Như buổi trưa nhè nhẹ trong ca dao
Có cu gáy, có bướm vàng nữa chứ
(Đi giữa đường thơm - Huy Cận)
|
S |
o với Bé - người thì Bé - cu gáy tôi hơn đứt về mọi mặt. Này nhá! Tôi tự mổ vỏ trứng chui ra, có đâu như Bé-người cứ nằm ỳ trong bụng mẹ khiến mẹ mình phải vật vã, kêu la, rặn mãi mới chịu ra cho. Lại nữa, vừa chào đời là tôi đã ngồi ngay dậy biết há mỏ cho bố mẹ mớm thức ăn. Còn Bé-người thì phải nào là ấp ủ ư, nào là bồng bế ư, đến là lôi thôi! Không như Bé-người sau một năm mới lẫm chẫm đi, Bé-cu gáy tôi khoảng bốn tuần là đã đủ lông đủ cánh. Chỉ hiềm nỗi cái chuyện tập bay cũng hơi phiền. Phải tập nhún chân, phải tập đập cánh. Ban đầu là đứng trong tổ; rồi ra đứng trên cành cây chuyền từ cành nọ sang cành kia cách quãng ngắn. Nhẽ ra là phải tuần tự như thế. Tôi không được ngoan như chị tôi. Bước ra khỏi tổ tập tành qua loa là tôi đã vẫy cánh đạp chân lao vào khoảng không. Ôi chao! Cái thân bé bỏng của tôi nặng ơi là nặng. Tôi chới với, đâm hoảng, đập cánh loạn xạ, chấp chới rồi hạ mình lên đám cỏ rậm, đúng ra là thả mình chứ chẳng phải là hạ. Tôi nhìn quanh thấy vướng vít, lộn xộn không như khi từ trên cao nhìn xuống. Tôi chợt nghe mấy tiếng “meo, meo” từ xa thoảng lại theo hơi gió. Mẹ chim của tôi vội sà xuống cạnh tôi. Bà gù nho nhỏ trong cuống họng an ủi, động viên tôi. Bà cất mình bay lên một cành cây thấp gần bên làm mẫu cho tôi. Tôi ngó lên, sao mà cao vậy! Tôi rún chân nhảy lấy đà và quạt cánh phành phạch, chưa lên tới đích đã như bị ai kéo xuống. Tôi loạng choạng sà xuống đất. Mẹ chim của tôi lại nhảy xuống khích lệ tôi. Đúng lúc đó, có tiếng sột soạt khá gần rồi một vật gì vằn vện đen trắng có bốn chân, to quá là to, hơn cả mẹ con tôi gộp lại, tôi chưa từng thấy bao giờ, hiện ra. Hắn giương cặp mắt xanh lè nhìn chúng tôi, chân hơi khuỵu xuống, cái đuôi ngo ngoe. Mẹ chim của tôi xù lông chừng để cho to tợn trong mắt đối thủ, phần thân trước hơi chúi xuống, vươn cổ nhìn con vật chằm chằm. Tôi sợ bà lao thẳng vào hắn; nhưng không, bà xê dịch vần quanh hắn. Còn hắn thì rón cẳng, chuyển mình rê theo bà, rồi bất thần nhảy chồm tới. Mẹ chim bay vụt lên. Hắn quơ chân trúng đuôi bà thì phải, mấy cái lông lả tả rơi ra. Con mèo, như con người vẫn gọi hắn, gào lên một tiếng để xả tức hay để ra oai chẳng biết, đảo mình hướng tới chỗ mẹ chim vừa đậu xuống. Bà vẫn ở trong tư thế sẵn sàng nghênh địch. Đối thủ chộp lần thứ hai. Lần này, mẹ chim cất mình bay khi kẻ thù vừa dợm nhảy. Bà né tránh con vật xa hơn lần trước. Hình như bà có ý dụ hắn ra xa chỗ tôi. Hắn ngó theo bà rồi quay lại phía tôi. Hắn lừ lừ tiến lại. Chẳng kịp nghĩ ngợi, đắn đo gì, tôi hẩy mạnh đôi chân, đập mạnh đôi cánh vụt bay lên. Sức lực ở đâu dồn đến, thân tôi nhẹ hẳn. Tôi đậu được lên cành cây như thế nào tôi chẳng nhớ nữa. Ngoảnh nhìn xuống, tôi thấy con vật ác đang nghếch nhìn theo tôi, lưng gù, đuôi quắp, một chân trước còn giơ lên như vẫy chào. Hẳn là hắn vừa làm một cú vồ trượt. Sau lần hút chết ấy, tôi chăm chỉ tập bay chuyền còn hơn cả chị tôi. Suýt nữa tôi thiệt thân đã đành mà còn làm hại mẹ tôi.
Đã đến lúc chúng tôi, chị tôi và tôi, mỗi người sống tự lập. Họ nhà cu gáy chúng tôi thường sống tại những vùng có cây cao và có nhiều tầng cành lá. Đặc biệt là các vùng quê có vườn cây, có ruộng lúa. Khốn một nỗi, con người cứ như là kẻ phá hoại truyền kiếp đối với loài chim ra sức gọt trọc các rừng cây và phá vườn để thay vào đấy những thứ mà loài chim chẳng trông cậy gì được; đến bọn chim sẻ có khi cũng chịu. Nhiều vườn còn giữ được thì họ chặt hết những cây cao và trồng những cây thấp tè. Họ cần những cây sớm cho quả. Tốt thôi! Nhưng họ phải dành lại cho loài chim chúng tôi đồi cây, rừng cây mà chúng tôi có thể sinh sống được chứ. Thử hỏi mặt đất này mà thiếu vắng tiếng chim thì còn ra làm sao !
Ấy, vùng cư trú của chúng tôi trở nên khó khăn vậy đó. Tôi được cha mẹ chỉ cho một khoảng vườn và đồi kề sát nhau bên đồng ruộng xa những nhà cửa con người. Chị tôi bay về phía gần núi hơn. Trước khi cho chúng tôi ra riêng, cha mẹ chúng tôi dặn kĩ hai điều. Một là, phải dè chừng con người. Đang đậu trên cao mà thấy họ nghiêng nghé nhìn lên thì phải cảnh giác. Nếu họ giương cái gì đó chĩa về phía mình thì phải chuồn cho mau. Có lần chim bố của tôi mải mê ca “cúc cù cu…”, giữa chừng ngừng nghỉ, đang nghiêng đầu lắng tiếng vọng xa xăm, chợt trông thấy một chàng trẻ tuổi đang giơ một “cái gậy” kềnh càng tì vào vai, nheo một bên mắt, nhắm vào ông. Ông chưa kịp hiểu mô tê gì thì nghe có tiếng nói lớn của một người có tuổi: “Để nó gáy cho vui làng xóm!”. Bố tôi giật mình vội vàng bay đi trước khi vang lên một tiếng nổ “đoàng” làm rung cả một vùng cây đang im ắng. Giống người chẳng phải xấu cả, - ông dặn kĩ-, song phải coi chừng, nhất là bọn còn trẻ hay hăng máu, thích là làm. Hai là, phải biết sử dụng đúng tiếng gáy. (Chị tôi và cu gáy mái nói chung cũng biết gáy nhưng không dài hơi và đĩnh đạc bằng lũ cu gáy trống chúng tôi, nhất là không biết gù). Có tiếng gáy báo cho kẻ lạ biết “giang sơn” đã có chủ. Có tiếng gáy tìm bạn đời. Có tiếng gáy làm vui vùng quê. Tiếng cu gáy trong buổi trưa hè vắng lặng ru giấc ngủ con người, nhất là của cụ già, của trẻ nhỏ. Với bọn cu trống, tiếng gáy tức khí dễ kích máu anh hùng rơm. Vậy nên, nghe tiếng của đứa ở xa chẳng xâm phạm gì bờ cõi mình thì đối đáp thân ái cho vui. Nếu có cơ nó đột nhập vùng của mình thì gáy cảnh cáo xua đi, chớ có ham hố chọi nhau! Bất đắc dĩ mới phải choảng để tự vệ. Tôi tâm niệm lời nhắc nhở của song thân, nhưng khi lâm sự lại quên béng. Và tôi đã phải trả giá.
Tôi đã đến thời kì tìm bạn đời. Muốn có bạn đời thì hoặc là lần đến chỗ nàng theo tiếng gáy gọi; - theo cách này thì thường hay chạm trán với các chàng trống khác, và tất nhiên khó tránh đụng độ, so mỏ, so cựa với nhau; hoặc là ở trong khu vực của mình cao giọng gáy mời gọi các nàng. Giang sơn của tôi đẹp cảnh, phong phú thức ăn, nên tôi thử theo cách thứ hai. Vả, tôi nghĩ tôi rất có mẽ con nhà, các nàng phải bay theo tôi là cái chắc. Tôi mới lớn, tưởng sự đời luôn luôn suôn sẻ. Hôm đó, tôi đang dọn giọng để hát lên bài ca quen thuộc của họ nhà cu gáy thì bỗng nghe tiếng gáy giọng trống ngay trong bờ cõi của mình. Tôi lên tiếng ngay: “Cúc cù cu - Ai đấy ?” Tiếng đáp lại thản nhiên: “Cúc cù cu - Ta đây”. Tôi đã hơi nóng đầu: “Cúc cù cu - Có việc gì mà vào đất ta ?”. “Cúc cù cu- Thì sao nào?”. Tôi bay đến ngọn cây nơi phát ra tiếng gáy nghịch tai nhìn xuống. Một thằng béo tốt hơi sồ sề, bộ lông đậm hơn của tôi, vòng cườm cũng nổi hơn, đang dậm chân loanh quanh trong cái mà con người gọi là cái lồng. Tôi gù mấy tiếng nắn gân; nó gù lại thách thức. Tôi điên tiết, lông phía trước mình dựng cả lên: “Gù…ù…ù - Cút đi!”. Nó cũng xù lông cổ: “Gù…ù…ù- Mày cút ấy!”. Thật chẳng còn trời đất gì nữa! Tôi bèn đáp xuống ngay trên đỉnh lồng của nó định cho một bài học. Tôi vừa đậu xuống cái que chổng ngang thì bỗng như trời sập trên đầu, một tiếng “soạch”, bao nhiêu dây rợ chụp xuống tôi. Tôi kêu lên choe choé, ra sức vùng vẫy để thoát thân, nhưng càng quẫy thì lại càng bị bó thêm. Một tiếng người reo to. Cái lồng đung đưa mạnh, hạ thấp xuống, rồi có bàn tay con người tóm lấy tôi, gỡ tôi ra. Tôi càng hoảng. Đến khi tôi định thần lại được thì đã thấy mình bị vứt vào một cái lồng gần giống như cái của thằng cu gáy kia, cái thằng đã khiến tôi sa lưới. Tôi tìm cách sổ lồng. Tôi thử chui qua khe giữa các nan. Không được. Tôi cuống lên. Tôi cáu. Tôi húc đầu. Tôi quặp chân vào nan lồng đập cánh loạn xạ, chẳng ăn thua. Tôi thoảng nghe tiếng gù khẽ: “Cứ hung hăng nữa đi! Chẳng ăn thua gì đâu chú em ạ”. Tôi ngoái nhìn sang: lồng nhốt thằng kia cũng treo gần chỗ tôi cùng dưới mái hiên nhà của con người. Tôi mệt rũ ra, nằm mọp. Trong lồng của tôi có sẵn nước trong, sẵn những hạt thóc vàng ươm- thứ tôi rất khoái ăn, nhưng tôi chẳng thèm đụng mỏ. Ở lồng bên, anh chàng láng giềng của tôi vẫn an phận thơ thẩn trong lồng, cứ nhởn nhơ hết ăn uống lại rỉa lông, hứng lên thì cất tiếng gáy. Tôi muốn quát cho nó im đi nhưng ghét mặt chẳng thèm trao lời. Nó hướng sang tôi, ái ngại: “Này! Cố mà ăn tí chút, giữ sức không thì chết đấy chú em ạ. Họ không nướng chả thì cũng quẳng cho mèo. Sống ở đây rồi cũng quen đi thôi”. Quen được cảnh này ư ? Không đời nào ! Phen này mình đành chịu bỏ thây ở đây. Bỗng vang lên: “Có khách! Có khách!” nhại tiếng con người nghe rất chối tai. Tôi hé mắt nhòm. Một con sáo lông màu đen bẩn, mỏ vàng, đang “nhảy chân sáo” theo sau một cậu bé-người choai choai; vừa nhảy nó vừa dẻo mỏ kêu loé xoé. Cậu bé-choai đến thêm thóc và thay nước trong lồng anh hàng xóm của tôi. Cu ta bước rảo trong lồng, chẳng biết để đón chào hay để né tránh. Tôi vẫn bẹp mình trong lồng của tôi. Cậu bé mở cửa lồng bên kia để làm vệ sinh hay sửa sang gì đấy. Tôi đang nằm chợt nghe nhói dưới bụng, hình như có con kiến vừa đốt. Tôi nẩy người rẫy đành đạch. Cậu bé vội bỏ dở việc đang làm quay sang chỗ tôi mở cửa lồng thò tay vào nhẹ nhàng nắm lấy tôi đưa ra ngoài. Cậu tưởng tôi rẫy chết. Cậu vuốt lưng tôi, hà hơi vào mỏ tôi. Tôi quẫy một cái, tuột khỏi tay cậu ta. Lập tức tôi vỗ cánh bay đi. Phía trước là ngàn cây thoáng đãng, bên trên là bầu trời cao rộng. Cậu bé tiếc rẻ, ngẩn ngơ nhìn theo. Trong lồng kia, chàng cu gáy tù binh dáo dác nhìn cửa lồng để ngỏ, thò nửa người dòm quanh quất, rồi cũng phóng ra bay nốt. Nhưng chỉ được một quãng ngắn nó chúi xuống đất. Nó quá béo, lại đã lâu không dùng đến đôi cánh. Cậu bé chạy đến chộp được cu chim sổng. Đậu trên một cành cây cao thở cho lại sức và hoàn hồn, ngó xuống tôi thấy tội nghiệp cho nó. Biết bao giờ con người biết nghĩ lại mà thả nó ra! Mà được thả ra, nó có tự kiếm sống được không? Có hoà nhập được vào cuộc sống tự nhiên không? - Nó quen được nuôi trong lồng rồi. Bọn sáo đấy, được con người nuôi lâu thì bám rịt, đố có dám rời xa. Đó là bọn vô tích sự, thật ra chẳng giúp ích được gì cho con người; chẳng hề biết gáy hoặc hót, chỉ biết kêu “choét, choét”. Cũng có đứa được dạy nói tiếng người, nhưng chỉ mỗi câu ngắn ngủn cứ lặp đi lặp lại “như vẹt” (Sao con người không bảo “như sáo” nhỉ? Lũ vẹt phải gánh cả tiếng xấu cho bọn sáo!). Có con bị cậu bé - người xấu tính nào đó tập cho nói tục, chửi bậy, cứ xoen xoét cả với khách khứa nhà người ta. Chúng chỉ thật sự có ích khi thong dong trên đồng, trên bãi, nhặt bọ, nhặt rận cho trâu bò, làm bạn với trẻ chăn. Thật chẳng hiểu sao con người, nhất là các cậu bé, lại ưa nuôi cái bọn có mỗi “tài” là ỉa bậy và hóng hớt! Họ cu gáy chúng tôi, cũng như nhiều họ chim khác, chỉ ưng làm bạn với con người giữa thiên nhiên phóng khoáng và trong lành.
Tôi nhớ tới lời than thở của mẹ-chim tôi rằng họ nhà cu gáy ngày càng hiếm đi, loài chim nói chung cũng vậy. Do con người! Tôi rầu lòng tạm rời xứ sở của con người bay về phía ngàn xanh.
K.N
