cá nục ươn, dẫu các con thèm cá, mạ vẫn dành một nửa phơi khô, muối mắm phòng khi biển động. Lam lũ vì con đã biến mạ tôi từ một cô gái đẹp, hát hay hò giỏi, thành một phụ nữ đen xạm, gầy gò, mắt luôn ngấn lệ buồn!
Những năm tai ương đó, gia đình tôi bữa đói bữa no, đêm đêm mạ thắp nhang trên bàn thờ vái hương hồn ba tôi, rồi ra góc dừa, ngóng về quê, khóc một mình. Bí quá, mạ liều vay vốn đi buôn cá mắm. Mấy chuyến đầu không có kinh nghiệm, cá kho bị nhừ. Thế là lỗ vốn. Mạ không nản, lại vay vốn đi chuyến khác, mạ mua cá ngừ, cá thu… mang về cắt khứa, ướp muối thật cứng rồi hấp. Đầu, đuôi cá, mang cá, ruột cá thì cho vào chum làm chượp, rút nước mắm. Cứ hai ngày mạ đi chợ một lần. Những ngày đó ban ngày tôi không bao giờ thấy mạ. Hai giờ sáng, mạ gánh hàng trĩu vai, leo qua ba động cát cao, đi hai chục cây số, mới đến chợ Tréo. Bà con miền nông thích mắm, cá khứa mạ hấp thơm mà chắc thịt, nên mạ bán rất nhanh. Bán xong, mạ vào cửa hàng sách hỏi có sách gì hay mua cho con. Bảy giờ tối mạ về, anh em chúng tôi mới được ăn chiều. Những khi hàng ế, mạ phải cuốc bộ hàng chục cây số từ chợ Tréo qua chợ Hôm Trạm, Tuy Lộc, rồi vào tận các làng, xế chiều mới bán hết. Những bữa đó hai giờ sáng mạ mới về đến nhà. Tôi nhớ có bữa mạ đi chợ về khuya, bốn anh em chúng tôi ôm nhau ngủ. Khi tỉnh dậy chúng tôi hoảng hồn thấy mạ ngồi giữa sân cát ôm mặt khóc. Mới hay mạ mua bún, thịt gà về để cúng giỗ ba tôi. Không ngờ chú mèo nhảy đổ vùi hết xuống cát! Đi chợ về, lo cho con ăn xong, mạ lại giặt giũ, vá may đến nửa đêm mới đi ngủ. Cứ như thế, mạ lặn lội hơn hai chục năm, mỗi ngày đi bốn mươi cây số kiếm gạo nuôi mấy anh em tôi khôn lớn nên người!
Thế mà, tuổi thơ tôi chẳng hiểu gì về nỗi cô đơn, cay cực của mẹ. Tôi suốt ngày rủ bạn đi nghịch sóng, đánh căng, tóc đỏ hoe. Nhiều bữa ăn mạ phải đi tìm cùng xóm mới bắt được. Trong đời tôi, ân hận nhất là lần tôi chơi trò búng diêm, que diêm bật lên mái tranh nhà, ngôi nhà rường ba gian mẹ dành dụm chục năm, vay mượn mới làm được, bốc cháy ngùn ngụt. Mãi năm năm sau, mạ mới làm lại được ngôi nhà gỗ khác. Khi Mỹ ném bom miền Bắc, ngôi nhà mới ấy lại bị bom na-pan đốt trụi. Nhà cháy tủ sách cũng tiêu tan. Mạ ngồi thẩn thờ vuốt ve từng cuốn sách cháy xém, nước mắt lưng tròng! Không hiểu sao đời mạ tôi đắng cay và nước mắt nhiều đến thế?!
Từ đó, mạ tôi đi chợ mua sách về nhiều hơn. Mạ còn mua Truyện Kiều, chuyện thơ Tống Trân Cúc Hoa, cứ tối là nhờ anh Yêng đến nhà diễn ngâm. Anh Yêng trước yêu chị Vượng của tôi, tuy không thành, nhưng anh rất quý anh em tôi. Anh lại có giọng ngâm thơ vang và rất ấm. Dường như cái gì liên quan đến việc ăn học của con là mạ tôi không hề tiếc tiền. Nhờ thế mà mấy anh em tôi đều học hành tử tế. Cũng nhờ đó mà tôi được tiếp xúc với sách văn học từ bé, tập tọng làm thơ viết báo từ năm lớp bốn trường làng. Có bữa mạ đi họp “Hội mẹ chiến sĩ” về bảo tôi làm một bài thơ “theo kiểu Tống Trân Cúc Hoa (nghĩa là song thất lục bát) để mạ đọc tặng Đại đội nữ pháo binh vừa bắn cháy tàu chiến Mỹ. Tôi viết một bài dài, chỉ đọc cho mạ nghe mấy lần là mạ thuộc. Có lẽ “chất thơ” trong tôi bắt nguồn từ nỗi cô đơn và những bài hát ru buồn của mạ, từ những đêm nằm bên mạ nghe diễn ngâm Lục Vân Tiên chăng?!
Lần duy nhất tôi thấy mạ vui là hôm tôi nhận giấy báo trúng tuyển đại học. Tôi là một trong hai học sinh thi đỗ đại học đầu tiên của xã. Suốt ngày mạ cười nói, rối rít sắp xếp áo quần, khâu túi đựng tiền vào trong quần đùi vì sợ bọn móc túi. Mạ thức cô nước mắm thành từng viên nhỏ như thuốc tể, vàng rộm, cho tôi mang ra trường làm thức ăn cả năm! Tôi đã uống hàng ngàn những hạt biển cô ấy của mạ suốt bốn năm sinh viên, để lớn lên, vượt Trường Sơn thành chiến sĩ Giải phóng quân, đánh giặc và làm thơ!
Mạ tôi chỉ đỡ khổ hơn khi mấy anh trai của tôi lập gia đình. Nhưng lúc đó mạ đã vào tuổi thất thập rồi… Mạ ơi, Nhớ mạ mỗi sớm mặt trời/ thơm như miếng trầu đỏ thắm/ con về tìm dấu cát xưa/ gốc dừa mạ ngồi têm nắng… Nhớ mạ con ra với biển/ chân trời gió đánh xác xơ/ ngả nghiêng võng thuyền tao gió/ câu ru mặn đắng chiều xưa…(N.M)
N.M
